در طول دو ماه اول سال ۹۹ چندین سیلاب با حجم تخریب بسیار بالا گزارش شده است. حجم بسیار بالایی از بودجه دولت، در ارتباط با مشکلات برآمده از سیلاب و تخریب‌ها هزینه شده است. برای ریشه یابی سیلاب و خسارت‌های ناشی از آن باید یک گام به عقب بازگردیم و به نحوه مدیریت کلان نگاهی بیاندازیم.
علل مستقیم سیلاب ها شامل ۱- تغییر کاربری اراضی (تبدیل اراضی مرتعی، جنگلی و... به نواحی مسکونی) ۲- تخریب پوشش گیاهی ۳- نبود ضابطه و مقررات مناسب مرتبط با سیل و مدیریت حوضه آبخیز در تاسیسات زیربنایی مانند جاده راه‌آهن، حتی معادن ۴- تجاوز به حریم رودخانه‌ها و کاهش ظرفیت آبگذری رودخانه ها است.
تمام زیان‌ها و خسارت‌های مالی و جانی برآمده از سیلاب به دلایل ۵ گانه زیر است؛
۱- برخی مسئولان اعتقادی به پژوهش ندارند. ۲- موضوع حفاظت از خاک و مدیریت پدیده هایی همچون سیلاب در اولویت مدیران ارشد کشور قرار ندارد ۳- نیاز به پرداخت هزینه و تصمیم گیری های شجاعانه وجود دارد ۴- موضوع مورد بحث چند وزراتخانه‌ای است و متولی خاصی ندارد. ۵- با بسیاری از منافع تضاد دارد.
در محدوده شهری، ساخت‌وساز در حاشیه آبراهه‌ها و رودخانه‌ها یکی از مشکلات اساسی به خطر افتادن جان شهروندان است. از ابتدا نباید ساخت‌وسازی در این منطقه انجام شود و حتی هم اکنون مسکن و ویلاهایی که در این مناطق ساخته شده باید آزاد‌سازی (تخریب ساخت سازه ها) شود. برای این آزاد‌سازی نیاز به منابع مالی است. همچنین درگیری هایی با مردمی که در حاشیه رودخانه‌ها با دریافت مجوز، ساخت‌وساز انجام داده‌اند، به‌وجود خواهد آمد. اما برای حفاظت از جان شهروندان انجام این امور الزامی است.
به شکل کلی باید گفت مشکل مدیریت سیلاب عدم توجه و درک درست مدیران میانی بالا از خطرات سیلاب و در اولویت نبودن آن است. مدیریت سیلاب نیازمند همکاری ارگان‌های مختلف و روحیه همکاری در کشور است.
فرهنگ برخورد صنفی مدیران نیز یکی دیگر از عواملی است که موجب شده، سیلاب به موضوعی چند مجهولی تبدیل شود.
تشدید سیل در سال‌های اخیر علل مختلفی دارد مواردی که بالا بیان شد مباحث مدیریتی کلان بود و عامل دیگر نیز حاکمیتی بودن موضوع است چرا که باید دولت به طور کامل هزینه‌های تحقیق و پژوهش در این ارتباط را پرداخت کند اگر این هزینه ها به موقع پرداخت نشود بعد از تخریب‌ها روستاها و جاده ها بر اثر سیلاب باید به چندین برابر پرداخت شود و باز مشکل بر سرجای خود باقی است.
بهترین راهکار چیست؟
فعالیت های آبخیزداری چند منظوره است. هم سیل را مهار می‌کند، هم فرسایش و رسوب را کاهش می‌دهد و هم باعث افزایش پوشش گیاهی می شود که هزارها منفعت می‌تواند برای طبیعت داشته باشد و از طرفی جاده ها، راه ها و ساختمان ها را از سیلاب حفظ می کند و حیات جامعه را از خطر دور می کند.
آبخیزدار‌ها یک شعار دارند The best function Is no action بهترین کار این است که به طبیعت اجازه بدیم که خودش را احیا کند. آبخیزداری کاملا این رسالت را انجام می‌دهد. وقتی که پوشش گیاهی در بالادست حوضه ازبین رفته باشد با کمترین بارش باران، سیل راه می‌افتد و فاجعه در پائین دست رخ می‌دهد. جاده ها و ساختمان ها تخریب می شوند، پل ها به عنوان مسیر ارتباطی قطع می شوند.
در گام اول در انجام آبخیزاری و کاهش روان آب با عملیات مختلف آبخیزداری باید انجام شود در گام دوم و همزمان با آن مدیریت سیلاب در داخل رودخانه باید انجام شود، مانند انحراف و پخش سیلاب که پژوهشکده حفاظت از خاک و آبخیزداری، بانی این فعالیت بوده و ۳۷ ایستگاه تحقیقاتی برای انجام آن دارد.
*عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری
