کارتون‌ها، 9 برابر درآمد نفت ایران پولسازند
حنا دختری در مزرعه، آن‌شرلی، پینوکیو، مدرسه والت، بلفی و لی‌لی بیت، پسر شجاع، زنان کوچک و... اینها بخش مهمی از خاطرات مشترک دهه شصتی‌های ایران است.
خاطرات مشترکی که با کارتون‌های ژاپنی گره خورده است. بخش اعظم انیمیشن‌های خاطره‌ساز کودکی ما محصول ژاپن است. جزیره‌ای صخره‌ای که با وجود خاک فقیر توانسته است عنوان یکی از بزرگترین اقتصادهای جهان را یدک بکشد. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از شهروند، اقتصادی که بر پایه دانش نامحدود شکل گرفته است نه ذخایر محدود زمین. به همین دلیل بسیاری از غول‌های فناوری جهان، ساکن این جزیره آسیای دور هستند و جای تعجبی ندارد که ژاپن بزرگترین غول صنعت انیمیشن دنیای حاضر معرفی شود. برای برآورد درآمدزایی خیره‌کننده چشم‌بادامی‌ها از صنعت انیمیشن کافی است که بدانید تنها یک انیمیشن ژاپنی به نام «pokemon» ٢هزار میلیارد ین درآمد داشته است. این درحالی است که درآمد سالانه بزرگترین کمپانی خودروساز جهان یعنی همان تویوتای ژاپن ٢٣هزار میلیارد ین است. از ژاپن که بگذریم کمپانی معروف «والت دیزنی» تنها با تولید ٤ کارتون (انیمیشن) در سال، یک‌ششم درآمد نفتی ایران را به دست می‌آورد. براساس گزارش دیلی تلگراف، والت دیزنی تنها با تولید ٤ کارتون بیشتر از ٤میلیارد دلار درآمد دارد و رقم پیش‌بینی شده برای درآمد ایران از نفت در سال ٩٤ حدود ٢٤میلیارد دلار است. همچنین بنا به گزارش وال استریت، انیمیشن یکی از دو صنعت رو به رشد جهان تا سال ٢٠٢٥ است. صنعتی که حالا توانسته است هالیوود جنجالی را از نظر درآمدزایی پشت سر بگذارد و توجه قدرت‌های نوپای عرصه فناوری اطلاعات را به خود جلب کند. به‌طوری که هم‌اکنون هند و چین دو مدعی تازه صنعت انیمیشن به شمار آمده و توانسته‌اند سهم خود را از بازار جهانی انیمیشن به نحو قابل توجهی ارتقا دهند. در ایران اما، ظهور پدیده‌های صنعت انیمیشن طی سال‌های اخیر با موج گسترده مهاجرت نیروهای متخصص و ورشکستگی شرکت‌های کوچک دانش‌بنیان رو به افول رفته است. بنابر اعلام خانه انیمیشن ایران، در هفت‌سال گذشته بیشتر از ٢٥٠ شرکت تولید انیمیشن ورشکسته و تعطیل شده‌اند و تعداد زیادی از نیروهای متخصص این رشته به خارج از کشور مهاجرت کرده و در استودیوهای بین‌المللی مشغول به کار شده‌اند. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که حیات صنعت انیمیشن در ایران وابسته به سفارش‌های دولتی است. سفارش‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی که نه‌تنها با معضل رانت دست و پنجه نرم می‌کند که دخالت‌های سلیقه‌ای فراوانی به تولیدکنندگان اعمال می‌کند، بلکه دخالت‌هایی که به گفته «بهرام عظیمی» فعال صنعت انیمیشن و تولید‌کننده انیمیشن «تهران ١٥٠٠» گاهی موجب خروج انیمیشن‌های ایرانی از محدوده استانداردهای جهانی می‌شود. نیمی از بازار انیمیشن جهان در تصاحب ژاپن براساس گزارش موسسه مشاوره و تحقیقات بازارهای جهانی (markets & markets) ارزش کل بازار انیمیشن جهان (منهای صنعت بازی و گیم) تا سال ٢٠١٤ حدود ٢٢٣میلیارد دلار بوده است که از این میان آمریکا و کانادا مجموعا ٤٣درصد از این بازار را به خود اختصاص داده‌اند. بدین‌ترتیب این صنعت کارتونی سالانه ٩ برابر درآمد نفتی ایران (٢٤میلیارد دلار در سال ٩٤) درآمدزایی دارند. این درحالی است که ژاپن با در اختیار داشتن سهم عمده این بازار که حدود ٥٠درصد است به‌عنوان بزرگترین غول انیمیشن جهان به شمار می‌آید و مابقی کشورها ٧درصد مابقی را در اختیار دارند. جالب است که بدانید اهمیت انیمیشن برای اقتصاد ژاپن به اندازه‌ای است که این کشور وزارتخانه مستقلی به نام صنعت انیمیشن و کمیک دارد. اما درآمدزایی کلان ژاپنی‌ها از صنعت انیمیشن تنها به فروش کارتون منحصر نشده و گفته می‌شود بیشتر از ٨٠درصد این درآمد وابسته به فروش محصولات جانبی انیمیشن‌های معروف است. محصولاتی مانند کالاها و پوشاکی که با الهام از شخصیت‌های انیمیشنی تولید شده‌اند. این بازار جانبی از لحاظ تجاری به اندازه‌ای اهمیت دارد که ژاپنی‌ها را به طراحی نقشه‌ای زیرکانه سوق داد. ژاپن در دهه ٦٠ میلادی، انیمیشن‌های خود را به صورت رایگان در اختیار چین قرار می‌داد. آنها با علم به درآمد سرشار بازار جانبی انیمیشن‌ها تلاش می‌کردند بازار ٨٠درصدی لوازم جانبی کارتون‌هایشان را در چین تضمین کنند. ضمن این‌که این کار مانع از تولید انیمیشن در چین و رقابت با ژاپنی‌ها می‌شد. خیز قدرت‌های فناوری آسیا برای تسخیر جهان کارتونی حالا به جز غول‌های کهنه‌کار بازار انیمیشن، این صنعت پولساز نظر تعدادی از قدرت‌های نوپای عرصه فناوری اطلاعات و آی.تی را به خود جلب کرده است. به گونه‌ای که هند و چین به‌عنوان قدرت‌های آینده بازار انیمیشن جهان معرفی شده‌اند. کشور اژدهای سرخ که در دهه ٦٠ میلادی مشتری انیمیشن‌های رایگان ژاپنی بود، حالا به سرعت درحال گسترش این صنعت و تولید انیمیشن‌های چینی است. بنابر گزارش شینهوا منابع دولتی چین، درآمد این کشور از صنعت انیمیشن را در سال ٢٠١٤ حدود ١٦میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. درآمدی که حدودا معادل ٦٥درصد درآمد نفتی ما به حساب می‌آید. (در صورت تحقق پیش‌بینی درآمد ٢٤میلیارد دلاری سال ٩٤ ایران از نفت)هند دیگر کشور آسیایی است که به تازگی توجه جهان را به خود جلب کرده است. حالا بعد از درآمدزایی عظیم سرزمین عجایب از بالیوود، هندی‌ها انیمیشن را هدف‌گیری کرده‌اند و رشد قابل توجه درآمدزایی آنها از انیمیشن، هند را به‌عنوان یکی از گزینه‌های آینده جهان معرفی کرده است. خبرگزاری فرانسه درآمد هندوستان از این صنعت را ١,٥میلیارد دلار برآورد کرده و با پیش‌بینی رشد ٣٠درصدی درآمدزایی هندی‌ها از انیمیشن، نوشته است: بیشتر از ١٠ استودیوی جهانی تولید انیمیشن در هند راه‌اندازی شده است که منحصرا سفارش‌های بین‌المللی را می‌پذیرند. این خبرگزاری می‌نویسد: برخی از این استودیوها با جذب سرمایه‌های خارجی مشغول تولید انیمیشن‌های مشترک با کشورهایی نظیر کانادا و فرانسه هستند. ورشکستگی ٢٥٠ شرکت انیمیشن ایران در ٧سال اخیر در ایران اما تجاری‌سازی محصولات فرهنگی و هنری کمتر مورد توجه قرار گرفته است و اقتصاد هنر، به غیر از برخی از آثار شاخص چندان موفق نبوده است. بنابر اعلام خانه انیمیشن ایران، در هفت‌سال گذشته حدود ٢٥٠ شرکت کوچک تولید انیمیشن در ایران ورشکسته و تعطیل شده‌اند. بهرام عظیمی فعال صنعت انیمیشن و تولید‌کننده اثر سینمایی «تهران ١٥٠٠» درباره علت ورشکستگی این شرکت‌ها توضیح می‌دهد: تولیدکنندگان انیمیشن در ایران غالبا جوانانی هستند که از سرمایه کمی برخوردارند. مشتریان غالب این شرکت‌ها، ارگان‌های دولتی هستند، از صداوسیما و وزارت ارشاد گرفته تا وزارت نیرو و سازمان آب و ... که بیشتر اهداف تعریف شده‌ای دارند و برای فرهنگ‌سازی در زمینه آن اهداف، سفارش تولید انیمیشن می‌دهند، اما سفارش انیمیشن برای مشتریان دولتی با یک دغدغه همیشگی مواجه بوده است و آن، بودجه و اعتبار آنهاست. وی ادامه می‌دهد: کمبودهای اعتباری که مشتریان دولتی با آن اغلب اوقات دست و پنجه نرم می‌کنند انیمیشن را از اولویت آنها خارج کرده است. به همین دلیل در چند سال اخیر که وضع اقتصاد کلان کشور با مشکلاتی درگیر بوده و در دوسال اخیر که قیمت نفت کاهش داشته و مشکل کسری بودجه رخ داده، وضع تولیدکنندگان این عرصه نیز نابسامان شده است. این درحالی است که جلب مخاطب گسترده برای برخی از تولیدات انیمیشن ایرانی طی دوسال اخیر که موفقیت بالایی نیز کسب کرده‌اند، نشان از ظرفیت بالای این صنعت در کشور دارد که با یک برنامه‌ریزی دقیق و حمایت حساب شده می‌توان باعث توسعه آن شد. انیمیشن غیراستاندارد حاصل دخالت دولتی‌ها دخالت بیش از اندازه در ساختار کالاهای فرهنگی یکی از عمده‌ترین مشکلات تجاری‌سازی این عرصه است. موضوعی که فعالان صنعت انیمیشن بارها به آن اشاره کرده‌اند. آنها معتقدند در شرایطی که دولت در سایر زمینه‌های تجاری کاهش تصدیگری و دخالت‌هایش را عامل رشد صنایع می‌داند، این دیدگاه درباره کالاهای فرهنگی و هنری به اندازه کافی و موثر شکل نگرفته و همین پدیده موجب شده است که تولید کالاهای فرهنگی و هنری در ایران بیشتر هزینه‌بردار باشد تا آن‌که تجاری‌سازی و صنعتی شود. عظیمی دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: اعمال سلیقه در ساختار انیمیشن‌های تولیدی ایران، گاه بسیار آزاردهنده است تا آن‌جا که در برخی موارد حتی استانداردهای تولید را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. به‌عنوان مثال درحالی‌که بخش عمده‌ای از ساختار یک اثر انیمیشن برای کودکان از موسیقی تشکیل شده است، در ایران برای استفاده از موسیقی، با مشکلات و محدودیت‌های فراوانی روبه‌رو هستیم، این اعمال محدودیت‌ها که گاه کاملا سلیقه‌ای است باعث تولید کالاهای سفارشی می‌شود که نه‌تنها قابلیت عرضه در بازار جهانی ندارد که در بازار داخلی نیز موفق به جلب بیننده نمی‌شود و نتیجه آن واردات انیمیشن از سایر کشورهاست. او ادامه می‌دهد: به جز این، برای واگذاری پروژه‌های دولتی انیمیشن به هنرمندان، نوعی رانت وجود دارد و رابطه به جای ضابطه و صلاحیت تاثیرگذار است. به‌عنوان مثال افرادی هستند که کمترین سابقه و توانمندی را در این عرصه دارند، اما بیشترین سفارش‌ها را دریافت می‌کنند اما در مقابل تولیدکنندگان بسیار حرفه‌ای و جوانی را سراغ دارم که به دلیل نبود این رابطه‌ها، موفق به دریافت سفارش نمی‌شوند. وی تأکید می‌کند: نبود نگاه تجاری و درآمدزایی به صنعت انیمیشن در ایران باعث شده است که بسیاری از نیروهای متخصص و حرفه‌ای این رشته از ایران مهاجرت کنند. به‌عنوان مثال از ١٠ تن از دوستان نزدیک من که جزو بهترین‌های انیمیشن ایران به حساب می‌آیند ٨ نفر به سایر کشورها مهاجرت کرده‌اند. سازوکاری برای جذب سرمایه نداریم از انیمیشن‌های سفارشی دولتی که بگذریم، این صنعت در ایران هیچ‌گونه سازوکار حرفه‌ای برای جذب سرمایه‌گذار داخلی و خارجی ندارد. اغلب هنرمندان و تولیدکنندگان انیمیشن در ایران با تلاش‌های شخصی و شرکت در جشنواره‌های جهانی تلاش می‌کنند توجه بازار جهانی را به پتانسیل‌ها و تولیدات خود جلب کنند. این درحالی است که بخش زیادی از این تولیدکنندگان دارای شرکت‌های کوچک دانش بنیانی هستند که سرمایه چندانی برای تولید آثار بلند و سریالی ندارند تا قابلیت‌های خود را به بازار جهانی معرفی کنند و بیشتر به تولید فیلم‌های کوتاه چند دقیقه‌ای اکتفا می‌کنند. با این وجود «محمدحسین سجادی‌نیری» دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری خبرهای تازه‌ای دارد و از راه‌اندازی نخستین «ایده بازار انیمیشن» و سامانه‌هایی برای معرفی پتانسیل‌های ایران به بازار خبر می‌دهد. او با ابراز امیدواری مبنی بر این‌که صنعت انیمیشن به‌زودی جایگاه خود را در افق ١٤٠٤ و در زمینه صادرات غیرنفتی به دست آورد به ایسنا می‌گوید: بیش از ٥٠درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ما در رشته‌های علوم انسانی و هنر تحصیل کرده‌اند که عمده این افراد بیکارند و در عمل نسبت به بخش عمده‌ای از ظرفیت نخبگی و مغز افزار کشور بی‌توجهی شده و از آنها در تجاری‌سازی و خلق ثروت استفاده نشده است. این درحالی است که «محمود واعظی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در حاشیه اکران اثر سینمایی «شاهزاده روم» به ظرفیت‌های هنر - صنعت انیمیشن تأکید کرده و خواهان طراحی بسته‌های حمایتی برای فعالان این بخش شده است.
