دستاوردهای اقتصاد برباد رفت

اینها گفته‌های حسین راغفر، استاد دانشگاه الزهرا و کارشناس اقتصادی است که روز گذشته در جلسه‌ای با عنوان بررسی اقتصاد سیاسی دولت یازدهم، در دانشگاه تربیت‌مدرس بیان کرد. راغفر یکی از اقتصاددانان منتقد نظام نولیبرالیسم و مالی‌گرایی است و در سال‌های اخیر بارها نسبت به خطر اجرای طرح‌های اقتصادی دولت‌ها هشدار داده است. وی در حالی روز گذشته در دانشگاه تربیت‌مدرس حاضر شد که بسیاری توقع داشتند، با توجه به اجرای «برجام»، او همدلی بیشتری نسبت به روند حرکتی اقتصاد ایران نشان دهد، درحالی‌که این استاد دانشگاه، مواردی را مطرح کرد که شاید تاکنون به این وضوح بیان نشده بودند.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از اعتماد ، راغفر در ابتدای جلسه با اشاره به میزان بالای فساد در جامعه ایران، دلایل چنین وقایعی را نابسامانی‌های اقتصاد کشور اعلام کرد و گفت: نابسامانی‌های کشور منجر به رشد نابرابری گسترده کنونی شده است که تا حدود زیادی ناشی از کج‌کاری‌‌های اقتصاد ما است. آنچه رفتار افراد هر جامعه‌ای را شکل می‌دهد منبعث از سه دسته برخوردهای فردی یا خرد، میانی یا عملکردهای نهادی و کلان یا عملکرد ساختاری است و کارکرد این سه لایه زیست‌بوم نهادی را می‌سازد. این زیست‌بوم فرصت‌ها را در اختیار جامعه قرار می‌دهد. درنتیجه نابرابری در این زیست‌بوم خود را بهتر از هر جای دیگری نشان می‌دهد.

نابرابری منشأ مصایب جامعه بشری است استاد دانشگاه الزهرا افزود: نابرابری منشأ همه مصایب جامعه بشری است و نارضایتی‌ها بر آن استوار است. این مهم در جوامع مختلف بسته به کارکرد قدرت، فرهنگ و اقتصاد آن متفاوت است. جامعه‌ای که در آن فقر زیادی وجود دارد اما نابرابری در آن نیست، جامعه باثباتی خواهد بود مانند کره شمالی و چین زمان مائو. درحالی که اگر در یک جامعه درجه نابرابری بالا باشد، جامعه‌ای بی‌ثبات است هرچند واکنشی که هر جامعه به این امر نشان می‌دهد با توجه به وضعیت خاص هر جامعه متفاوت است. وی یادآور شد: در پایان سال اول هدفمندی یارانه‌ها سخنگوی وقت وزارت اقتصاد ضمن ابراز خوشحالی از اینکه این طرح با واکنش منفی کمی از طرف جامعه روبه‌رو شده، اعلام کرد جامعه در اجرای این طرح همکاری کرد. در حالی که من در همان زمان هم نوشتم که چنین نیست و جامعه شورش کرده است ولی چون مسوول مربوطه در میان مردم حضور ندارد، آن را متوجه نشده، در آن زمان جامعه شورشی را آغاز کرد، منتها نه علیه دولت بلکه علیه خودش. همین اعتیاد امروز محصول نابرابری‌های عظیم جامعه ما است. اعتیاد مکانیزم دفاعی کسانی است که در مقابل معضلات، تلاش دارند با کمک اعتیاد شانه خالی کنند. آدمی که نادیده گرفته شده به اعتیاد پناه می‌برد. علاوه بر این افزایش فرار مغزها هم یک نوع واکنش است به اینکه افراد شایسته نادیده گرفته می‌شوند.

نظام بانکی غده سرطانی اقتصاد جهانی این کارشناس اقتصادی، نابرابری‌هایی که منشأ سیستمی دارند را در حالی به عنوان بدترین نوع نابرابری‌های اجتماعی دانست که اعتقاد دارد مهم‌ترین فلاسفه اجتماعی و سیاسی در طول تاریخ این مساله را بارها اعلام کردند و تلاش داشتند برای آن راهکار مناسبی پیدا کنند. راغفر با انتقاد به روندهای اقتصادی دولت‌های بعد از جنگ گفت: انقلاب اسلامی یکی از اهدافش حذف نابرابری بود ولی متاسفانه هرچه از انقلاب فاصله گرفتیم، نابرابری و فقر افزایش یافت. دو دستاورد انقلاب ٥٧، یکی واکنش به نابرابری‌های پیش از انقلاب بود و دیگری واکنشی به مصرف‌گرایی که از سال ١٣٥٢ در کشور به شکل چشمگیری رشد کرده بود. اینها دستاوردهای کمی نبودند و من تردید ندارم که براساس یک برنامه ازپیش‌تعیین‌شده، دستاوردهای انقلاب را از بین بردند و این مهم را می‌توان در سیاست‌های اقتصادی دولت‌های پس از جنگ نظاره کرد.

وی یکی از دستاوردهای اصلی انقلاب را ملی شدن بانک‌ها معرفی کرد. این اقتصاددان نهادگرا مدعی شد: بانک‌های خصوصی در امروز ایران، تبدیل به غده‌هایی سرطانی شدند و در صورتی‌که آنها برطرف نشوند، چیزی در اقتصاد ما تغییر نخواهد کرد. نظام بانکی مسوول اصلی فساد اقتصادی در ایران و دیگر کشورهای جهان است و همین نظام باعث شده که اقتصاد ما روز به روز به سمت دلالیسم حرکت کنند. راغفر تصریح کرد: سلطه بخش مالی در اقتصاد کنونی جهان دیده می‌شود و چنین وضعی کم و بیش در اقتصاد ایران هم وجود دارد. متاسفانه ریشه چنین عقب‌گرد مهمی در سال ١٣٧٨ است که قانون مربوط به بانک‌های خصوصی تصویب شد و در برنامه چهارم توسعه هم بر استقلال هر چه بیشتر آنها تاکید شد.

سرمایه‌داری رفاقتی حاکم بر اقتصاد ایران استاد دانشگاه الزهرا، سپس با اعلام اینکه اقتصاد ایران یک اقتصاد رفاقتی است، افزود: این سرمایه‌داری بر مبنای دوستی و روابط آدم‌ها شکل می‌گیرد که از ویژگی‌های بارز اقتصاد ما است. مهم‌ترین خصلت این اقتصاد ناکارآمدی و اتلاف گسترده منابع است که امروز در اقتصاد ایران همگان به آن اذعان دارند. علاوه بر این سه ویژگی دیگر در این نظام اقتصادی وجود دارد. یکی دسترسی برخی افراد خاص به منابع بانکی است. در کشوری که ١٦٠ هزار میلیارد دیون معوق بانکی وجود دارد، علاوه بر اینکه خود این امر منشأ بسیاری از نابرابری‌هاست، نشان‌دهنده وجود این ویژگی در اقتصاد ما است. این اقتصاددان نهادگرا، توزیع انحصار و شبه‌انحصارات و همچنین دستکاری در نظام قیمت را از ویژگی‌های دیگر نظام سرمایه‌داری رفاقتی اعلام و بیان کرد: متاسفانه کسانی‌که از این سیستم منتفع شدند، بعد از کسب درآمد کنار نمی‌روند، بلکه هر کسی را که خواهان اصلاح وضع موجود باشد را درمقابل خود می‌بینند. به همین خاطر هم هست که هر کس به این وضع انتقاد کند، بسیاری از رسانه‌ها به او حمله می‌برند. در حالی که وقتی بخشی از مردم از گرسنگی در حال مرگ هستند، هیچ رسانه‌ای واکنش مناسب نشان نمی‌دهد.

وی افزود: وقتی به سمت آموزش و پرورش خصوصی می‌رویم، جوانی که به‌دلیل فقر امکان تحصیل نیافته، خواسته‌هایش برآورده نشده و امکان رشد و نمو نداشته، احتمال دارد درآینده دست به کارهای خلاف بزند. چنین فردی احتمالا در نظام قضایی محکوم می‌شود. در حالی که چنین کاری نیز مصداق مشخص از بین بردن قربانی است. زیرا همان‌طور که گفتم در جامعه نابرابر آسیب‌های اجتماعی بالا می‌رود. متاسفانه امروز آموزش و پرورش در کشور ما، طبقاتی است و کسانی‌که به مدارس دولتی می‌روند، تربیت می‌شوند تا فردا تبدیل به نیروی کار شوند و متمولانی که به مدارس غیرانتفاعی می‌روند، تربیت می‌شوند تا درآینده به مدارج بالا برسند. راغفر با اشاره به آمار تعداد افرادی که در ایران به زندان رفتند، ادامه داد: چه چیزی بهتر از این آمار می‌تواند نشان‌دهنده بازتولید فقر و نابسامانی در کشور ما باشد؟

فرهنگ نولیبرالیسم، گلوبالیزاسیون و تقدس برخی مفاهیم این استاد دانشگاه با انتقاد به نولیبرالیسم و سیاست‌های حاکم بر اقتصاد جهان، آموزش و پرورش محافظه‌کار و ناکارآمد را محصول چنین نظامی دانست. وی افزود: نظم کنونی جهان، برخی مفاهیم را به سطح تقدس رسانده است، از جمله خصوصی‌سازی، آزاد‌سازی و اقتصاد بازار و به هر کسی هم که به آنها انتقادی داشته باشد، سریعا انگ و برچسب می‌زند. نمونه این امر در کشور ما اظهارات یکی از وزرای کابینه در رابطه با قیمتگذاری است. سطح اتهاماتی که وزیر مربوطه زدند به غایت هولناک بود.

به نظر راغفر، سه کارکرد اصلی نظم نولیبرالیسم در جهان پسا جهانی‌سازی عبارتند از برچسب زدن به قربانیان سیستم تحت نام قاچاقچی، قاتل و امثالهم، سپس آنها را به مجازات کیفری می‌رسانند و بعد به عنوان بیمار در جامعه رها می‌کنند. در جامعه امروز ما از یک‌سو شعارهای انقلابی، ضد امریکایی و مستضعف‌پناهی داده می‌شود و از سوی دیگر نیز آموزش و پرورش و بهداشت و درمان هرچه بیشتر به سمت خصوصی می‌روند.

بازار اقتصادی و جامعه بازاری استاد دانشگاه الزهرا، بین بازار اقتصادی و جامعه بازاری تمییز قایل شد. وی بازار را ساز و کاری اقتصادی دانست که در جایی کارآمد است و در جایی نیز ناکارآمد است. در حالی که جامعه بازاری را جامعه‌ای دانست که «روابط اقتصادی بر تمامیت این جامعه سلطه دارد.»وی گفت: امروز حتی گفته می‌شود که حوزه‌های علمیه نیز باید محصولاتی را تولید کنند که در جامعه فروش برود. ورود به ترافیک، صندلی‌های دانشگاه، سلامت جسمی، حتی بچه‌دار شدن از طریق رحم اجاره‌ای و موارد متعددی از این دست نیز فروشی شدند و افراد دارا می‌توانند به آنها دست یابند. در چنین جامعه‌ای که همه‌چیز آن می‌تواند در معرض فروش باشد، شعارهای انقلابی هم سر داده می‌شود. در حالی که مردم روابط حاکم بر اقتصاد را می‌بینند.

این اقتصاددان نهادگرا، معتقد است یکی از دلایلی که دولت‌ها تن به چنین روندی دادند، منتفع بودن آنها از نابرابری و تعمیم بازار به تمامیت جامعه است و تصریح کرد: گسترش بازار به جامعه اشکال دارد چون منجر به افزایش نابرابری و فساد می‌شود. در جامعه بازاری وقتی پول نداری هیچ چیز نداری و وقتی پول داری همه‌چیز داری، طبعا در این جامعه اخلاقی هم وجود ندارد. ولی منافع گروه‌های قدرت- ثروت در ادامه این وضع است و آنها حامیان وضع موجود هستند. وی در پایان با انتقاد از رسانه‌ها گفت: جز تعداد اندکی از رسانه‌های امروز، مابقی رسانه‌ها در خدمت این سیستم هستند و همین امر موجب می‌شود که یک گفتمان عمومی در مقابل چنین وضعی شکل نگیرد. یکی از عواملی که اتفاقا منجر به سیستمی شدن فساد در کشور ما شده همین مهم است.