پروژه‌هایی که بودجه هوای تهران را می‌بلعند

متروسواران دائمی، کسانی که هر روز از خطوط مترو استفاده می کنند، خوب می فهمند شلوغی و فشار ساعات اوج تردد در مترو که به فشار شب اول قبر می ماند، یعنی چه. شاید وجدان رفتار مدنی برای کمتر آلوده کردن تهران یا حتی صرفه اقتصادی باعث شود مردم به سمت مترو بروند، ولی سئوال اینجاست که چیزی باعث شده شهرداری به سمت مترو نرود و بودجه های عمرانی تهران به سمت و سویی برود که اکنون آسمان سربی این کلانشهر، پر از آلاینده هایی شود که نتیجه اش برای شهروندان فقط بیماری و مرگ است؟ به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از خبرآنلاین، خبر آمد شهردار تهران به خاطر آلودگی هوا و آنفلونزا در بستر بیماری افتاده. هر چند از صدر تا ذیل مسئولان شهرداری، این خبر را تکذیب کردند ولی چیزی که تکذیب کردنی نیست و مردم با آن ارتباط مستقیم و نزدیک دارند، بیمار شدن اعضای خانواده و عموم شهروندان ساکن تهران به خاطر آلودگی هواست. آلودگی ای که همه می دانند بیش از ۸۰ درصد آن مربوط به تردد خودروها در خیابانهاست. آنقدر این روزها درباره آلودگی هوا و منابع آلاینده متحرک گفته شده که حرف جدیدی نمانده، آنقدر هم غر به جان مسئولان زده اند که گوش همه پر شده از شنیدن این ناله ها، ولی جالب اینجاست هنوز هم مسئولان تقصیرها را گردن یکدیگر می اندازند و به جای پاسخگویی و تعیین نقش خود در آلوده کردن شهر، دنبال تسویه حسابهای سیاسی هستند. در این بین، نگاهی به پروژه های عمرانی شهرداری به خصوص در زمینه حمل و نقل برخی از مسایل را عیان می کند. موضوع ساده، مقایسه بودجه صرفه شده ای است که برای پروژه هایی مانند دوطبقه کردن اتوبان صدر و ساخت تونلهای عریض و طویل در شهر کنار گذاشته اند با پولی که توسعه مترو نیاز دارد. اتوبان صدر، چند هزار میلیارد آب خورد؟ منتقدان عملکرد عمرانی شهرداری تهران، نمونه بارزی برای حیف کردن بودجه عمرانی شهر یافته اند. پلی دوطبقه به طول حدود ۶ کیلومتر که این روزها قیف ترافیکی شمال پایتخت شده، دوطبقه کردن اتوبان صدر که قرار بود شاهکار عمران شهری دوره مدیریت قالیباف شود، این روزها بدل به نسخه بی نظیری از سوءمدیریت و عدم برنامه ریزی درست در ادبیات منتقدان قالیباف شده. اتوبانی دوطبقه که هنوز به روشنی مشخص نیست چند هزار میلیارد خرج آن شده. از روزی که معاون وقت عمرانی شهردار گفت این پل ۶۴۰ میلیارد تومان خرج برداشته (اینجا) تا هفته گذشته که یک سایت تخصصی از مبلغ ۵هزار میلیاردی اجرای پروژه اتوبان صدر و تونل نیایش پرده برداشت، مبالغ ریز و درشتی برای هزینه کرد این اثر عبرت آموز، عنوان شده. ابوالفضل قناعی، عضو هیات رئیسه شورای شهر نیز در مصاحبه ای از بودجه ۱۷۰۰ میلیاردی و متمم ۷۲۰ میلیاردی این پروژه خبر داده بود و البته محاسبه تاخت زدن هزینه ۲۴۰ میلیاردی برج بابک زنجانی در خیابان ایران زمین شهرک غرب با خدماتی که این متهم به پل صدر داده، می توان به مبلغی حدود ۳هزار میلیارد برای ساخت این پل رسید. منابع دیگر خبری هم تهاتر زمین هایی در شرق و غرب تهران با پیمانکاران بخش عمومی برای ساخت این پل خبر داده اند و تخمین زده اند با توجه به ارزش زمین و مجوزهای تراکم فروشی در این عرصه ها، هزینه دوطبقه کردن اتوبان صدر نزدیک به ۵هزار میلیارد تومان شده است. یکی از کارشناسان حوزه شهری نیز با اعلام اینکه به دو دلیل امکان سنجش هزینه پل صدر برای ناظران وجود ندارد، آب پاک را روی دست کسانی ریخت که دنبال حساب و کتاب در شهرداری تهران هستند: دلیل اول، ندادن اطلاعات شهرداری به صورت واضح برای مخارج این پروژه است و دلیل دوم را در نوسانات شدید نرخ ارز و قیمت خدمات و مصالح باید جستجو کرد. به بیان دیگر، محاسبه پولی که در این پروژه از جیب مردم تهران رفته، امکان ندارد. حالا اگر فرض خرج شدن رقم ۳هزار میلیارد را برای این پل در میانگین زمان شروع تا پایان آن در نظر بگیریم، شاید چندان به بیراهه نرفته ایم. اکنون سئوال اینجاست با این پول چقدر می شود مترو ساخت تا تردد شهروندان، هوا را آلوده نکند؟ هزینه ساخت هر کیلومتر مترو در تهران معمولا در تهران خطوط مترو زیر زمین حفر می شود. به جز برخی از قسمتهای مترو که ریل آن روی زمین دیده می شود، بیشتر ایستگاه ها و خطوط مترو جایی ساخته شده که شهروندان آن را از روی زمین نمی توانند ببینند. منتقدان محمدباقر قالیباف، شهردار تهران در زمان انتخابات ریاست جمهوری به همین نکته بارها اشاره کردند که چرا توسعه خطوط مترو در شهرداری به فراموشی سپرده شده؟ آیا دلیل اصلی این فراموشی، دیده نشدن مترو نیست؟ آنها با این پرسش، شهرداری را آچمز کردند که چرا پروژه های چشم پرکن و نمایشی مانند دوطبقه کردن اتوبان صدر، هزاران میلیارد بودجه بلعیده ولی پروژه زیرزمینی مانند مترو که بار تبلیغاتی ندارد، فقیر و یتیم مانده؟ گذشته از این سئوالات سیاسی، نگاهی به اخبار و نقل قول مسئولان شهرداری درباره مخارج و ارقامی که صرف ساخت مترو شده هم نشان می دهد باز هم در معادله ای دوسو کور، قرار داریم؛ در واقعیت هزینه ساخت مترو چقدر است؟ آیا باید نقل قول قالیباف در سالهای گذشته (در زمان شروع فعالیت عمرانی طبقه دوم صدر) را پذیرفت که هزینه حفاری، ساخت تونل و تجهیز خطوط و ایستگاه ها را برای هر کیلومتر ۴۰ میلیارد تومان عنوان کرده یا نرخ دهی اخیر معاون او را واقعی بدانیم که این رقم را تا ۷۰ میلیارد تومان رسانده؟ ظاهرا باز هم ناظران مجبورند به دلیل عدم درز اطلاعات شفاف مالی از این بخش از عملکرد شهرداری، برای محاسبه هزینه ساخت و تجهیز هر کیلومتر مترو در زمانی که پل صدر دو طبقه می شد،‌ به گمانه زنی متوسل شوند. به نظر می رسد تعیین رقم ۶۰ میلیارد تومان برای ساخت و تجهیز هر کیلومتر مترو، رقم بی راهی نباشد. (هرچند هیچ قطعیتی برای این رقم قابل تصور نیست.) اکنون دو عدد در مقابل ما قرار می گیرد: اول، رقم تخمینی ۳هزار میلیارد تومانی هزینه احداث طبقه دوم اتوبان صدر و دوم، رقم تخمینی حفاری، تجهیز و تامین واگن به ازای هر کیلومتر ساخت مترو با نرخ ۶۰ میلیاری تومانی. این را نیز باید در نظر گرفت عموما هزینه های ساخت مترو شامل ۳ بخش اصلی می شود، اول، هزینه حفاری و تونل سازی که حدود یک سوم از هزینه کل مترو را شامل می شود. دوم، هزینه ایستگاه سازی و تجهیزات و خدمات مورد نیاز مسافران که آن هم یک سوم از هزینه های مترو را دربرمی گیرد و سوم، هزینه تامین واگن و قطارها که این نیز حدود یک سوم از هزینه کل مترو را شامل می شود. به بیان دیگر، می توان با اغماض، نرخ تخمینی تامین ۳ بودجه ۲۰ میلیاردی برای این سه بخش از هزینه های کلی را در هر کیلومتر متروسازی در نظر داشت. حالاست که با چرتکه انداختن شاخص مالی شهرداری می توان به نقش و تعهد مسئولان این نهاد در پاک نگهداشتن هوای تهران پی برد. با بودجه ای که صرف دوطبقه کردن یک اتوبان در تهران شده و آن را در نهایت بدل به یک گلوگاه جدید ترافیکی کرده، می توان ۱۵۰ کیلومتر تونل مترو حفاری کرد یا اینکه ۱۵۰ کیلومتر از تونلهای حفاری شده را تجهیز کرد یا برای ۱۵۰ کیلومتر از تونلهای فعلی مترو، واگن و قطار تهیه کرد. به بیان دیگر، سرجمع هزینه های صرف شده برای اتوبان صدر را که خرج توسعه مترو، از صفر تا ۱۰۰ کنیم، می شود ۵۰ کیلومتر خط کامل مترو با ایستگاه و قطارهای استاندارد احداث کرد. خطوطی که می تواند روزانه حدود ۱۰ میلیون نفر-سفر را در تهران سرویس دهی کند. بودجه ۲۰ درصدی مترو و گور که بهرام گرفت واقعیتها نشان می دهد شهرداری تهران هنوز برای تامین بودجه بیشتر در پروژه های عمرانی دست و پا می زند. متمم بودجه اضافه برای پروژه ای مانند شهر آفتاب در روزهای گذشته از سوی شهرداری تهران به شورای شهر تقدیم شد و باعث شد برخی از اعضای شورای شهر در این باره انتقاد کنند. از جمله این اعضا، محمد حقانی، رئیس کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران است که معتقد است شهرداری تهران رویکرد فرار به جلو را در بحث آلودگی هوا انتخاب کرده و قصد دارد تقصیر تیره و تار شدن آسمان تهران را به گردن دولت بیندازد. این عضو شورای شهر گفته: ما از آقای شهردار می‌پرسیم چرا توانسته بودجه ساخت همه بزرگراه‌ها و اتوبان‌ها را تأمین کند و حتی درخواست دریافت بودجه اضافه‌تر برای شهر آفتاب هم به شورا ارائه داده، اما در تأمین هزینه حمل و نقل عمومی و مترو، کم کاری‌ها را به گردن دولت می‌اندازد. حقانی: شهرداری تهران در آلودگی هوا مقصر است حقانی این سئوال را از قالیباف دارد: آیا غیر از این است که بخش خصوصی باید طرح شهر آفتاب را جلو ببرد و هزینه‌های آن ربطی به شورا ندارد؟ چرا شهرداری تهران برای دریافت بودجه بیشتر به شورا درخواست نمی‌دهد و چرا باید ساخت مترو تهران به جای 30 کیلومتر فقط 17 کیلومتر در سال گذشته پیشرفت داشته باشد؟ چرا باید 700 میلیارد تومان بودجه مترو صرف پیشرفت طرح‌های دیگر شود؟ این عضو شورای شهر همچنین به شهرداری تهران انتقاد کرده که در طرح جامع حمل و نقل و ترافیک برنامه‌های خود را متوازن جلو نمی‌برد. حقانی با عدد و رقم در صدد اثبات عدم توازن در کارهای شهرداری است: هم‌اکنون هزینه ساخت اتوبان‌ها و بزرگراه طبق طرح جامع، بیش از 90 درصد پرداخت شده، درحالی‌که شهرداری در بخش مترو فقط 15 تا 20 درصد پرداختی داشته است و این یعنی شهرداری در انتشار آلودگی هوا کمک‌کننده است. ضمن اینکه ساخت این همه بزرگراه و اتوبان برای چیست، آیا غیر از این است که خودروها باید در این اتوبان‌ها تردد کنند؟ پس چرا باید به وام خودرو ایراد گرفت؟ رئیس کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر از تجربیات بین المللی هم مثال می زند و می گوید: هم‌اکنون همه شهرهای آلوده دنیا به‌دنبال گسترش سیستم حمل و نقل عمومی و مترو هستند، ولی در تهران ما به جای دنباله روی از تجربیات موفق دنیا، همچنان به‌دنبال ساخت بزرگراه و تونل هستیم! شاید مجموع این انتقادها به بی توجهی شهرداری تهران به ساخت و توسعه مترو است که باعث شده یک استاد زیست شناس دانشگاه تهران با شنیدن به بستر بیماری افتادن قالیباف، یادداشت خود در زمینه آلودگی هوا و تاثیر آن بر ریه شهردار تهران را اینطور شروع کند: بهرام که گور می گرفتی همه عمر/ دیدی که چگونه گور بهرام گرفت؟