خطر نوسان برجامی دلار

هفته گذشته شاخص بازار ارز 3 رکورد کاهشی را ثبت کرد: 1- بیشترین میزان کاهش روزانه در 4 ماه 2- اولین کاهش هفتگی در 3 ماه و 3- ثبت کمترین قیمت از ابتدای دی‌ماه. در چهارمین هفته دی‌ماه،‌ دلار معاملات خود را با قیمت 3 هزارو 725 تومان آغاز کرد که افزایشی 25 تومانی نسبت به قیمت بسته شده روز پنج‌شنبه داشت. پس از این افزایش، شاخص ارزی 5 افت پپاپی را تجربه کرد؛ به‌طوری‌که میزان افت روزهای دوشنبه، سه‌شنبه و چهارشنبه به 60 تومان رسید که مجموعا بیشترین میزان کاهش قیمت از اواخر شهریور ماه 94بود. روند کاهشی دلار، در روز پنج‌شنبه با کاهش 20 تومانی این ارز و رسیدن به قیمت 3 هزارو 640 تومان ادامه یافت. این کمترین نرخ فروش دلار از ابتدای دی‌ماه بود و اولین کاهش هفتگی آن از تاریخ 30 مهر را رقم زد. نزول قیمت در روز جمعه هم در بازار غیررسمی پیگیری شد و برخی شنیده‌ها حاکی از معامله شدن دلار با قیمت 3 هزار و 623 تومان در اواسط روز بود.

پیامدهای افزایش نوسان

حال باید قرار گرفتن دلار در سراشیب نزولی را به فال نیک گرفت یا این اتفاق می‌تواند تبعات ریسکی برای اقتصاد ایران به همراه داشته باشد؟ این سوال را از 2 زوایه می‌توان مورد بررسی قرار داد:

1- زاویه نوسان: افزایش نوسانات در بازار ارز همواره موجب می‌شود که توجه معامله‌گران بیش از گذشته به این بازار جلب شود و آنها برای فعالیت و سودگیری در این بازار تحریک شوند. در واقع بازار ارز با افزایش نوسان همچنان به‌عنوان گزینه سفته بازان برای سرمایه‌گذاری باقی خواهد ماند؛ ‌چراکه آنها انتظار دارند هر فرودی با فرازی همراه شود، همانطور که پیامد هر افزایشی نیز کاهش قیمت خواهد بود. در روز‌های اخیر نیز این معامله‌گران به طور دائمی در تلاش برای کشف نقطه حمایتی بازار بوده‌اند؛ درست است که در اکثر این روزها پیش‌بینی آنها غلط از آب درآمد، ولی این شکست در نوسان‌گیری تنها ‌انگیزه آنها برای جبران ضرر خود را افزایش خواهد داد. به این ترتیب زمانی که جهت قیمتی بازار عوض شود، آنها با شدت بیشتری به آن دامن خواهند زد. این در حالی است که ثبات بازار موجب خواهد شد انگیزه آنها برای حضور در بازار کمتر شود؛‌ زیرا در نبود نوسان، سودی برای حضور آنها وجود ندارد.

2- زاویه ماندگاری: تجربه‌های قبلی نشان داده است که شوک مثبت و منفی قیمت پایداری چندانی نداشته و پس از مدتی بازار بیشتر سعی خواهد کرد که خود را با عوامل بنیادی تطبیق دهد. بازار ارز در سال 94 دو بار به طور مشخص تحت‌تاثیر مذاکرات هسته‌ای قرار گرفت و هر دو بار پس از کاهش قیمت در مسیر افزایشی قرار گرفت. نخست در اولین روز کاری پس از بیانیه لوزان که قیمت این ارز تا 3 هزار و 200 تومان پایین رفت، ولی نهایتا با قیمت 3 هزار و 270 تومان به کار خود پایان داد. بار دوم نیز پیش از اعلام برنامه جامع مشترک بود که دوباره روند این ارز نزولی شد،‌ ولی بلافاصله پس از اعلام این خبر، روند دلار تغییر کرد. حال سرنوشت بازار در آستانه اجرایی شدن برجام چه خواهد بود؟ آیا کاهش دلار پایدار خواهد بود یا بازار به مانند دو بار گذشته حرکت از کف قیمتی را آغاز خواهد کرد؟

تهدید ماندگاری

بازار ارز معمولا در درازمدت بیشتر از اخبار روانی، تحت‌تاثیر اخباری قرار می‌گیرد که به طور مستقیم با ورودی و خروجی بازار در ارتباط هستند. در این شرایط، عاملی مانند مذاکرات نهایتا دو تا سه هفته بازار ارز را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد،‌ ولی نوسان قیمت نفت اثرات درازمدتی دارد و می‌تواند بازار ارز را در دوره زمانی بیشتری درگیر خود کند. این تصور در بازار وجود دارد که با کاهش بهای طلای سیاه، دولت به شدت با کاهش درآمدهای ارزی مواجه خواهد شد. در واقع، بحث کاهش قیمت نفت به‌عنوان عامل پیش‌نگر می‌تواند بازار را تحریک کند؛ درست است که در حال حاضر اثر این عامل در حضور اثر روانی اجرایی شدن برجام کمرنگ شده است، ‌اما با تخلیه این عامل روانی،‌ ممکن است کاهش قیمت نفت با شدت بیشتری بازار را تحت‌تاثیر قرار دهد. از سوی دیگر، افزایش ارزش دلار در بازارهای جهانی دیگر عاملی است که ماندگاری کاهشی این ارز در بازار داخلی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

دو پیشنهاد به سیاست‌گذار

کارشناسان برای مقابله با افزایش دامنه نوسان در بازار ارز و اثرات متعاقب آن دو پیشنهاد مشخص را مطرح می‌کنند: 1- تعیین مرز مشخص قیمتی و 2- خرید ارز در بازار به منظور کاهش نوسان. به این ترتیب بازارساز با مشخص کردن کف قیمت، بهتر است نوسانات را به یک دامنه مشخص هدایت کند. به اعتقاد کارشناسان، در روزهایی که دلار به طور مرتب مرزهای حمایتی را تحت‌تاثیر اثر روانی اجرایی شدن برجام شکسته است، بهتر است که نهاد سیاست‌گذار یک مرز قیمتی را مشخص کند تا دامنه نوسان کاهش یابد. رئیس کل بانک مرکزی حدود دو سال پیش این مرز را تعیین کرد و با وجود انتقادات پیرامون این گفتار، بعدها معلوم شد که چقدر این اظهارنظر مناسب و به سود بازار و اقتصاد بوده است. ولی‌الله سیف اوایل مهر سال 92 اعلام کرده بود که کاهش بیشتر قیمت دلار منطقی نیست و کف 3000 تومانی برای دلار طبیعی و منطقی است. در آن مقطع، قیمت دلار تحت‌تاثیر خوش‌بینی به مذاکرات هسته‌ای به زیر 3 هزار تومان نیز رسیده بود. بازارساز معمولا در شرایطی که قیمت در فاز افزایشی قرار دارد، با افزایش عرضه سعی می‌کند، دامنه نوسانات دلار را کاهش دهد؛ در این شرایط کارشناسان پیشنهاد می‌کنند ‌حال که بازار در فاز کاهشی نوسانی قرار دارد، بازارساز، ارز موجود در بازار را خریداری کند تا هم دامنه نوسانات کم شود و هم بازار را با ارزهای موجود در آن مدیریت کند. در نتیجه در آینده نیز سیاست‌گذار می‌تواند با ارزهای کمتری از منابع خود به مدیریت هیجانات بازار بپردازد.