سوءاستفاده «آب شیرین کن‌ها» از آب دریا

خاورمیانه و آفریقا منطقه‌ای است که منابع آبی آن بسیار پراکنده و محدود است. از میان ٢٠کشور کم‌آب دنیا، ١٤مورد درمنطقه خاورمیانه قرار دارند. این درحالی است که به گفته کارشناسان تقاضای آب خاورمیانه طی ٣٠‌سال آتی ٣برابر می‌شود. نرخ رشد بالای جمعیت، شهرنشینی و صنعتی‌سازی همراه با دسترسی به منابع آب قابل ‌آشامیدن محدود به شرایط امروز منجر شده است. منابع آب تازه درحوزه خلیج‌فارس به‌طور مرتب مورد بهره‌برداری قرار گرفته است و ازسوی دیگر افزایش استفاده از آب شیرین‌شده در این منطقه اجتناب‌ناپذیر است و این روند به گسترش خشکسالی در خاورمیانه و بالاخص کشورهای حوزه خلیج‌فارس دامن می‌زند.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از شهروند ، با توجه به آن‌که این منطقه شرایط جغرافیایی خاصی ازجمله دسترسی محدود به رودها و وجود صحراهای وسیع برای دسترسی به آب پاک و قابل آشامیدن دارد، گزینه‌های انتخابی محدودی دراختیار دارد. در این میان دسترسی به آب دریا برای این منطقه نعمتی محسوب می‌شود زیرا می‌توان با شیرین‌سازی آن به منبع آب آشامیدنی موردنظر دست یافت. به هرحال این روش مزایا و معایبی دارد. هرچند کشورهای حوزه خلیج‌فارس می‌توانند با این روش به منابع موردنظر خود دست یابند اما این روش برای محیط‌زیست خطراتی دربر دارد و علاوه برآلودگی محیط‌زیست انرژی زیادی مصرف می‌کند. عقب‌نشینی خطوط ساحلی و شورشدن آب دو تأثیر مهم استفاده از آب شیرین کن‌ها در منطقه هستند. این دو عامل برکشورهای همسایه ازجمله ایران نیز تاثیرگذار است. هم‌اکنون ٦٠‌درصد آب موردنیاز خاورمیانه از طریق شیرین‌کردن آب دریا تأمین می‌شود، این درحالی است که ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین کشورهای منطقه آب شیرین کن‌های محدودی دراختیار دارد. با این وجود نمی‌توان ادعا کرد از تأثیر آب شیرین کن‌های موجود در منطقه در امان بماند.

عربستان صاحب بیشترین آب شیرین کن‌های جهان برای درک خطرات موجود شیرین‌کردن آب دریا، باید از فرآیندهای آن مطلع بود. دراصطلاح عامه نمک‌زدایی نوعی فرآیند است که نمک را از آب شور جدا می‌کند تا آب قابل شرب ایجاد شود. فرآیند نمک‌زدایی به مقادیر کلان انرژی نیازمند است تا نمک را از آب بزداید. سه روش اصلی برای شیرین‌سازی آب وجود دارد که عبارتند از گرمایی، الکتریکی و فشاری. این روش‌ها در بخش مصرف انرژی، هزینه و نوع استفاده با یکدیگر متفاوت هستند. به هرحال سه فناوری شیرین‌سازی آب که در منطقه خاورمیانه به کار می‌روند، عبارتند از multistage flash (MSF), reverse osmosis (RO) و multi-effect distillation (MED) روش‌های MSF و MED جزو روش‌های شیرین‌سازی واحد محور هستند اما در روش RO از نوعی غشا برای جداکردن نمک از آب استفاده می‌شود. همه این روش‌ها پرهزینه هستند. علاوه برآن به منابع کلان انرژی نیاز دارند. از لحاظ تاریخی، فناوری‌های شیرین‌سازی بیشتر درحوزه شیرین‌سازی آب دریا به کار می‌روند. دلیل عمده این روند آن است که از آنها برای تولید همزمان برق و آب آشامیدنی استفاده می‌شود.

اما درخاورمیانه که خانه کشورهای ثروتمند نفتی است، بالطبع بهای ارزان انرژی سبب می‌شود این کشورها از روش‌های پرهزینه‌تر استفاده کنند. این کشورها که شامل عربستان‌سعودی، کویت، امارات‌ متحده عربی، قطر، عمان و بحرین هستند تا ٢٠٠٨ میلادی دستگاه‌های آب شیرین کن با ظرفیتی معادل ٢٦‌میلیون مترمکعب آب در روز افتتاح کرده‌اند. عربستان‌سعودی که بزرگترین واحد‌های آب شیرین کن دنیا را دراختیار دارد، تقریبا حدود ٧٠‌درصد نیاز خود را با شیرین‌کردن آب دریا تأمین می‌کند. کشورهای دیگر این منطقه که ذخایر انبوه سوخت‌های فسیلی ندارند، نیز از فناوری‌های غشایی استفاده می‌کنند که انرژی کمتری مصرف می‌کند و فقط نیازمند الکتریسیته برای تولید است. براساس آماری که درتحقیق ژورنال بین‌المللی محیط‌زیست در‌ سال ٢٠١٢ میلادی موجود است در خلیج‌فارس بیشتر واحد‌های شیرین‌سازی آب با واحد تولید برق ترکیب شده‌اند. در این‌ سال ١٩٩واحد آب شیرین کنی در خاورمیانه و ٣٨پروژه درحال ساخت در منطقه وجود داشت. کل ظرفیت شیرین‌سازی آب دریا در این منطقه سالانه ٥‌هزار‌میلیون مترمکعب در روز است. به بیان دیگر حدود ٤٥‌درصد تولید آب شیرین دریا در این منطقه انجام می‌شود. درمنطقه خاورمیانه ٣٥‌درصد آب شیرین کن‌ها به امارات متحده عربی، ٣٤‌درصد به عربستان، ١٤‌درصد به کویت، ٨‌درصد به قطر، ٥‌درصد به بحرین، ٤‌درصد به عمان اختصاص داد. این رقم تا‌ سال ٢٠١٣ میلادی به ١٨٠٠‌میلیون مترمکعب در سال رسید.

عراق و سوریه در پی شیرین‌کردن آب اما استفاده از آب دریا برای آشامیدن فقط به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس محدود نمی‌شود. عراق و سوریه نیز هم‌اکنون مجبور شده‌اند از آب دریا برای آشامیدن استفاده کنند. دو رود باستانی فرات و دجله اکنون به دلیل تنش‌های سیاسی و حملات شبه‌نظامیان قابل استفاده نیستند. درحقیقت می‌توان گفت علاوه برمردم دجله و فرات نیز قربانی جنگ‌های داخلی شده‌اند. با توجه به آن‌که سد ٨٥کیلومتری فرات اکنون به دست نیروهای داعش افتاده است، آنها بیش از اندازه از آب آن استفاده کرده‌اند، به‌طوری که از ارتفاع دریاچه پشت سد در ‌سال ٢٠١٤میلادی ٦متر کاسته شد و ازسوی دیگر ترکیه نیز در بالادست، از جریان رود فرات کاسته و از آن برای تولید برق استفاده می‌کند. به این ترتیب سوریه نیز با مشکل تأمین آب روبه‌رو شده است. عراق برای حل مشکل خود به شیرین‌سازی آب دریا روی آورده است. در دسامبر ٢٠١٤ دولت عراق قراردادی ٢٤٠‌میلیون دلاری با شرکت هیتاچی ژاپن بست تا در بصره واحد آب شیرین کن تأسیس کند. البته این آب از دریا نبوده بلکه از دهانه رود فرات به دست می‌آید که میزان شوری آن بسیار بالاست. این درحالی است که با وجود فاصله ٣٥ مایلی عراق با ساحل خلیج‌فارس این کشور در آینده واحد‌های شیرین‌سازی آب را درجنوب این کشور تأسیس خواهد کرد. علاوه برعربستان، مصر و اتیوپی نیز آب مورد نیز خود را از دریا تأمین می‌کنند. دورنمای شیرین‌سازی آب دریا درخاورمیانه *واحدهای شیرین‌سازی آب درخاورمیانه درحقیقت از آب سوءاستفاده می‌کنند. ٧٠‌درصد واحدهای شیرین‌سازی آب در این منطقه قرار دارند. آب دریا که دربیشتر واحدهای آب شیرین‌سازی استفاده می‌شود، دارای میزان زیادی برومید است. ازسوی دیگر نمک به دست آمده از این فرآیند دوباره به دریا ریخته می‌شود و این امر به شورترشدن آب منجر می‌شود. *هرچند در سراسر جهان ٧٠‌درصد واحدهای آب شیرین کن گرمایی به روش RO تغییر کرده‌اند، اما در خاومیانه این رقم ٥٠‌درصد است زیرا روش غشایی که برای آن به کار برده می‌شود، با میزان شوری زیاد دریای ‌سرخ و آب خلیج‌فارس همخوانی داده نشده است. محدودیت دیگر این روش دمای هوای منطقه است که روی ظرفیت واحد‌های ROتاثیر می‌گذارد. *بهای آب در اردن طی ١٠‌سال ٣٠‌درصد افزایش یافت که دلیل آن کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی بوده است. *امارات ‌متحده عربی که برای شهرهای لوکس خود مشهور است. شادابی و طراوت این شهرها ممکن است این تصور را به وجود آورد که کمبود ذخایر آب برای کشورهای ثروتمند مشکلی به حساب نمی‌آید. در واقعیت امارات با مشکل عظیم تبخیر ذخایر آب خود روبه‌روست. درشرایط کنونی حتی با وجود واحدهای عظیم آب شیرین کن، این کشور هنوز هم باید مصرف آب خود را قبل از دوبرابرشدن مصرف انرژی‌اش در ‌سال ٢٠٢٠ بکاهد.