گام اول
زمانی که تصمیم به خرید تور ایرانگردی می‌کنیم، در مرحله اول یا مقصد را خودمان انتخاب کردیم و می‌دانیم کجا می‌خواهیم برویم، یا هیچ هدف و مقصدی نداریم و به دنبال مقصدی جدید و جذاب مشابه علایق و سلایق‌مان هستیم. در این مورد آژانس‌ها به ما کمک می‌کنند که مقصد را انتخاب کنیم. اصولا هم در این هنگام یک سری اطلاعات اولیه درباره مقصد به ما می‌دهند. اما مهم این است که پیش از ثبت نام در یک تور اطلاعاتی درباره نوع گردشگری‌هایی که برگزار می‌کند، سطح کیفیت و خدمات یا مجوزدار بودن و نبودنش را به دست بیاوریم.
انواع تورهای ایرانگردی
تورهای ایرانگردی شامل چند دسته هستند: دسته اول تورهای شهرگردی است؛ مثل تورهای یزد، اصفهان یا شیراز که در این نوع تورها، آژانس مسافر را به این شهر برده و اغلب در یک هتل یا اقامتگاه متناسب با هزینه تور مستقر می‌کند و چند گشت هم برای بازدید از جاذبه‌های شهر برگزار می‌کند.
دسته دوم روستاگردی است؛ مثل تورهای ابیانه. در این دسته اقامت مسافر در خانه‌های روستایی یا اقامتگاه بومگردی انجام می‌شود و اغلب گشت‌های مربوط به تور، صرفا در محیط روستا و طبیعت پیرامونش است.
دسته سوم تورهای تاریخی و فرهنگی را شامل می‌شود که این نوع تور با تور شهرگردی همپوشانی زیادی دارد. در این دسته از تورها آژانس، مسافران را به دیدن جاذبه‌های باستانی و آثار تاریخی فرهنگی مثل تخت جمشید یا موزه‌ها می‌برد. این تورها می‌تواند در شهر خود مسافر انجام شودغ مثلا تورهای یک روزه تهرانگردی و بازدید از موزه‌های تهران. دسته چهارم تورهای طبیعت‌گردی است که در طبیعت اجرا می‌شود و خود شامل چند زیرمجموعه می‌شود. براساس این‌که کجای طبیعت می‌روید، نوع تور متفاوت است. مثلا تور کویر، جنگل‌نوردی، غارنوردی، کوهنوردی، رودخانه‌نوردی، پیمایش در دامنه کوه و.... تورهایی مثل تور کویر مرنجاب، تور جنگل لفور و حتی تور فتح دماوند هم در این دسته قرار می‌گیرند.
این تورها می‌توانند همپوشانی هم داشته باشند؛ مثلا در یک تور ثبت‌نام کنید که هم شهرگردی و هم طبیعت‌گردی داشته باشد. این تورها اغلب در آژانس‌های ایرانگردی فروخته شده و به صورت گروهی اجرا می‌شود.
آژانس‌هایی که تورهای طبیعت گردی برگزار می‌کنند
در ایران آژانس‌های مسافرتی و گردشگری ای داریم که تورهای طبیعت‌گردی برگزار می‌کنند.
گروه اول آژانس‌هایی هستند که مجوز بند (ب) دارند و هر توری را می‌توانند اجرا کنند و بین کلی پکیج مسافرتی، چند تور طبیعت‌گردی هم دارند. طبیعت‌گردی‌هایی که این گروه از آژانس‌ها دارند خیلی سبک و در واقع درجه سختی‌اش یک است؛ مثلا تور کویر مرنجاب کاشان. تورهای طبیعت‌گردی این آژانس‌ها اغلب ترکیبی (شهرگردی و طبیعت گردی همزمان) است. برای مثال تور کویر کاشان برگزار می‌کنند، که در این تور تنها ۵ الی ۶ ساعت مسافر را به کویر مرنجاب می‌برند و بقیه تور شهرگردی کاشان اجرا می‌شود ( تورهای جنگل که اغلب در سایت‌های تخفیف می‌بینید جزو همین گروه تورهاست، یک طبیعت گردی سبک). این آژانس‌ها اصولا تخصصی در زمینه برگزاری تور طبیعت ندارند.
آژانس‌های گروه دوم هم مثل دسته قبلی، مجوز بند (ب) دارند، اما این گروه از آژانس‌ها به صورت کاملا تخصصی و حرفه‌ای تورهای طبیعت‌گردی را اجرا می‌کنند. این آژانس‌ها حتی تورهای خارجی که در بین پکیج‌هایشان قرار می‌دهند تورهای طبیعت‌گردی تخصصی است و اغلب جزو تورهای به‌شدت گران و حرفه‌ای محسوب می‌شود. برای مثال این آژانس‌ها تور اورست یا تور پیمایش در دامنه کوه‌های هیمالیا یا تور کوهنوردی کوه‌های آرارات را اجرا می‌کنند.
با تورهای گروه اول سفر کنیم یا دوم؟
آژانس‌های گروه اول چون تعدادشان زیاد بوده و اغلب مسافران بازار هدف‌شان است، طبیعت به صورت حرفه‌ای اهمیتی برایشان ندارد. در واقع مسافر هم صرفا برای فرار از یکنواختی که در زندگی داشته به سراغ این تورها می‌رود و تمایلی ندارد هزینه زیادی برای تور خرج کند. لذا تورهای طبیعت‌گردی این آژانس‌ها خیلی حرفه‌ای برگزار نمی‌شود و کیفیت بالایی هم ندارد. درعوض قیمت تورها بسیار پایین است و زمان اجرای تور هم مناسب است. برای مثال تور کویر کاراکال یزد به صورت 5/1 روزه اجرا می‌شود. این تور اغلب از ساعت یک نیمه شب پنجشنبه شروع می‌شود و بعد از یک شب اقامت، عصر جمعه مسافران به مبدا بر می‌گردند.
آژانس‌های گروه دوم به‌شدت به کیفیت تورهای خود اهمیت می‌دهند. اگر سایت این آژانس‌ها را نگاه کنید به صورت کامل توضیح داده شده که تور انتخاب شده درجه سختی‌اش چند است، پیاده‌روی‌اش چطور است (سبک یا سنگین)، چه وسایلی نیاز است به همراه داشته باشید. حتی در پکیج ذکرشده که چه کسانی نمی‌توانند در این تورها شرکت کنند.
مثلا یکبار که داشتم این تورها را چک می‌کردم، تور اورست را بررسی کردم. دقیقا ذکر کرده بود افرادی می‌توانند این پکیج را ثبت‌نام کنند که حداقل دو کوهنوردی بالای 4000 متر را تجربه کرده باشند. در شرط خرید تور کوهنوردی کوه‌های آرارات هم ذکر شده بود حتما باید یک تجربه کوهنوردی بالای 4000 متر داشته باشید. در ذکر شرایط و الزامات ثبت‌نام در یک تور غارنوردی هم نوشته شده بود که مسافر حتما باید هدلامپ داشته و با گره‌ها به صورت کامل آشنا باشد.
راهنماهای تور هم درجه‌بندی دارند
تورلیدرها (راهنمایان تور) هم درست مانند آژانس‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ تور لیدرهای فرهنگی و تور لیدرهای طبیعت. تور لیدرهای فرهنگی می‌توانند هر توری را اجرا کنند (طبیعت هم جزو این تورها می‌تواند باشد)، اما تورلیدرهای طبیعت کاملا تخصصی برای تورهای طبیعت‌گردی آماده می‌شوند.
آژانس‌های مسافرتی معمولا تورلیدرهای خود را براساس کیفیت تور انتخاب می‌کنند.
آژانس‌های گروه اول اغلب سراغ تورلیدرهای کم‌سابقه‌تر و فرهنگی می‌روند که نیازی به تخصص خاصی ندارند. (منظور از تخصص، تخصص‌های مربوط به تورهای طبیعت‌گردی است مثلا برای تور کویر کاراکال نیازی نیست شما گره‌ها را بلد باشید، یا لازم نیست بدانید برای هم‌هوایی در کوه چه کار باید بکنید)
اما آژانس‌های گروه دوم اصولا با تورلیدرهای با تجربه‌تر و متخصص‌تر کار می‌کنند. اگر این تور لیدرها، تورلیدر طبیعت هم نباشند، حتما تجربه کافی برای اجرای تور این آژانس‌ها را دارند. مثلا این آژانس‌ها برای تور فتح دماوند حتما یک تورلیدر طبیعت یا یک تورلیدر فرهنگی که حتما یک بار خودش دماوند را فتح کرده، به کار می‌گیرند.
سها با چه توری سفر کرده بود؟
داستان سها رضانژاد وقتی اولین بار مطرح شد، تصورم این بود که احتمالا با یکی از تورهای آژانس‌های گروه اول سفر کرده و احتمالا تورلیدر یا آژانس اهمیتی به کیفیت نداده‌اند که این حادثه رخ داده است، اما بعد که وکیل خانواده سها موضوع را مطرح کرد و هر بار اطلاعات جدیدی ارائه شد و البته بعد از این‌که ارتفاعات جهان‌نما را بررسی کردم، فهمیدم احتمال بسیار کمی وجود دارد که آژانس‌های گروه اول برای این منطقه تور برگزار کرده باشند. جالب است بدانید آژانس‌های گروه دوم در تورهای طبیعت‌شان همیشه دو تورلیدر می‌گذارند و اصولا یک تا دو نفر هم به عنوان کمک در کنارشان هست، اما در تورهای گروه اول ما فقط یک یا نهایتا دو نفر مسوول می‌بینیم. (طبیعی هم هست چون تور سبک و ارزانقیمت است)
توری که سها با آن به ارتفاعات جنگلی کردکوی گلستان سفر کرده بود، به نظر ماجراجویانه می‌آمد و دو تورلیدر و چهار همراه وجود داشته است. دوستان سها می‌گویند صبح او را دیده‌اند که با مسواک از چادر خارج شده و بعد از ۴۵دقیقه الی یک ساعت بعد نگران‌شده و شروع به گشتن کرده‌اند، اما جسد سها متاسفانه بعد از یک ماه در فاصله چند صدمتری از چادرها توسط یک کوهنورد محلی پیدا شد.
این‌که برای سها چه اتفاقی افتاده یا این‌که پیداکردن سها چرا اینقدر طول کشیده، این‌که تورلیدر چقدر مسوولیت‌پذیر بوده و چقدر از خطرات بقیه را آگاه کرده، این‌که آژانس مجوز داشته یا نه،... ما درباره‌اش اطلاعاتی نداریم، اما سوالی که برای من به عنوان یک کارشناس گردشگری و تورلیدر مطرح است این که من اگر تورلیدر بودم و می‌دیدم که فردی از گروه با مسواک در حال خارج‌شدن از کمپ است، چه کاری انجام می‌دادم؟ و دیگر این‌که به جز این‌که بگویم سها مراقب باشد، چه کار می‌توانستم بکنم؟ آیا می‌توانستم او را برای مسواک‌زدن همراهی کنم؟ آیا در این شرایط حریم‌خصوصی مسافر خدشه‌دار نمی‌شد؟ و...
