اثر لغو تحریم‌ها بر بازار جهانی نفت

مرکز پژوهشهای مجلس در تازه ترین گزارش خود، به بررسی اثر لغو تحریم های ایران بر بازار جهانی نفت در سال ۲۱۰۶ پرداخته است. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از خبرآنلاین، این گزارش نشان می دهد که ایران همزمان با لغو تحریم های غرب به سرعت خواهد توانست از ۴۰ میلیون بشکه ذخایر شناور نفتی خود بهره گیرد که نیمی از این میزان شامل نفت خام و بخش اعظم آن میعانات گازی است و بیشتر از میادین ساحلی گاز طبیعی تولید می شود. گرچه می توان آن را از نفت خام نیز تولید کرد، اما این رویه همچنان در تحریم غرب بوده و فروش آن نیز ممنوع شده است که این امر میعانات و حاشیه های پالایشی را به ویژه در آسیا حتی در صورت عرضه مناسب این محصول تحت تأثیر قرار داده است. در شرایط رفع تحریم ها، ایران روزانه ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه بر تولید نفت خود می افزاید تا به ظرفیت تولید خود در سال ۲۰۱۱ در سطح ۳.۶ میلیون بشکه در روز برسد. این در حالی است که احیای برخی میادین نفتی و افزایش قابل توجه تولید آن به مدت زمان زیادتری نیاز دارد. افزایش سطح تولید نفت ایران در حالی صورت گرفته که عرضه جهانی به طور قابل ملاحظه ای افزایش یافته و سایر اعضای اوپک و رقبای روسی سهم زیادی از بازار به ویژه بازار آسیا را از آن خود کرده اند. ایران به سرعت به دنبال بازیابی سهم اولیه خود در بازار مخصوصا در اروپاست. میزان سهم فروش نفت ایران به اروپا در دوره پیش از تحریم روزانه ۷۰۰ هزار بشکه بود. شرکت های بین المللی نفت به ویژه شرکت های اروپایی به زودی نفت ایران را در بخش بالادستی خود وارد خواهند کرد. بنابراین افزایش صادرات نفت ایران به مازادهای مورد انتظار عرضه در سال آینده خواهد افزود و فشارهای قیمتی زیادی را به همراه خواهد داشت؛ مگر این که اوپک از سطح تولید خود بکاهد یا از محل دیگری هزینه های ناشی از این افزایش مازاد را کاهش دهد. البته پیش بینی ورود پر رنگ و بیشتر نفت ایران به بازارهای جهانی در ماه های اخیر تا حدی به کاهش قیمت های آن کمک خواهد کرد. بنا به پیشنهاد تحلیلگران، در صورتی که ایران در نیمه دوم سال ۲۰۱۶ به ظرفیت عرضه خود در بازار جهانی بیافزاید و همین طور نیز سایر اعضای اوپک سطح عرضه خود را کاهش دهند و عرضه کل اوپک به ۳۰ میلیون بشکه در روز برسد، در این صورت تراز عرضه و تقاضا برقرار شده و انتظار می رود که در قیمت کنونی نفت افزایش اتفاق افتد و سطح آن به سطحی معقول و منطقی برسد. همانطور که در نمودار ۲ نشان داده شده است، ایران در بلندمدت دارای ذخایر زیادی برای افزایش تولید نفت خواهد بود. با وجود این، سطح تولید نفت ایران در شرایط پساتحریم فقط به سطح تولید در سال ۲۰۰۸ معادل ۴ میلیون بشکه در روز خواهد رسید، چون تا پایان دهه جاری به خاطر هزینه بر بودن و ضرورت جذب سرمایه گذاری خارجی و فناوری های جدید، امکان افزایش ظرفیت تولید وجود ندارد. در نتیجه ایران برای بالا بردن سطح سرمایه گذاری ها به منظور افزایش ظرفیت تولید و جذب فناوری های جدید شرکت های بین المللی، لازم است مشوق هایی برای سرمایه گذاری ایجاد کند. گفته می شود در قراردادهای جدید نفتی IPC این امر در نظر گرفته شده است. حتی با اجرای برجام، شرکت های آمریکایی حق مشارکت تجاری و نفتی با ایران را ندارند، بنابراین تحریم های آمریکا در این بخش باز هم پا برجا باقی می ماند و در نهایت شرکت های نفتی غیرآمریکایی این فرصت را از آمریکا خواهند رُبود.

افزایش مصرف داخلی نفت که به دلیل پرداخت یارانه توسط دولت به مصرف کنندگان بزرگ صورت می پذیرد، بر سطح صادرات نفتی کشور اثر مستقیم می گذارد. اجرای قانون هدفمندی یارانه های انرژی در کشور می تواند نقطه عطفی بر افزایش صادرات ایران باشد. در سال ۲۱۰۷ سطح صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور به سطح پیش از اعمال تحریم ها باز خواهد گشت و به ۲.۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. در ابتدای دهه ۱۹۷۰ میزان تولید نفت ایران در حدود ۶ میلیون بشکه در روز بوده و دارای ۱۰ درصد از سهم تولید نفت جهان و روزانه ۵.۷ میلیون بشکه صادرات نفتی داشته است.

در نمودار ۴ ده کشور برتر و اصلی مقصد صادرات نفتی ایران طی سالهای ۲۰۰۰ و ۲۱۰۴ ارائه شده است. همان طور که در نمودار نشان داده شده است، ژاپن در سال ۲۰۰۰ دارای بیشترین سهم واردات از ایران بوده، اما پس از اعمال تحریمها ۲۰ درصد از این سهم کاسته شده و گوی رقابت واردات از کشور در شرایط تحریم در سال ۲۰۱۴ به کشور چین سپرده شد. این کشور ۴۱ درصد از این سهم را از آن خود کرده است.