اقتصادآنلاین - مهفام سلیمان بیگی؛ درحالی که بحران انرژی جهانی، بازار گاز را با رشد وحشتناک قیمتی مواجه کرده است و ایران به عنوان سومین تولید کننده گاز در جهان می‌توانست گاز خود را با قیمت بالایی را به همسایگان تحویل دهد، روز به روز مشتریان بیشتری را از دست می‌دهد. هر چند با مصرف افسارگسیخته داخلی حالا دیگر نه تنها پتانسیل صادرات ندارد بلکه خودش نیز با کمبود جدی سوخت مواجه شده است.
در سال جاری صادرات گاز به عراق و ترکیه، به عنوان بزرگترین مشتریان گازی ایران، برای مدت بلندی تقریبا به صفر رسید تا شرکت ملی گاز بتواند به مصرف‌کنندگان داخلی اولویت دهد. حالا هم اخبار حاکی از آن است که این دو مشتری پروپاقرص ایران احتمالا به زودی کاملا از دست خواهند رفت.
عراق از سال 2003 به بعد برنامه‌های ویژه‌ای برای جمع‌آوری گازهای همراه و همچنین استفاده از ذخایر مستقل گازی خود در نظر گرفته و قراردادهای گازی فراوانی را هم تاکنون منعقد کرده است که آخرین آن قراردادش با بیکرهیوز بود. قراردادی که به عراق اجازه می‌دهد گازی که در گذشته هدر می‌رفت را به پول تبدیل کند و به جای وارد کننده از ایران به صادر کننده گاز تبدیل شود
ترکیه هم هنوز قراردادهای بلندمدت تامین گاز که موعد آنها زمستان امسال به پایان می رسد، را تمدید نکرده است. این کشور همزمان با نزدیک شدن به پایان قرارداد با ایران، قراردادی سه ساله برای خرید ۱۱ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی با جمهوری آذربایجان منعقد کرده است. اتفاقی که ایران را درباره از دست دادن بازار ترکیه بیش از پیش نگران کرده است.
با این حال حمید حسینی، رییس هیات مدیره اتحادیه صادر کنندگان فراورده های نفت،گاز و پتروشیمی ایران خوشبین است و می‌گوید: این که بتوانیم قراردادهایمان را با عراق و ترکیه تمدید کنیم بستگی دارد به وضعیت بازار جهانی. این قراردادها به نفع ماست. به ویژه با افزایش قیمتی که گاز ال ان جی پیدا کرده است. البته با افزایش قیمت‌های حمل و نقل برای ترکیه و عراق نیز اقتصادی‌تر و عاقلانه‌تر است که قراردادشان را با ما تمدید کنند. من پیش‌بینی می‌کنم که این کار را بکنند.
چرا قراردادهای گازی شکست می‌خورند؟
او درباره علت عدم موفقیت ایران در پیشرفت صادرات گاز عنوان می‌کند: در صادرات گاز ، ما بعد از قطر، آمریکا، کانادا، استرالیا، روسیه و ترکمنستان قرار داریم. این یعنی بازار صادرات ما محدود است و این به علت نوع نگاه ما به گاز است. برخی به گاز به چشم کالای صادراتی و برخی دیگر به چشم سوخت جایگزین سوخت فراورده نگاه می‌کنند. نوع نگاه ما متفاوت و به تبع آن دسترسی ما به بازارها محدود بوده است. البته محدودیت‌های تحریم هم موجب شده پروژه‌هایی که مثلا برای ال‌ان‌جی داشتیم و بعضا در آن زیاد هم هزینه کرده بودیم، متوقف شود.
حسینی با یادآوری این که در حال حاضر قیمت‌های جهانی نفت بشدت بالا رفته و اروپا با کمبود گاز مواجه شده، ادامه می‌دهد: ارزانترین گاز همواره برای آمریکا بوده ولی حالا آن هم گران شده، این نشان می‌دهد کنترل نسبی کرونا بشدت تقاضا برای گاز را در دنیا افزایش می‌دهد. ضمن اینکه گاز انرژی پاک است و کمترین آلودگی را دارد. کشورها هم که به دنبال کاهش تولید کربن هستند. مثلا همین حالا پیمان پاریس با پیوستن آمریکا جدی شده است و بسیاری از کشورها از این پس مجبورند برای نیروگاه‌ها و خودروها فقط از گاز استفاده کنند.
او ادامه می‌دهد: در چنین شرایط ما در ایران الویت صادرات گاز نداریم. هیچ وقت نداشتیم. استراتژی تولید گاز در ایران همیشه الویت را به رفاه مردم در جامعه داده است. دومین الویت کشور نیز تزریق به چاه‌های نفت بوده که حدود 70 تا 80 میلیون متر مکعب از تولید ما را در بر می‌گیرد. سومین الویت تبدیل گاز به برق و پتروشیمی و استفاده در صنایع بوده است و صادرات چهارمین الویت کشور بوده است.
پروژه‌های ال‌ان‌جی راه‌اندازی می‌شوند
البته رییس هیات مدیره اتحادیه صادر کنندگان فراورده های نفت،گاز و پتروشیمی ایران علت دیگری را هم برای بی‌تفاوتی ایران به صادرات گاز عنوان می‌کند. او می‌گوید: علت دیگر مشکلاتی بوده که قراردادهای گازی برای ایران داشته است. آخرین آن هم کرنست بود که با اختلافات بین گروه‌های سیاسی کشور نه تنها درآمد نداشت بلکه نهایتا چون این مسئله سیاسی و جناحی شد به حکم و غرامت تبدیل شد.
حسینی در ادامه سایر قراردادهای گازی شکست‌خوره ایران را یادآور می‌شود: نمونه دیگر آن قرارداد ترکمنستان بود که به اقدامات دولت احمدی‌نژاد بر می‌گردد و دست آخر هم تن دادیم به افزایش قیمت ها که کار درستی نبود و به مشکل خورد. خط لوله صلح هم که به علت اختلافات بین هند و پاکستان، هند انصراف داد، خط تا مرز پاکستان کشیده شد ولی پاکستان حاضر به ادامه همکاری نشد و الان گاز ال ان جی را از قطر و روسیه می‌خرد. سایر نمونه‌ها هم موفق نبوده و تنها قرارداد موفق ما قرارداد گازی ترکیه بود که در دوران هاشمی متنتقد شد و ما قرارداد با شرایط خوبی بستیم. البته قرار داد شش ساله ما با عراق هم موفق بود که حدود دو سال از آن باقی مانده است.
او تاکید می‌کند: این دو قرارداد در حال اتمام است و احتمالا تمدید می‌شود. ضمن این که افزایش قیمت‌ها موجب می‌شود پروژه‌های ال‌ان‌جی ما صرفه اقتصادی داشته باشد پس قطعا راه اندازی خواهند شد.
شروط رشد صادرات
با وجود نگاه مثبتی که حسینی به آینده صادرات گاز دارد اما تاکید می‌کند که به علت مصرف بالای داخلی، ظرفیت چندانی برای افزایش صادرات نداریم. به گفته او اگر فکری برای بهینه‌سازی نکنیم، پرت گاز را که 10 درصد خط لوله ایستگاه‌ها و مبادی ورودی است، کنترل نکنیم، یا موتورخانه‌ها را بهینه سازی نکنیم، همزمان قیمت‌ها هم تعدیل نشود، امکان صادرات گاز بیشتر نداریم.
او می‌افزاید: حدود 70 میلیون متر مکعب ظرفیت پالایشگاه‌های عسلویه خالی است و گاز به اندازه کافی نیست. حتما باید سکوهای 25 هزارتنی نصب کنیم اما سرمایه و تکنولوژی نداریم. بنابراین برای رشد صادرات باید مسئله تحریم را هم حتما حل کنیم تا با توجه به قیمت جهانی و آینده گاز در جهان سرمایه‌گذاری در ال ان جی ادامه کند.
به گفته او همین حالا هم حوزه‌های گازی در بسیاری از مناطق از جمله خزر و کاشان کشف شده و می‌توان ظرفیت تولید را افزایش داد ولی فعلا به علت کمبود منابع و امکانات قادر به بهره‌برداری از ذخایر گازی نیستیم.
