برآورد دقیق از تجارت غیررسمی

هرچند سال گذشته میزان قاچاق را 10 تا 25 میلیارد دلار تخمین زده‌اند اما نخستین نشست هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران با اعلام آمار جدیدتر قاچاق همراه بود. آماری که حاکی از تکذیب آمارهای اعلام شده گذشته است. رئیس کل گمرک ایران روز گذشته با حضور خود در بین فعالان اقتصادی در اتاق تهران میزان قاچاق سالانه را حدود 5/ 6 میلیارد دلار اعلام کرد. با توجه به اظهارات وی، ارقامی که در گذشته اعلام شده غیرمنطقی است؛ چراکه در صورت واقعی بودن این میزان قاچاق، باید روزانه حدود 1300 تریلی بار در جاده‌های ایران در حال جابه‌جایی باشند؛ در حالی که چنین نیست. کرباسیان همچنین در این نشست به عملکرد و برخی اقدامات این سازمان طی یک سال گذشته اشاره کرد و در عین حال از اتاق تهران خواست برای تحقق برنامه‌های گمرک، به این نهاد کمک کند. از سویی در بخشی دیگر از این نشست، رئیس اتاق بازرگانی تهران ضمن تکذیب خبر حذف کارت بازرگانی از تشکیل کمیته سه نفره درخصوص کارت بازرگانی برای تسهیل در صدور و تمدید کارت و مسدود کردن راه‌های سوءاستفاده از این ابزار خبر داد. به‌علاوه روز گذشته برخی از فعالان اقتصادی درخصوص انحلال ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز پرسشی را مطرح کردند. به گزارش دنیای اقتصاد ، این پرسش در حالی مطرح شد که رئیس این ستاد روز گذشته ضمن اشاره به نام‌گذاری سال 95، وظایف این ستاد را حساس‌تر و سنگین‌تر ارزیابی کرد و گفت: ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز باید قرارگاه فرماندهی عملیات مبارزه با قاچاق کالا با همان ویژگی قرارگاهی باشد. تکذیب حذف کارت بازرگانی در ابتدای این نشست مسعود خوانساری سال 1394 را سالی سخت برای اقتصاد ایران توصیف کرد و گفت: «یکی از عمده مشکلات اقتصاد ایران کاهش شدید قیمت نفت و رسیدن آن به حدود 30 دلار در هر بشکه بود که باعث شد درآمد دولت بسیار کاهش یابد. در عین حال رکود اقتصادی بنگاه‌ها را در شرایط سختی قرار داد و رشد اقتصادی که بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم مثبت شده بود، در سال 94 نزدیک به صفر ارزیابی شد. رئیس اتاق تهران با اشاره به اجرای برجام عنوان کرد: برجام باعث شد تا اقتصاد ایران مجدد به بازارهای بین‌المللی راه پیدا کند. وی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود افزایش صادرات نفت و میعانات گازی را نتیجه برجام دانست و گفت: اگر در مذاکرات هسته‌ای توافقی حاصل نمی‌شد صادرات نفت ما به زیر 500هزار بشکه در روز می‌رسید و آن هم باید در برابر دریافت کالاهایی چون غذا و دارو مبادله می‌شد. در حالی که اکنون فروش نفت و میعانات به حدود یک میلیون و 700 هزار بشکه در روز رسیده و نسبت به قبل از برجام افزایش یافته است. وی تاکید کرد که با توجه به مجموعه شرایطی که اکنون پدید آمده است از دولت انتظار می‌رود که فضا را برای جذب بیشتر و موثرتر سرمایه‌گذاری خارجی فراهم کند و موانع موجود در فضای کسب‌وکار کشور را برطرف کند. خوانساری هم‌چنین توجه به صادرات برای رونق بخشیدن به آن و مبارزه با رانت را از دیگر خواسته‌های بخش خصوصی خواند و در نهایت بر تک‌نرخی شدن ارز براساس قیمت واقعی تاکید کرد. وی همچنین از نمایندگان منتخب مردم که به زودی مجلس دهم را تشکیل خواهند داد نیز خواست تا پیش از تصویب قوانین جدید، به پایش قوانین کنونی بپردازند. خوانساری افزود: ما در بخش خصوصی مدح‌کننده دولت نیستیم و عملکرد دولت را نقد می‌کنیم اما از جاده انصاف خارج نمی‌شویم. تشکیل کمیته سه نفره درخصوص کارت بازرگانی رئیس اتاق تهران همچنین در واکنش به انتشار اخباری مبنی بر حذف کارت بازرگانی اعلام کرد که قطعا امکان حذف کارت بازرگانی وجود دارد اما این کار باید از طریق اصلاح قوانین و با رعایت پیش‌زمینه و ایجاد راهکاری برای عضویت فراگیر فعالان اقتصادی در اتاق‌های بازرگانی به اجرا دربیاید. خوانساری هم‌چنین اعلام کرد که یک کمیته سه‌نفره متشکل از مسعود کرباسیان رئیس‌کل گمرک ایران، ولی‌الله افخمی، رئیس سازمان توسعه تجارت و خود او به‌عنوان رئیس اتاق تهران تشکیل شده تا برای تسهیل روند صدور و تمدید کارت بازرگانی برای فعالان اقتصادی راهکار بیندیشند و بتوانند راه‌های سوءاستفاده از کارت بازرگانی را مسدود کنند. وی همچنین از راه‌اندازی اولین گام از برنامه مدیریت ارتباط با مشتری در اتاق تهران خبر داد. دخالت دولت در نرخ ارز و خسارت به صادرات کشور در ادامه این نشست رضی حاجی‌آقامیری به‌عنوان نخستین سخنران پیش از دستور، به برخی آمار صندوق بین‌المللی پول درباره وضعیت اقتصاد ایران اشاره کرد و با گریزی به تراز تجاری کشور، بزرگ‌ترین عامل کاهش صادرات غیرنفتی کشور را نرخ غیرواقعی ارز و بی‌ثباتی آن دانست. عضو هیات نمایندگان اتاق تهران در ادامه با یادآوری اینکه براساس قانون برنامه چهارم و پنجم، بر افزایش تدریجی نرخ ارز معادل مابه‌التفاوت نرخ تورم داخلی و خارجی تاکید شده است، افزود: باید از مسوولان اقتصادی کشور سوال شود که با توجه به اعلام نرخ 12 درصدی تورم، چگونه به نرخی که در بودجه سال جاری برای ارز اعلام کرده‌اند، رسیده‌اند. آیا وقت آن نرسیده که دولت، تکلیف صادرات را در ارتباط با نرخ ارز طی بیانیه‌ای روشن کند؟ در ادامه این نشست، ناصر ریاحی از تمایل بانک‌های اتریشی برای همکاری با ایران سخن گفت و درخصوص برخی از این بانک‌ها و روابط آنها در گذشته با تجار ایرانی و همکاری‌هایی که قرار است با ایران داشته باشند، توضیحاتی را ارائه داد. مهدی پورقاضی، نماینده بخش صنعت هیات نمایندگان اتاق تهران به موضوع نرخ ارز و بلاتکلیفی آن اشاره کرد و گفت: نه تنها در دوران تحریم، ارز دو نرخی در کشور حاکم بود که پس از رفع تحریم‌ها نیز همچنان این رویه ادامه دارد و به نظر می‌رسد عده‌ای منافع اقتصادی خود را کماکان در ارز دو نرخی می‌بینند. رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران، در این زمینه به نقش پارلمان بخش خصوصی تاکید کرد و افزود: اتاق بازرگانی باید وارد عمل شده و طی بیانیه‌ای از بانک مرکزی به‌طور جدی بخواهد که تک نرخی شدن ارز در دستورکار واقعی دولت قرار بگیرد. گزارش کرباسیان از عملکرد گمرک مسعود کرباسیان، رئیس کل گمرک ایران مهمان ویژه این نشست بود. وی در ابتدا به ارائه عملکرد گمرک در یک‌سال گذشته پرداخت و در این‌باره گفت: گمرک کشور در حال حاضر دستگاهی کنترل‌کننده، تسهیل‌کننده و بازدارنده است. وی با ابراز امیدواری نسبت به اینکه با توجه به اجرایی شدن برجام، گمرک نیز باید عملکرد متفاوتی را به نمایش بگذارد، گفت: ما در گمرک با 45 قانون و 15 کنوانسیون سرو کار داریم که این قوانین گاه با این کنوانسیون‌ها در تعارض هستند. درعین حال گمرک با 20 سازمان همکاری دارد و به‌رغم محدود بودن رویه‌های گمرکی در دیگر کشورها در ایران 12رویه گمرکی وجود دارد. وی ادامه داد: تعداد عوارض دریافتی، 33 نوع بوده و میزان معافیت‌ها 35 مورد است. کرباسیان گفت: گمرک این قابلیت را داراست که تعداد کالاهای صادراتی از 1900 نوع به 4000 نوع برسد. ارزش صادرات نیز از 40 میلیارد دلار به 100 میلیارد دلار افزایش یابد و وزن ترانزیت از 12 میلیون تن به 15 میلیون تن ارتقا پیدا کند. وی با اذعان به بوروکراسی پیچیده در فرآیندهای گمرکی گفت: روزی که ریاست این سازمان را برعهده گرفتم، حدود 3 هزار میلیارد تومان پرونده برای قاچاق تشکیل شده بود. کرباسیان البته از اتخاذ برخی تصمیمات ناگهانی نظیر افزایش یک‌شبه تعرفه واردات موز و تبعاتی که می‌تواند به همراه داشته باشد گلایه کرد. رئیس کل گمرک سپس به ایجاد پنجره واحد در گمرک اشاره کرد و گفت: پیش از آن‌که تصدی گمرک را بر عهده بگیرم، در ارزیابی‌ها، گفته بودند ایجاد این سامانه 8 سال زمان می‌برد؛ اما با همکاری کارشناسان این حوزه توانستیم آن را طی دو سال راه‌اندازی کنیم. در این بخش از سخنان کرباسیان، مسعود خوانساری با اشاره به تلاش‌های گمرک، به طرح‌های مشترک در دست اقدام اتاق تهران و گمرک اشاره کرد و گفت:کار مشترکی که با همکاری گمرک در حال انجام آن هستیم، الکترونیکی کردن صدور گواهی مبدا و تدابیری برای کاهش سوءاستفاده از کارت‌های یک‌بار مصرف است که امیدوارم این اقدامات هرچه زودتر به نتیجه برسد. ترخیص 3 روزه کالاها در گمرکات کشور کرباسیان همچنین از اعطای برخی تسهیلات به واحدهای تولیدی بزرگ خبر داد و گفت: وزارت اقتصاد و گمرک ایران به دنبال آن است که شرایطی را برای ترخیص سریع مواد اولیه کارخانه‌های بزرگ از گمرکات کشور فراهم کند و این واحدها پس از تولید، نسبت به تسویه حساب با گمرک اقدام کنند. وی همچنین از توافق گمرک ایران با سازمان استاندارد خبر داد و افزود: از این پس، کالاهایی که پیش از این مجوز استاندارد را دریافت کرده‌اند، دیگر نیازی به اخذ مجوز دوباره ندارند و طی این توافق، حجم کالاهایی که نیاز به اخذ مجوز استاندارد دارند از 2400 تعرفه به حدود 700 تعرفه کاهش یافته است. رئیس‌کل گمرک ایران در ادامه، به موضوع ترانزیت کالا در کشور اشاره کرد و با بیان اینکه در حال حاضر حجم ترانزیت کشور 14 میلیون تن در سال است، افزود: 95 درصد ترانزیت کشور از طریق کامیون‌های داخلی صورت می‌گیرد. کرباسیان سپس خبر داد که ایران تنها کشوری است که از سوی سازمان حمل‌و‌نقل بین‌المللی به‌عنوان پایلوت E_TIR انتخاب شده است. کرباسیان با اعلام این خبر که گمرک ایران با کمک سازمان جهانی گمرک، سامانه IPM را راه‌اندازی کرده است، افزود: از طریق این سامانه، کالاهای تقلبی از برندهای اصلی قابل شناسایی است و از ترخیص و عرضه کالاهای تقلبی با استفاده از این سیستم، جلوگیری شده است. وی در پایان سخنان خود، به برخی انتظارات و درخواست‌های همکاری گمرک ایران از اتاق تهران اشاره کرد. همکاری در جهت حذف ثبت سفارش با توجه به امکان ارائه آمار روزانه از وضعیت تجارت خارجی کشور، همکاری در جهت حذف کارت بازرگانی با توجه به وجود کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف و سوءاستفاده از آنها، اعلام فهرست شرکت‌های تولیدی معتبر در جهت ارائه تسهیلات ترخیص گمرکی، اعلام فهرست فعالان مجاز اقتصادی از سوی اتاق بازرگانی، ارائه فهرست صادرکنندگان از سوی اتاق تهران برای اعلام به کشورهای طرف همکاری تجاری از سوی گمرک ایران و نیز همکاری در جهت ایجاد پنجره مشترک با اتاق تهران، از جمله درخواست‌های همکاری مسعود کرباسیان از اتاق تهران بود. در ادامه این نشست، نوبت به اعضای هیات نمایندگان رسید تا در حضور رئیس‌کل گمرک، مشکلات گمرکی فعالان اقتصادی را بازگو کنند. حمل یکسره با حداقل اسناد ریاحی به‌عنوان رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو در ابتدا به قطعی‌های مکرر سیستم پنجره واحد اشاره کرد و در ادامه گفت: گمرک در گذشته، حداقل اسناد را برای حمل یکسره دارو می‌پذیرفت؛ اما در شرایطی که انبارهای یخچالی این نهاد قابلیت نگهداری اقلام دارویی را ندارد چندی است که گمرکات حداقل اسناد را نمی‌پذیرند. وی همچنین خواستار ارائه برگ سبز کاغذی از سوی گمرک برای ارائه به بانک‌ها شد. محمد لاهوتی، دیگر عضو هیات نمایندگان اتاق تهران نیز گفت: یکی از مشکلاتی که اکنون صادرکنندگان با آن مواجه هستند این است که بیمه‌ها برای ورود موقت حاضر به صدور ضمانت‌نامه نیستند؛ این موضوع قدرت رقابت صادرکنندگان را کاهش داده است. انتقاد به قطعی‌های مکرر سامانه گمرک پدرام سلطانی نیز در ابتدای سخنانش با بیان اینکه گمرک در دو سال اخیر جزو سازمان‌های دولتی پیشرو بوده است، پیاده‌سازی گمرک الکترونیک را نیز اقدامی انقلابی توصیف کرد. او در ادامه به قطعی گاه و بی‌گاه سامانه گمرک اشاره کرد و گفت: اگرچه مشکل قطعی سیستم از ناحیه گمرک نیست، اما دود این کاستی به چشم گمرک می‌رود. بنابراین لازم است برای رفع این نقیصه تمهیداتی اندیشیده شود، وی همچنین با اشاره به تعدد سازمان‌هایی که فعالیت‌هایشان با فعالیت‌های گمرک همپوشانی دارد، گفت: شاید لازم باشد در سطح کلان، تصمیمی در این باره اتخاذ شود که سایر سازمان‌ها به گمرک تفویض اختیار کنند تا پنجره واحد به‌طور واقعی شکل بگیرد. سلطانی خواستار بازنگری در قیمت‌گذاری کالاهای وارداتی و صادراتی و آنچه به‌عنوان ارزش پایه خوانده می‌شود، شد. احیای شورای فعالان اقتصادی و گمرک و رفع تبعیض میان تولیدکنندگان و بازرگانان از دیگر خواسته‌های این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران بود. محمد اتابک، دیگر عضو هیات نمایندگان اتاق تهران گفت: در حال حاضر برخی از تجهیزات کارخانه‌های فولاد کشور به گمرکات مختلف کشور وارد می‌شود. از این رو نیاز است که یک ردیف مرزی برای مناطق آزاد اقتصادی از سوی گمرک پیش‌بینی شود تا واحدهای فولادی کشور در کمترین زمان و هزینه بتوانند به کالاهای مورد نیاز دست یابند. وی همچنین با بیان اینکه سال گذشته به میزان 15 میلیون تن سیمان و کلینکر از کشور صادر شد، افزود: بخشی از این صادرات توسط واسطه‌ها صورت گرفت که به دلیل شرایط نامناسب انبار و حمل محموله‌ها، کالای مناسبی به دست خریداران خارجی نرسید و این باعث شد که نام سیمان تولیدی ایران در بازارها لطمه ببیند. از این‌رو به نظر می‌رسد که تشکل‌های سیمانی باید وارد عمل شوند و از سوی گمرک ایران به‌عنوان تنها مرجع رسیدگی به خروج محصولات سیمانی مورد توجه قرار گیرند. اسدالله عسگراولادی نیز در این نشست، با اشاره به اینکه در امر صادرات کالاها به ویژه در بخش خشکبار، 3 سند مورد نیاز است، گفت: در حال حاضر برای صادرات خشکبار که رقم آن از سوی اتحادیه صادرکنندگان این بخش در حدود 5/ 2 میلیارد دلار در سال اعلام شده است، اسناد مربوط به سازمان استاندارد، اداره بهداشت و گواهی مبدا مورد نیاز است و مشتریان خارجی اسناد کاغذی آن را از صادرکنندگان مطالبه می‌کنند. وی از رئیس‌کل گمرک ایران خواست، در این زمینه حذف اسناد کاغذی از سوی گمرک ایران در دستور کار قرار نگیرد. پورقاضی نیز گفت: با توجه به اینکه ارزش بسیاری از کالاهای در بازارهای جهانی کاهش یافته است، به چه دلیل ارزش کالاها در گزارش ارائه شده به روز نشده است؟ او همچنین با اشاره به ارقامی که از میزان قاچاق مطرح می‌شود این پرسش را مطرح کرد که این میزان کالای قاچاق از کجا و چگونه وارد کشور می‌شود؟ فرهاد فزونی نیز ضمن قدردانی از اقدامات صورت گرفته در گمرک، به موضوع قاچاق اشاره کرد. وی گفت: گفته می‌شود سالانه 20 میلیارد دلار کالای قاچاق وارد کشور می‌شود و نکته جالب توجه آن است که تنها 2 درصد آن کشف می‌شود. بنابراین این پرسش به وجود می‌آید که آیا وجود این همه سازمان برای کشف دو درصد قاچاق لازم است؟ قرار بود ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز منحل شود و مسوولیت‌های آن به گمرک واگذار شود. آیا این ستاد منحل می‌شود؟ احرامیان از دیگر اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران نیز با اشاره به اینکه سال گذشته تولیدکنندگان فولاد تقاضای وضع تعرفه حمایتی در این بخش را کردند، گفت: آیا گمرک ایران در سال جاری برنامه‌ای برای رصد واردات مختلفی که در حوزه فولاد صورت می‌گیرد در دست دارد؟ تاکید بر همکاری با تشکل‌ها پس از طرح این پرسش‌ها و درخواست‌ها کرباسیان، توضیحاتی ارائه کرد. او در پاسخ به سخنان ناصر ریاحی در مورد حمل یکسره دارو با حداقل اسناد گفت: گمرک با استناد به مجوز ستاد تدابیر ویژه دارو را با حداقل اسناد ترخیص می‌کرد و ستاد هرسال این مجوز خود را تمدید می‌کرد. امیدواریم با تمدید این مجوز، بتوانیم این مساله را برطرف کنیم. وی با اشاره به انتقاد برخی اعضای هیات نمایندگان از قطعی سیستم گمرک گفت: منشا بسیاری از این قطعی‌ها در خود گمرک است. ضمن آنکه سازمان پدافند غیرعامل امنیت شبکه گمرک را تایید کرده است. کرباسیان همچنین در پاسخ به درخواست سلطانی مبنی بر حذف مولفه ارزش پایه گفت: برای یکسان‌سازی ارزش کالاها ناگزیر به ایجاد مفهوم ارزش پایه شده‌ایم. او در مورد عدم پوشش بیمه‌ای ورود موقت به لاهوتی گفت: متاسفانه بیمه‌ها حاضر نیستند وارد فعالیت‌هایی شوند که سود بالایی ندارد. آنها صرفا به دنبال ترانزیت هستند؛ اما ما آماده‌ایم، موانع ورود موقت کالاها جز شکر را با انبارهای اختصاصی و سایر ملزومات برطرف کنیم. رئیس‌کل گمرک ایران در ادامه پاسخ به سوالات فعالان اقتصادی، از مذاکرات گمرک ایران با برخی کشورهای طرف تجاری کشور برای راه‌اندازی و ایجاد کانال‌های تبادل الکترونیکی اطلاعات خبر داد. کرباسیان با اشاره به سفر آتی رئیس‌جمهور ایران به ترکیه، افزود: طی این سفر، پنجره واحد گمرکات دو کشور راه‌اندازی خواهد شد. وی درخصوص قاچاق به کشور نیز این توضیح را داد که برای رفع این معضل، تمامی دستگاه‌های درگیر و مرتبط با رفع آن باید وظایف خود را به درستی انجام دهند که در این راستا، گمرک ایران روان‌سازی تجارت را در دستورکار قرار داده و براساس آن به پیش می‌رود. کرباسیان درخصوص برخی اختلاف‌نظرها در رابطه با میزان و حجم قاچاق ورودی به کشور نیز گفت: برآورد گمرک ایران، حدود 5/ 6 میلیارد دلار قاچاق در سال است و ارقامی مانند 20 میلیارد دلار نمی‌تواند توجیه علمی و اقتصادی داشته باشد. در همین زمینه نیز رئیس اتاق تهران با رد حجم 20 میلیارد دلاری قاچاق کشور، گفت: با فرض 20 میلیارد دلار قاچاق به کشور در سال، باید روزانه 1300 تریلی در جاده‌های کشور در تردد باشند که با توجه به آمار جابه‌جایی و ترانزیت، این میزان غیرواقعی است.