کشورهای عربی انبار سلاح خاورمیانه

ممکن است در نگاه اول، نرخ رشد غیرطبیعی خرید سلاح در خاورمیانه به مقطع سال‌های 2016 الی 2019مرتبط باشد؛ یعنی تا زمانی که هنوز پیامدهای انتشار ویروس جهانی کرونا، ازجمله تعطیلی مراکز گردشگری، کاهش مبادلات تجاری و از همه مهم‌تر، سقوط قیمت نفت برای کشورهای عربی نمایان نشده بود. اما جزئیات موجود در گزارش کانون استکهلم واقعیت دیگری را نشان می‌دهد؛ چرا‌که میانگین خرید سلاح در کشورهای عربی خلیج‌فارس، حتی در سال‌2020 هم 5.4درصد افزایش داشته؛ امری که نشان می‌دهد انبارسازی تسلیحات به اولویت مطلق برخی کشورهای عربی تبدیل شده است.

آمریکا همچنان در صدر 

آمریکا همچنان در صدر فروشندگان جهانی سلاح قرار دارد. سهم این کشور از بازار تسلیحات طی 4سال گذشته از 32 به 37درصد رسیده است. بر این اساس 96کشور جهان از تسلیحات ساخت آمریکا استفاده می‌کنند. در این میان، 47درصد از صادرات سلاح آمریکا برای کشورهای عربی خاورمیانه و در رأس آنها، عربستان سعودی است.

روسیه جایگاه دومین فروشنده جهانی سلاح را به‌خود اختصاص داده است. براساس گزارش کانون استکهلم، یک‌پنجم صادرات سلاح جهان متعلق به این کشور است، اما سهم روسیه از بازار تسلیحات برخلاف آمریکا طی 4سال گذشته به میزان 22درصد کاهش یافته است؛ امری که به کاهش قراردادهای تسلیحاتی میان این کشور با هند بر‌می‌گردد. آمریکا، فرانسه و اسرائیل مهم‌ترین رقبای روسیه در بازار سلاح هند به‌حساب می‌آیند.

سومین صادرکننده سلاح در سطح جهان، فرانسه است. این کشور 8درصد از بازارهای جهانی سلاح را در اختیار دارد و نسبت به سال‌های 2010 الی 2015، رشدی 2درصدی به ثبت رسانده است. هند، مصر و قطر مهم‌ترین مشتریان تسلیحات استراتژیک فرانسه شناخته می‌شوند. باید توجه داشت که نرخ خرید سلاح قطر از فرانسه، پس از محاصره این کشور توسط عربستان و امارات رشد بی‌سابقه‌ای داشت.

در فهرست 5فروشنده برتر سلاح در سطح جهان نیز به‌ترتیب نام کشورهای آلمان و چین به چشم می‌خورد. براساس گزارش کانون استکهلم، نرخ فروش سلاح توسط 2 قدرت شرقی یعنی چین و روسیه، ظرف 4سال گذشته کاهش داشته است. اما در میان بازیگران غربی این بازار، انگلیس مهم‌ترین بازنده به شمار می‌رود؛ چرا‌‌که با کاهش میزان فروش، برای نخستین‌بار از فهرست 5کشور برتر خارج شده است. افزایش صادرات سلاح توسط کشورهای اروپایی در حالی صورت می‌گیرد که این کشورها مدعی هستند برخی خریداران سنتی تولیدات خود، ازجمله عربستان سعودی و امارات را به‌دلیل‌ نقض حقوق بشر در یمن تحریم کرده‌اند.

وضعیت کشورهای عربی

عربستان: خرید تسلیحات خارجی توسط دولت عربستان سعودی طی 4سال گذشته رشد 61درصدی داشته است. طبق گزارش کانون بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم، عربستان بزرگ‌ترین خریدار سلاح در جهان به شمار می‌آید. از سوی دیگر، خریدهای تسلیحاتی این کشور به‌تنهایی 11درصد بازار جهانی سلاح را پوشش داده است. اصلی‌ترین فروشندگان سلاح به سعودی کشورهای آمریکا (79درصد)، انگلیس (10درصد) و فرانسه (4درصد) بوده‌اند. تمام اینها در حالی است که ریاض طی سال‌های گذشته با کسری بودجه‌ بی‌سابقه‌ای در تاریخ این کشور روبه‌رو بوده است. پیش از این روزنامه واشنگتن‌پست، خرید گسترده سلاح را آخرین راهکار رهبران سعودی برای حفظ مشروعیت خود نزد جامعه جهانی توصیف کرده بود.

مصر: میزان خریدهای تسلیحاتی مصر طی 4سال گذشته 136درصد افزایش یافته است. خریدهای این کشور عربی نزدیک به 6درصد از بازار جهانی سلاح را تشکیل می‌دهد. مهم‌ترین فروشندگان سلاح به مصر، روسیه (41درصد)، فرانسه (28درصد) و آمریکا (9درصد) بوده‌اند. مصر طی سال‌های اخیر و با توجه به افزایش تنش‌های نظامی در مدیترانه و لیبی، سرمایه‌گذاری عمده‌ای برای نوسازی ناوگان نیروی دریایی خود انجام داده است. جالب آنکه تقریبا تمام سرمایه‌های لازم برای این خریدهای تسلیحاتی انبوه از طریق دریافت وام و استقراض خارجی تامین می‌شود. این فرایند نگرانی جدی اقتصاددانان مصری را به‌دنبال داشته است.

قطر: خریدهای تسلیحاتی قطر در 4سال گذشته 361درصد افزایش داشته است؛ خریدهایی که نزدیک به 4درصد از بازار جهانی سلاح را شکل می‌دهد. مهم‌ترین فروشندگان سلاح به قطر آمریکا (47درصد)، فرانسه (31درصد) و آلمان (8درصد) بوده‌اند. در میان کشورهای عربی، قطر رشد معجزه‌آسایی برای خرید سلاح طی 4سال گذشته به ثبت رسانده است؛ روندی که به روشنی با محاصره این کشور و افزایش تهدید نظامی علیه دوحه مرتبط است. بخش عمده خریدهای تسلیحاتی قطر مربوط به ناوگان دریایی و هوایی است. با وجود این، همچنان فاصله انبار تسلیحاتی قطر نسبت به همسایگان این کشور در خلیج‌فارس چشمگیر است.

امارات: برخلاف تصور عمومی، میزان خریدهای تسلیحاتی امارات طی 4سال گذشته نزدیک به 40درصد کاهش یافته است. واردات سلاح امارات نزدیک به 3درصد از بازار جهانی را تشکیل می‌دهد و مهم‌ترین فروشندگان سلاح به این کشور نیز آمریکا (64درصد)، فرانسه (10درصد) و روسیه (5درصد) بوده‌اند. البته باید توجه داشت که امارات طی این سال‌ها به یکی از تولیدکنندگان سلاح در منطقه عربی خلیج‌فارس تبدیل شده است. در عین حال مهم‌ترین خرید تسلیحاتی این کشور در سال‌های گذشته، جنگنده‌های اف-35 آمریکایی به‌حساب می‌آید که فعلا فروش آن با فرمان جو بایدن، متوقف شده است.

الجزایر: در سوی دیگر جهان عرب یعنی شمال آفریقا، نام الجزایر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین خریداران سلاح در جهان به چشم می‌خورد. خریدهای تسلیحاتی این کشور در 4سال گذشته 64درصد افزایش داشته و بیش از 4درصد بازار جهانی سلاح را پوشش داده است. مهم‌ترین فروشندگان سلاح به الجزایر روسیه (69درصد)، آلمان (12درصد) و چین (10) درصد بوده‌اند. الجزایر مهم‌ترین پایگاه چین در قاره آفریقا به شمار می‌رود و احتمالا طی سال‌های آینده سهم بیشتری از واردات سلاح خود را در اختیار چینی‌ها قرار خواهد داد.