از سماور روسی تا هنر اصیل ایرانی

اولین سماورها در شهر اورال روسیه دیده شده، اما زادگاه اصلی آن را شهر تولا می¬دانند و البته طبق برخی اسناد تاریخی زادگاه اصلی سماور شهر «سوکسون» واقع در ناحیه «پرم» روسیه می باشد و در سال 1740 در کارخانه سوکسون 16 عدد سماور مسی ساخته شده است. طبق اسنادی که در موزه سماور شهر تولا نیز به نمایش گذاشته شده اولین سماورهای این شهر در 1746 تولید شده و بعد از آن تولید سماور روسی هر دو شهر «تولا» و «سوکسون» صورت می گرفت.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از اسپوتنیک، روسها خود بر این امر اذعان دارند که سماورهای روسی در ایران از اقبال بیشتری برخوردار شدند و روایتهای مختلفی نیز از سماورهای روسی که مهمان خانه ایرانی ها شده وجود دارد. یکی از این روایتها می گوید: اولین بار سماور توسط ناصرالدین شاه به ایران برده شده، دیگری نیز مدعی است که دیپلماتهای ایرانی مشغول به کار در سفارت با سماور آشنا شده و ان را به ایران برده اند، دیگر نیز می گوید در جریان جنگهای ایران و روسیه سماور توسط سربازان و کازاکهای روسی وارد ایران شده و بعدها نیز بهواسطه کاروانهای تجاری به این کشور فروخته شده است.

چندی پیش در یکی از منابع روسی خوانده شد، روسها تصمیم داشتند بزرگترین سماور جهان که در استان لرستان واقع شده است و با نام « هیولای لرستانی» خوانده می شود را به موزه سماور تولا انتقال بدهند، اما به دلایل نا معلومی این اتفاق رخ نداده است. در عوض سراغ کمپانی «اکبر برادران» رفتند تا نفیس ترین سماورهای ایرانی را به موزه سماور انتقال دهند، و علت انتخاب این کمپانی را نه تنها در کیفیت و زیبایی محصول، بلکه در سرمایه گذاری مادی و معنوی برای تولید محصولات این کمپانی بیان نموده اند و رمز زیبایی این سماورها را به دلیل روح جاری در آنها می دانند.

روایت ورود سماور به ایران نیز متفاوت است که تلاش می شود که به برخی از آنها بپردازیم. می گویند ورود نخستین سماور به تهران با صدارت میرزا تقی خان امیر کبیرمصادف بوده است. امیر کبیر که به خوبی از اوضاع نابسامان اقتصادی، ضعف صنعتی و کشاورزی ایران آگاه بود، عده ای آموزگار فرنگی را برای انتقال دانش فنی از کشورهای اروپایی به ایران دعوت نمود و برخی از صنعتگران را برای تحصیل علم و فن به روسیه و دیگر کشورهای اروپایی اعزام کرد. آن روزها که صنعت سماور سازی در روسیه از رونف خوبی برخوردار بود مورد توجه برخی صنعتگران ایرانی قرار می گیرد و به این ترتیب به ایران وارد می گردد. از سوی دیگر گفته می شود، دربار کشورفرانسه، هدایایی برای ناصرالدین شاه و صدر اعظمش امیرکبیر، فرستاد که شامل دو سماور روسی طلا و نقره، یکی برای شاه و دیگری برای امیرکبیر بود که با الکل گرم می شد. امیرکبیر نیز همان سماور پیشکشی را به یکی از صنعتگران زبر دست اصفهانی سپرد تا این صنعت را توسعه دهد. در ابتدا سماور وسیله ای بود که تنها اعیان و درباری ها امکان استفاده از آن را داشتند اما به مروز زمان فرهنگ نوشیدن چای در میان همه مردم مرسوم گردید و انواع سماورها تولید گردید، البته سماورهای لوکس و وارداتی از روسیه کماکان در خانه ثروتمندان یافت می شود.

سماوهای روسی در ایران عمومیت یافته و به تدریج از ایران به هندوستان و دیگر کشورها رفت. با گذر سماور از خانه های روسی جمع شد، اما در عوض صنعت سماورسازی تبدیل به یکی از قوی ترین و هنری ترین بخش های صنعت ایران درآمد. علاقه به سماوردرمیان برخی مصرف کنندگان به قدری زیاد است که حتی سماورهای طلا کاری و جواهرنشان نیز برای خریداران خاص سفارش داده می شود. سماور در طرح ها و اندازه های مختلف از سماورهای سفری کوچک گرفته تا سماورهای بزرگ مجلسی و سماورهای تزئینی که در برخی مواقع بلندی آن اندازه قامت یک انسان را دارد ساخته شده است. امروز سماور بخشی از شناسه فرهنگی، هنری و تاریخی ایرانیان بحساب می آید و حتی اشعاری به نام «سماوریه» نیز سروده شده است.