"رکود" به مرز "بحران" رسید

سال 2015 با همه فراز و نشیبهای آن به پایان رسید و با ورود به سال 2016، این دغدغه اصلی وجود دارد که سال 2016 چه تحولاتی را به لحاظ اقتصادی برای ایران و جهان به بار خواهد آورد. « سال 2016 سال سختی در حوزه اقتصاد خواهد بود و بدون داشتن برنامه ای خاص و ایجاد تحولی در روشهای برنامه ریزی متناسب با شرایط جدید و مواجهه با مسائل و مشکلات، چالشهای بزرگی را پیش روی اقتصاد جهانی و ایران خواهد گذاشت » این جمله رامین پاشایی فام دارنده دکترای اقتصاد از دانشگاه تهران است. کسی که در کارنامه کاری خود مدیریت عاملی بانک کارآفرین و بانک سپه، معاونت اقتصادی بانک مرکزی، عضویت هیئت امنای موسسه عالی بانکداری ایران، عضویت هیئت مدیره بانک ملی ایران، مدیر کلی دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد کلان سازمان مدیریت و برنامه ریزی، عضویت در کمیسیون فرعی شورای پول و اعتبار و مدیریت کلی بازرگانی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور را دارد. به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از تسنیم، وی بر این باور است که اقتصاد جهانی با رکودی خفیف سال 2015 را پشت سرگذاشت و شرایط اقتصادی سال 2015 ایران به هیچ وجه شرایط معمول اقتصادی نبوده و اقتصاد بدون هیچ انباشتی ضعیف تر شد و این به هیچ وجه علامت خوبی نبود. او با هشدار به وضعیت اقتصاد ایران در سال 2016، به ارائه راهکارهایی برای بهبود وضعیت اقتصادی ایران می پردازد و با بیان اینکه تنها یک بخش می تواند اقتصاد ایران را نجات دهد و آنهم بخش خدمات است، بر لزوم بهره گیری از توان ترانزیت، بر لزوم اتصال قشم به سرزمین اصلی انگشت تأکید می گذارد . در ادامه مشروح نظرات وی را می خوانید. • اقتصاد جهانی با رکودی خفیف سال 2015 را پشت سرگذاشت وضعیت اقتصاد ایران و جهان را در سال 2015 چطور ارزیابی می کنید؟ سال 2015 برای اقتصاد ایران و جهان سالی خاص بود. اقتصاد جهان در سال 2015 سال سختی را پشت سرگذاشت. شرایط سخت اقتصادی به همراه شرایط سخت اجتماعی خصوصاً پدیده جنگ داخلی در برخی کشورهای خاورمیانه، مسأله حمله های انتحاری و مهمتر از همه مسأله عظیم مهاجرت میلیونی کشورهای جنگ زده به اروپا آثار اقتصادی خود را به جا گذاشت . البته کاهش شدید قیمت نفت خام و استمرار آن برای کشورهای مصرف کننده نفت آثار اقتصادی مثبتی را به همراه داشت و بعضا باعث کاهش نرخ تورم و حتی در پاره ای موارد تورم منفی را به بار آورد . کشورهای اروپایی نیز در یک سیاست انبساطی پولی رابطه برابری یورو و دلار را تغییر دادند تا از این طریق موجبات رشد اقتصادی و خروج از تورم منفی را تجربه کنند البته در کنار این سیاست ابزارهای متفاوتی به کار گرفته شد از جمله نرخ بهره منفی بانک مرکزی اروپا که سیاست انبساطی پولی را تشدید کرد. به هر حال اگر کشورهای جهان را به چند دسته تقسیم کنیم در گروه اول، آمریکا کانادا و استرالیا که از ثبات نسبی برخوردار بودند. گروه دوم کشورهایی نظیر چین، ژاپن، کره جنوبی که علی رغم ثبات نسبی اقتصادی از رشدهای مورد انتظار گذشته فاصله داشتند در اروپا نیز کشورهای قوی همچون آلمان و فرانسه توانستند با رشد اقتصادی وضعیت قابل قبولی داشته باشند. اما کشورهایی نظیر اسپانیا، ایتالیا، یونان و... دچار مشکلات شدید اقتصادی و اشتغال بودند و سال 2015 سال سختی برای این کشورها بود. • سال 2015 برای کشورهای صادرکننده نفت، سال سختی بود در کشورهای جهان سوم نیز وضعیت کاملا متفاوت بود. کشورهای جهان سوم غیرنفتی وضعیتی متعادل تر داشتند اما کشورهای صادرکننده نفت به دلیل مشکلات ساختاری و وابستگی به درآمدهای نفتی دچار مشکلاتی بودند البته روسیه علاوه بر این مشکلات، مسایل مربوط به تحریمها و تنشهای بین المللی را تجربه کرد و شرایط سخت تری را تحمل کرد. به طور کلی در یک نگاه کلی و سطحی سال 2015 سال سختی از نظر اقتصادی بود و شاید بتوان گفت در مجموع اقتصاد جهانی با رکودی خفیف سال 2015 را پشت سرگذاشت. • اقتصاد ایران علائمی از بحران اقتصادی بسیار شکننده و خطرناک را نشان می دهد این وضع برای ایران چطور بود؟ اما برای ایران وضعیت متفاوت بود. مسأله کاهش قیمت نفت درامدهای حاصل از آن در مقابل موفقیتهای سیاسی خصوصا در حوزه مسائل هسته ای چهره ای متفاوت از خود برجاگذاشت. افتصاد ایران با انباشته های خود سال 2015 را پشت سرگذاشت . رکود بزرگی در اقتصاد کشور وجود دارد که به نظر می رسد این رکود به مراحل سختی رسیده و علائمی از بحران اقتصادی در حال نمایان است و بسیار شکننده و خطرناک. به هر حال سال 2015 برای اقتصاد ایران در حالی به پایان رسید که به نظر می رسد اقتصاد از تمام اندوخته های قبلی خود برای گذر از این سال استفاده کرد بی آنکه رشد جدیدی ایجاد نماید و شاید بتوان عنوان کرد که شرایط اقتصادی سال 2015 ایران به هیچ وجه شرایط معمول اقتصادی نبوده اقتصاد بدون هیچ انباشتی ضعیف تر شد و این به هیچ وجه علامت خوبی نیست. با توجه به علامتهای موجود در اقتصاد ایران، نگرانی بزرگ ایجاد یک بحران اقتصادی شدید است که در صورت عدم برنامه ریزی دقیق از یک طرف و عدم بهبود شرایط اقتصادی در سطح بین المللی به ویژه رفع تحریمهای ظالمانه بحران نتیجه قطعی این روند خواهد بود. • سال 2016 سال سختی در حوزه اقتصاد خواهد بود از پیش بینی تان در خصوص اقتصاد ایران و جهان در سال 2016 بگویید. پیش بینی اقتصاد جهانی و ایران در سال 2016 بسیار سخت و نیازمند مطالعه دقیق تر است اما به عنوان یک برداشت کلی می توان عنوان کرد که سال 2016 نیز سال سختی در حوزه اقتصاد خواهد بود و بدون داشتن برنامه ای خاص و ایجاد تحولی در روشهای برنامه ریزی متناسب با شرایط جدید و مواجهه با مسائل و مشکلات چالشهای بزرگی را پیش روی اقتصاد جهانی و ایران خواهد گذاشت. در سطح بین المللی در سال 2016 با وجود جنگ پنهانی بین یورو و دلار اروپا برای حفظ یورو باید هزینه و انرژی بیشتری را صرف کند و با توجه به شرایط درونی کشورهای عضو یورو مسیر بسیار سختی پیش روی آنها خواهد بود و بخش عمده توان و قدرت این کشورها صرف حل این مشکل خواهد شد. البته پدیده مهاجرتهای میلیونی به اروپا نیز ضمن تشدید این مشکل مسائل جدیدی را به وجود خواهد آمد. از سویی دیگر چالش بزرگی که پیش روی روسیه در مقابل اروپا و آمریکا وبرخی کشورها وجود دارد. شرایط اقتصادی را برای این کشورها و سایر کشورها پیچیده تر و سخت تر خواهد کرد و در مجموع اقتصاد جهانی باید بخش عمده توان و قدرت اقتصادی خود را برای رفع این مشکلات هزینه نماید بنابراین رشد اقتصادی کاهش یافته و تضعیف خواهد شد. • با این روش مدیریت و برنامه ریزی، انتظار تحولی اساسی در اقتصاد ایران نباید داشت از پیش بینی تان در خصوص ایران بگویید. در ایران سال 2016 بستگی به شرایط متعددی خواهد بود از جمله مسأله رفع تحریمها و آرایش سیاسی داخلی به ویژه انتخابات پیش رو که بسیار تعیین کننده خواهد بود. اما به نظر می رسد در بهترین شرایط اقتصاد ایران قادر باشد بدون بحران سال 2016 را پشت سربگذارد و اقتصاد دچار بحران نگردد و تا حدودی نیز از رکود خارج گردد . پر واضح است با این روش مدیریت و برنامه ریزی، انتظار تحولی اساسی در اقتصاد ایران نباید داشت. بنابراین در مجموع در بهترین شرایط اقتصاد ایران در سال 2016 سال سختی را پیش رو خواهد داشت و با این روشهای متداول برنامه ریزی و مدیریت ادامه پیدا کند ، حداکثر نتیجه قابل انتظار پرهیز از بحران اقتصادی و تا حدودی خروج نسبی از رکود است. البته این نتیجه به هیچ وجه زیبنده اقتصاد ایران نیست . پتانسیل اقتصاد ایران بسیار فراتر از این نتایج است . مشروط به اینکه استراتژی توسعه کشور تغییر یافته و استراتژی درست و مناسب با ثبات ادامه یابد. • پتانسیلی که در ایران وجود دارد در دنیا منحصر به فرد و بی نظیر است پتانسیلی که در کشور ایران وجود دارد در دنیا منحصر به فرد و بی نظیر است فقط باید به درستی آن را شناخت و در جهت شکوفایی آن با ثبات سرمایه گذاری و ادامه مسیر داد. برای اینکه کمی واضح تر آن را بیان کنیم و در قالب توصیه های اقتصادی مطرح کنیم لازم است کمی به واقعیت اقتصادی ایران بیشتر توجه کنیم. براساس آمار حسابهای ملی مندرج در نماگرهای اقتصادی شماره 80 بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران که مربوط به سال 1393 است، سهم هرکدام از بخشهای اقتصادی ایران از تولید ناخالص (GDP) به ترتیب نفت 15.3 درصد، کشاورزی 9.3 درصد، صنایع و معادن 23 درصد و خدمات 53.8 درصد بوده است. و طی سالهای 1390 تا 1393 متوسط رشد بخشهای مذکور به ترتیب حدوداً 30- درصد برای نفت، 3 درصد برای کشاورزی، 0.2 درصد برای صنعت و معدن و 2 درصد برای خدمات بوده است. با اکتفا به همین آمار محدود و با عنایت به اینکه تولید ناخالص داخلی به قیمت بازار بر حسب قیمتهای جاری در سال 1393 معادل 11033666 میلیارد ریال بوده است، حال پرسش اساسی اینگونه مطرح می شود اولا آیا سطح تولید ناخالص داخلی ایران همین مقدار است. یا به عبارتی دیگر، پتانسیل تولید ناخالص داخلی ایران چه مقدار می تواند باشد . با تبدیل این آمار به دلار و مقایسه آن مثلا با کشورهای پیشرفته ای مثل آلمان که تقریبا جمعیت یکسان با جمعیت کشور ما دارد در مقابل مساحتی به مراتب کمتر از کشور ما (ایران بیش از 4 برابر آلمان مساحت دارد) . از طرفی کشور ما دارای منابع عظیم نفت و گاز و سنگ آهن و... است و کشور آلمان فاقد این منابع است . از سویی کشور ما دارای موقعیت استراتژیک است و برخی کشورها فقط از طریق خاک کشور ما دسترسی به منابع آبهای آزاد دارند ولی کشور آلمان فاقد این ویژگی است و... اما تولید ناخالص داخلی کشور آلمان حدوداً بیش از 10 برابر تولید ناخالص کشور ماست. با این نگاه به سوالات مذکور چگونه باید پاسخ داد؟ به نظر می رسد اولا به هیچ وجه سطح تولید ناخالص داخلی کشور زیبنده ما نیست و ثانیاً پتانسیل تولید ناخالص داخلی کشور بسیار بالاتر از این ارقام است یعنی چندین برابر وضع موجود. حال سوال را اینگونه مطرح می کنم، چگونه می توان به این سطح دست یافت. برای پاسخ به این سوال مجددا به رشدهای بخشهای مختلف اقتصادی طی سالهای 1390 تا 1393 توجه کنیم می بینیم که حتی اگر قادر باشیم سالی به طور متوسط 10 درصد در بخشهای نفت، صنعت و معدن و کشاورزی رشد ایجاد کنیم به دلیل سهم تمام این بخشها زیر 50 درصد تولید ناخالص داخلی به جایی نخواهیم رسید هرچند با توجه به ساختار صنعتی و کشاورزی کشور رسیدن به این ارقام یعنی رشد 10 درصدی در سال و استمرار آن برای سالیان متمادی اصلا امکان پذیر نیست و در 50 سال گذشته نیز هیچگاه محقق نشده است. پس به راحتی می توان نتیجه گرفت راه حل در این بخشها نیست . هرچند تا به امروز همیشه تصور کرده ایم راه حل ما توسعه بخش صنعت و معدن و کشاورزی است.پتانسیل کشاورزی و محدودیت منابع خاکی و آبی برای هیچکس پوشیده نیست، ساختار صنعتی کشور نیز همچنین و مقایسه آن با صنایع بزرگ دنیا در فضای رقابتی مثل خودرو و ماشین آلات و... . • راه نجات اقتصاد ایران؛ استفاده از مزیت آبهای آزاد و امکان ایجاد دسترسی و تجارت بین کشورهای همسایه • 1500 کیلومتر راه مناسب جاده ای و ریلی راه حل نجات اقتصاد ایران بنابراین تنها یک بخش می تواند اقتصاد ایران را نجات دهد آنهم بخش خدمات است. اما همانطور که می دانیم خدمات بخش وسیعی را در برمی گیرد. کدام زیربخش در خدمات باید هدف قرار داده شود. مطالعات و تجربه 30 ساله نشان می دهد که راه نجات کشور، توجه به تجارت منطقه ای و بین المللی از طریق حمل و نقل بین المللی و استفاده از مزیت آبهای آزاد و امکان ایجاد دسترسی و تجارت بین کشورهای همسایه ای که فاقد این ویژگی هستند خواهد بود. بهترین، سریعترین ارزان ترین مسیر دسترسی و تجارت کشورهای حوزه دریای خزر مثل آذربایجان، ترکمنستان، ازبکستان، قزاقستان و حتی روسیه و همچنین افغانستان که همسایه دریای خزر نیست، مسیر ایران است. از طریق خلیج فارس و اقیانوس هند تنها نیازمند مسیر جاده ای و ریلی مناسب بین سواحل خلیج فارس با دریای خزر است تنها نزدیک به 1500 کیلومتر راه مناسب جاده ای و ریلی که البته بخش اعظم آن نیز موجود است. • اتصال قشم با یک پل 2 کیلومتری به سرزمین اصلی با یک میلیارد دلار یک برآورد ساده نشان می دهد جزیره قشم که نعمتی خدادادی است برای این کشور با مساحتی نزدیک به 2.7 برابر کشور سنگاپور از طریق تنها یک پل 2000 متری (2کیلومتر) با سرمایه گذاری کمتر از یک میلیارد دلار (در بهترین شرایط با دسترسی های جاده ای و ریلی چند بانده) به سرزمین اصلی وصل می شود. جزیره ای که در شمال آن بدون نیاز به سرمایه گذاری سنگین می توان اسکله های عظیمی ایجاد کرد که کشتی های غول پیکر پهلوگیری نمایند با عمق آب بسیار مناسب که به صورت طبیعی همواره عمیق باقی می ماند نیاز تمام کشورهای مذکور را برآورده می کند. اعم از صادرات کشورهای مذکور به اسیای دور و واردات عظیم آنها از کشورهای آسیای دور، بسیار نعمت بزرگی است که تنها راه سریع، ارزان و اقتصادی برای این کشورها خاک کشور ما است. اگر حجم کالاهایی که با سرمایه گذاری مناسب می توان از این مسیر تجارت کند را به صورت کلی برآورد کنیم شاید چندین برابر درآمد حاصل از صادرات نفت باشد که البته پایدار بوده و در مراحل بعد با عبور این حجم کالا و ترانزیت، شغلهای وابسته نیز به سرعت رشد کرده و اشتغال و تولید کشور دگرگون خواهد شد و سیمای اقتصادی کشور کاملا تغییر خواهد کرد چند برابر شدن تولید ناخالص داخلی از این مسیر امکان پذیر است. • بهترین ، سریعترین و عملی ترین راه برای شکوفایی اقتصاد ایران چیست؟ با سرمایه گذاری اندک، فقط نیازمند تغییر نگرش و توجه به این ویژگی خدادادی و عزم ملی است. در این خصوص مطالعات و حرفهای زیادی برای گفتن وجود دارد که در صورت وجود فرصت می توان به زوایای مختلف آن پرداخت. با توجه به مطالعات دقیق و عمیقی که در این زمینه داشته ام و اعتقاد راسخی که به این راه حل به عنوان راه حل نجات دهنده اقتصاد ایران دارم، آمادگی این را دارم در هر نشست علمی و کارشناسی ابعاد دقیق این امکان بالقوه خدادی که نجات کشور را در بردارد بحث نمایم. از این طریق نیز از مسئولان تراز اول کشور، رئیس جمهور و هیأت دولت عاجزانه خواهش می کنم به این موضوع توجه ویژه ای داشته باشند. راهی بهتر ، سریعتر و عملی تر از این برای شکوفایی اقتصاد ایران وجود ندارد.