اکوسیستم شبکه های اجتماعی در ژاپن
با وجود برخورداری ژاپن از سومین اقتصاد بزرگ دنیا، اکوسیستم شبکه های اجتماعی در این کشور را باید منحصربهفردترین نمونه موجود در دنیای کشورهای توسعه یافته به حساب آورد.
موضوعی که شاید حتی برای شرکت‌های سیلیکون ولی نیز عجیب بهنظر برسد. در ادامه به بررسی ترکیب حاکم بر بازار شبکههای اجتماعی و فعالیت کاربران در قالب این شبکه ها خواهیم پرداخت. لاین؛ قدرت بلامنازع و جانشینی برای فیس‌بوک، اپل پی، Uber و دیگران در حدود 40 درصد از کل جمعیت ژاپن هرماه در میان کاربران فعال نرمافزار LINE قرار میگیرند. نرمافزار پیامرسان LINE در سال 2011 و در تلاش برای ایجاد راهی برای برقراری ارتباط، پس از وقوع زلزله توهوکو و سونامی بهوقوع پیوسته در آن زمان، عرضه شد. پس از بروز فاجعه طبیعی یادشده، شبکههای تلفن همراه با مشکلات و آسیبهای جدی روبه‌رو شدند اما همچنان قسمت اعظمی از قابلیتهای ارتباطی در قالب اینترنت، قابل استفاده بودند. همین موضوع باعث شد که کارمندان شرکت NHN ژاپن سریعا نسخه اولیهای از LINE را به‌عنوان پلت‌فرم ارتباطی جایگزین، عرضه کنند. قابلیتهای جانبی LINE که به مخابرات و ارتباطات کشور ژاپن وابسته است در ازای ارسال پیامک یا برقراری تماس، هزینههایی را از کاربران اخذ میکند. این در حالی است که قابلیتهای مشابه با اسکایپ نرمافزار لاین، (برای گفت‌وگوی صوتی در قالب ارتباط اینترنتی) کاملا رایگان است.لاین نهتنها برنامه پیشفرض پیامرسان در ژاپن بهحساب میآید بلکه از قابلیتهایی مانند امکان ارسال تمبرها (شکلکهایی با رزولوشن بالا و دربرگیرنده مفاهیم مختلف) نیز بهرهمند شده است. اگرچه استفاده از این برنامه کاملا رایگان است اما شکلکهای یادشده در قالب خریدهای درونبرنامهای عرضه میشوند تا مسیر درآمدی برای این شرکت باشند (پیشبینیها حکایت از درآمد 800 میلیون دلاری حاصل از فروش این تمبرها در سال جاری میلادی دارند. این در حالی است که 247 میلیون دلار درآمد در سهماه سوم سال 2015 در خصوص فروش این تمبرها ثبت شده است). با این تفاسیر، لاین از برنامهای برای عرضه این تمبرها فراتر رفته و بهتازگی سرویسهایی مشابه با اپل پی (سیستم پرداخت شرکت اپل)، ویژگیهایی با توانایی رقابت با سرویس اسپاتیفای و حتی قابلیتی مانند آنچه Uber برای سرویسدهی به مشترکان خود ارائه میدهد را راهاندازی کرده است. فیس‌بوک؛ لینکداین ژاپن؟! پس از پشت سرگذاشتن سالهای نهچندان امیدوارکننده، فیس‌بوک بالاخره در ژاپن با استقبالی هرچند ناچیز روبه‌رو شد. تا کنون در حدود 17 درصد از کل جمعیت این کشور از قابلیتهای موجود در این شبکه اجتماعی استفاده میکنند. این جمعیت بیشتر از نوجوانان و جوانان و افرادی که به کشورهای دیگر مسافرت میکنند ( یا در دیگر کشورها زندگی میکنند) تشکیل شده است. با این اوصاف، فیس‌بوک ژاپن، فیس‌بوکی نیست که در کشورهای دیگر شاهد آن هستیم. این به واقعیت موجود در فرهنگ ژاپنی باز میگردد که در آن اخمکردن در بیان احساسات عمومی، حکایت از بالیدن بهخود دارد. از سوی دیگر اصرار فیس‌بوک در ایجاد حسابهای کاربری با نامهای واقعی باعث شده ژاپنیها آنچنان به بیان عقاید و افکار شخصی در این شبکه اجتماعی، راغب نباشند. نهایتا ژاپنیها از فیس‌بوک در جهت تحقق اهداف شغلی (و شبیه به آنچه قرار بوده در قالب شبکهای مانند لینکداین محقق شود) استفاده میکنند تا بر تجربه کاری و ارتباطات شغلی خود تمرکز کنند. با این تفاسیر، دریافت پیشنهاد دوستی از ژاپنیهایی که با لباس رسمی کار، درخواست خود را ارسال کردهاند نباید برای شما چندان عجیب بهنظر برسد. وقتی سر لینکداین بیکلاه ماند! لینکداین در حال حاضر 36/ 1 میلیون کاربر ثبتشده در ژاپن دارد. با در نظر گرفتن 25 درصد از این مجموع به‌عنوان کاربران فعال، این مقدار کمتر از یک درصد از مجموع جمعیت این کشور خواهد بود. اما چرا لینکداین برخلاف موفقیت چشمگیر در چین، نتوانسته عملکرد مناسبی در ژاپن به نمایش بگذارد؟ این امر به لغزشهای موجود در زمان راهاندازی این شبکه اجتماعی بازمیگردد. شاید چیزی در حدود 2 تا 3 سال طول کشید تا این شبکه اجتماعی خود را با ژاپنیها و فرهنگ آنها مطابقت دهد. حتی همین حالا نیز ارسال پیامهای درون ایمیلی در قالب استفاده از لقب افتخاری ژاپنیها یعنی «san»، در نام خانوادگی قسمت آدرس، امکانپذیر نیست. این در حالی است که در سمت مقابل، رقبای محلی و بومی، تلاش زیادی در به دستآوردن بازار شبکههای اجتماعی-تجاری انجام دادند. به‌عنوان نمونه Bizreach در حال حاضر بیش از 400 کارمند در کشور ژاپن دارد. این تعداد برای Wantedly به 50 نفر می‌رسد اما تعداد کارکنان لینکداین چیزی در حدود 10 نفر است. همکاری موثر برای توییتر با ثبت تعداد 26 میلیون کاربر فعال ماهانه (در حدود 20 درصد از جمعیت کل ژاپن)، توییتر بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی غربی در ژاپن به حساب میآید اما این امر پس از سالها چالش و رقابت با نسخه محلی و بومی یعنی Mixi که شبکه اجتماعی برپایه ارسال پستهای کوتاه را در ژاپن مدیریت میکرد، به‌دست آمده است. شرایط هنگامی به نفع توییتر تغییر کرد که این شرکت همکاری با شرکت Digital Garage به مدیریت Joi Ito را آغاز کرد و به مدت چندسال فعالیتهای مرتبط با توییتر را در ژاپن به این شرکت واگذار کرد.شاید این همکاری نکتهای مثبت برای سیلیکون ولی بههمراه داشته باشد. بهنظر می‌رسد شرکت‌ها نمیتوانند (آن‌گونه که در غرب شاهد هستیم) با مبارزه و تلاش برای رشد (در قالب تخریب مواضع رقیب) به اهداف خود در ژاپن برسند و تمرکز و مدیریت انرژی آنها باید بر همکاری باشد. به‌عنوان یک نمونه آشکار دیگر در این زمینه میتوان به شرکت GREE، فعال در زمینه بازیهای ویژه گوشیهای همراه اشاره کرد که تنها پس از همکاری با اپراتوری که محصولات این شرکت را روی صفحه اصلی وبسایت خود قرار میداد توانست به رشد قابل‌توجهی برسد. نوسان محبوبیت شبکههای اجتماعی در ژاپن همانطور که عنوان شد توییتر در چالشی جدی توانست شرکت رقیب یعنی Mixi را کنار بزند. این در حالی است که پیشتازی Mixi با حضور فیس‌بوک و لاین نیز شدیدا تحت تاثیر قرارگرفت. به‌عنوان یک شبکه اجتماعی، در حال حاضر خبرهای کمی از Mixi به گوش می‌رسد اما به‌عنوان یک توسعهدهنده بازیهای رایانهای، این شرکت همچنان با ارائه بازیهایی مانند Monster Strike توانسته حتی به درآمد 4 میلیون دلار در یک روز هم برسد. به‌عنوان نمونهای دیگر، GREE که شبکه اجتماعی محبوبی را در کنار بازیهای عرضه شده، پیش روی کاربران قرار میداد حالا در حال توسعه برنامههایی محبوب است. شبکه اجتماعی دیگری که با شکست مواجه شده، یعنی DeNA، حالا همکاریهایی را با نینتندو آغاز کرده است تا به این ترتیب بتواند به وضعیت خود سروسامان دهد.بالا و پایینشدنهای اینچنینی در بازار ژاپن به روندی طبیعی تبدیل شدهاند تا شاهد موفقیت یک محصول در یک ماه و تغییر شرایط آن در ماه بعدی باشیم. با این تفاسیر بهنظر می‌رسد ماندگاری و تداوم سیاست برای شرکت‌های مختلف، بدون تغییر در روند و مسیر حرکتی، امری سخت و طاقتفرسا باشد. سخن آخر به گزارش دنیای اقتصاد ، اگرچه بهنظر می‌رسد ژاپن بازاری بسته برای شرکت‌های غربی و استارتآپها به حساب آید اما رفته رفته شاهد همپوشانیهای بیشتر، بهویژه در زمینه شبکه های اجتماعی هستیم. به عنوان مثال توییتر در ژاپن محبوبیت بیشتری در مقایسه با آمریکا دارد و برنامه پیامرسان لاین نیز حالا در آمریکا از محبوبیت نسبتا بالایی برخوردار شده است. این محبوبیت به نحوی است که این نرمافزار در حال حاضر 25 میلیون کاربر آمریکایی دارد. برخی شرکت‌های غربی مانند کوکاکولا و دیزنی نیز از این برنامه برای تبلیغ محصولات و برند خود استفاده میکنند.البته این به آن معنا نیست که هیچ خطری حضور شرکت‌های غربی در ژاپن را تهدید نمیکند. همانطور که عنوان شد، لینکداین با اتخاذ سیاستی که هماهنگی لازم با فرهنگ ژاپن را نداشت، شاهد شکست سرویسدهی خود بود. این در حالی است که شرکتی مانند Mixi توانست با ابداعات جدید، خود را از فاجعه نجات دهد. نهایتا میتوان از روش ویژه توییتر در یافتن یک شریک بومی- محلی نیز در جهت پیشبرد اهداف، بهره گرفت.
