انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری جدید آمریکا سرنوشت این توافق مهم جهانی را که درست یک سال پیش، پس از ١٤ روز چانه‌زنی و مذاکرات فشرده و شبانه‌روزی رهبرانی از ١٩٠ کشور جهان به تصویب رسید به ابهام رسانده است. براساس این توافق‌نامه کشورهای جهان پذیرفته‌اند اقداماتی جدی و مهم در راستای کاستن از سهم خود در تولید گازهای گلخانه‌ای انجام دهند. یکی از اصلی‌ترین و بزرگ‌ترین کشورها نیز ایالات متحده آمریکاست که پس از چین بیشترین حجم گازهای گلخانه‌ای مخرب برای جو زمین را تولید می‌کند. این کشور برای سال‌های متمادی حاضر به امضای توافق زیست‌محیطی برای کاستن از این گازها نبود؛ بااین‌حال سال گذشته و در خلال همایش جهانی تغییرات اقلیمی در پاریس COP٢١ به این مسئله مهم تن داد و توافق‌نامه را امضا کرد. بااین‌حال با پیروزی دونالد ترامپ، منتخب غیرعادی و عجیب مردم آمریکا، سرنوشت این توافق که کمتر از دو ماه پیش در سازمان ملل به تصویب قطعی و نهایی رسید، در هاله‌ای از ابهام فرو رفته است؛ چراکه ترامپ در کوران رقابت‌های انتخاباتی به این موضوع هم پرداخته بود و وعده لغو این توافق‌نامه را داده بود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق ، براساس این توافق‌نامه هریک از کشورها قرار شد داوطلبانه برنامه‌های ملی خود موسوم به آی‌ان‌دی‌سی را برای مشارکت در این مسیر اعلام کنند که تا سال ٢٠٣٠ تا چه میزانی می‌توانند کاهش گازهای گلخانه‌ای را داشته باشند. ایران نیز در همسویی با این حرکت جامعه جهانی در آبان‌ماه سال گذشته برنامه اقدام مشترک ملی را تدوین و به تصویب هیأت وزیران رساند. این برنامه شامل فعالیت‌ها و اقداماتی بود که در زمینه تعدیل و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و در زمینه سازگاری در بخش کشاورزی و جنگل‌ها بود و وزارتخانه‌های نفت، صنایع، جهاد کشاورزی، بهداشت و... نیز برنامه‌های خود را تحویل دادند. جمع‌بندی و برنامه‌ریزی صورت گرفت و این برنامه به تصویب رسید که براساساین ایران نیز متعهد شده است.
دراین‌باره معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، اعلام کرد و خبر داد: «براساس این مصوبه هیأت وزیران ایران کاهش چهاردرصدی تولید گازهای گلخانه‌ای تا سال ٢٠٣٠ را تصویب کند و علاوه‌براین نیز، مصوب شد در صورت برداشتن و لغو همه تحریم‌ها علیه کشورمان، به صورت داوطلبانه ایران برای کاهش هشت درصد دیگر از تولید گازهای گلخانه‌ای اقدام خواهد کرد؛ اما این به شرطی است که جامعه جهانی کمک‌های بین‌المللی و فنی مورد نیاز، مشابه کمک‌هایی را که برای دیگر کشورها هم ارائه می‌شود به ایران بدهند، دراین‌صورت ما تا ١٢ درصد کاهش گازهای گلخانه‌ای را تعهد می‌دهیم».
ابتکار همچنین افزود: «رسیدن به این نتیجه و تصویب آن، حاصل دست‌کم یک سال کار بین‌بخشی و بین‌دستگاهی بوده است و تمام دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های کشور براساس اقداماتی که می‌توانند انجام بدهند، آمادگی خودشان را در این زمینه اعلام کردند. این مصوبه نیز در چارچوب سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری برای اصلاح الگوی مصرف، بهینه‌سازی مصرف انرژی و برنامه اقتصاد کم‌کربنی که دولت یک ماه پیش مصوب کرد، تصویب و همه اینها در این مصوبه لحاظ شده است».
براساساین، هیأت وزیران دولت ایران تصویب کرده‌اند در صورت لغو تحریم‌ها تا ١٢ درصد از سهم خود در تولید گازهای گلخانه‌ای را کاهش خواهند داد. براساس آمارهای رسمی، ایران با تولید سالانه ٨٥٠ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای یکی از ١٠ کشور اصلی دنیا در تولید این گازهاست. ایران تلاش خواهد کرد تا ١٥سال دیگر یعنی سال ٢٠٣٠ در حدود ١٩٠ میلیون تن از حجم گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهد.
غیر از ایران تاکنون ١٠٥ کشور جهان موافقت‌نامه پاریس را در مجالس کشور خود به تصویب رسانده‌اند. براساس این موافقت‌نامه کشورهای توسعه‌یافته موظف هستند تأمین مالی این حوزه را انجام دهند و همچنین از محل صندوقی که تشکیل می‌شود، حمایت‌های مالی برای کشورهای درحال‌توسعه ازجمله ایران به وسیله کشورهای توسعه‌یافته صورت گیرد.
شهریورماه گذشته وقتی سگولن رویال، وزیر محیط زیست، انرژی و دریاهای فرانسه که ریاست همایش COP٢١ را برعهده داشت، به ایران آمده بود و در پاسخ به این سؤال که چگونه می‌توان میزان پایبندی کشورهای جهان به تعهدات خود در COP٢١ را سنجید و در صورت عمل‌نکردن به این تعهدات چه اقداماتی می‌توان انجام داد، چنین پاسخ داد: «این پرسش بسیار مهمی است و من به‌عنوان کسی که ریاست COP٢١ را برعهده دارم، باید بسیار فعال و پیگیر باشم تا کشورهای متعهد‌شده به توافق پاریس به تعهد خود عمل کنند که این کار شامل سه مرحله مهم است، تصویب قراردادنامه در کشور خود، تنظیم برنامه ملی و پیگیری چشم‌اندازها و اهداف مرتبط با مذاکرات توافق پاریس ازجمله سه راهکار عمل‌کردن به این تعهد است». رویال افزود: «نکته آخر اینکه درباره توافق‌نامه پاریس من در مجموع خوش‌بین هستم؛ چراکه آنچه با آن موافقت شده است، حتی به لحاظ اقتصادی و توسعه پایدار و تولید اشتغال نیز برای کشورهای متعهد به اجرای مفاد آن مفید خواهد بود، براساساین به نظر من کشورهایی که متعهد به اجلاس پاریس شده‌اند، به‌دلیل اینکه از تکنولوژی و فناوری‌های جدید استفاده خواهند کرد، همکاری‌شان برد- برد خواهد بود؛ چراکه در زمینه مهندسی محیط‌زیستی و برای پیداکردن مواد جایگزین طبیعی و ایجاد گیاهانی که کمتر از آب استفاده می‌کنند، پیش‌قدم خواهند بود».
بااین‌حال حالا در آمریکا کسی به‌عنوان رئیس‌جمهوری انتخاب شده و دو ماه دیگر رسما قدرت را به دست می‌گیرد که اصلا به این توافق‌نامه خوش‌بین نیست و وعده لغو آن را هم داده است، معلوم نیست ترامپ پیش‌بینی‌ناپذیر در آینده چه خواهد کرد؛ اما هرچه هست، مهم‌ترین توافق‌نامه محیط‌زیستی جهان حالا با رئیس‌جمهوری در آمریکا مواجه شده است که به‌هیچ‌وجه پیش‌بینی‌پذیر نیست.
پیشینه ماجرا
ترامپ در توییتی در سال ٢٠١٢ نوشته بود مفهوم گرمایش جهانی «ساخته‌وپرداخته چینی‌ها» است تا با غیررقابتی‌‌کردن صنعت آمریکا به آن ضربه بزنند. اگرچه او پس از انتقاد شدید سندرز در رقابت‌های مقدماتی، در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که این تنها یک «شوخی» بوده، ولی بارها پیش از آن نیز گرمایش جهانی را با واژه‌هایی مانند «شایعه»، «مزخرف»، «افسانه» و «احمقانه» توصیف کرده و آن را مسئله‌ای خوانده بود که بر پایه «داده‌های دست‌کاری‌شده» بیان می‌شود. او در سال ٢٠١٤، گفته بود هدف از ربط‌دادن هر رویداد اقلیمی به گرمایش جهانی، اخذ مالیات‌های بیشتر است.
او همچنین در اظهارنظری جنجالی در جریان رقابت‌های ریاست‌جمهوری، به حامیانش قول داد که در صورت پیروزی، توافق پاریس را لغو خواهد کرد و واریز مالیات شهروندان آمریکایی را به حساب برنامه‌های تعدیل تغییرات اقلیمی سازمان ملل، متوقف می‌کند. این گفته او واکنش منفی بسیاری به‌همراه داشت. سخنگوی سازمان ملل در واکنش، معاهده پاریس را «نتیجه تلاش پر از چالش رهبران جهان» خواند که ادامه حیات در زمین را تضمین می‌کند. همچنین مذاکره‌کننده ارشد اقلیمی چین در یک واکنش نه‌چندان‌معمول گفت در صورتی که آنها -آمریکا- بخواهند بر خروج از معاهده پاریس، پافشاری کنند، حمایت مردمی را نخواهند داشت و روندهای اجتماعی و اقتصادی کشورشان مختل خواهد شد. ترامپ همچنین، قوانین وضع‌شده از سوی آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا را برای توسعه تجارت و کسب‌وکار، «دست‌وپاگیر» خوانده بود و اعلام کرد در صورت پیروزی، این آژانس را منحل و «طرح اقدام اقلیمی» دولت اوباما را لغو خواهد کرد. ترامپ بارها مخالفت خود را با توسعه طرح‌های انرژی تجدیدپذیر بیان کرده است. او گفته بود علاقه‌ای به «طرح انرژی پاک» دولت اوباما ندارد؛ طرحی که هدف آن توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به میزان ٣٢ درصد تا سال ٢٠٣٠ است. ترامپ همچنین در توییتی در می ٢٠١٣ نوشته بود، کاربرد فناوری شکست هیدرولیکی (فراکینگ) برای استخراج گاز، آمریکا را به سمت استقلال در حوزه انرژی خواهد برد و با وجود کاهش بهای گاز طبیعی می‌تواند سود سرشاری را نصیب کشور کند. مدافعان فراکینگ همواره از آن به‌عنوان پلی بین کاربرد سوخت‌های فسیلی و آینده اقتصاد کم‌کربن یاد کرده‌اند درحالی‌که به گواه بسیاری از پژوهش‌ها، استفاده از فراکینگ، نه‌تنها باعث کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نخواهد شد، بلکه متان آزادشده در آن، فرایند گرمایش جهانی را تشدید می‌کند. اظهارات غیرعلمی ترامپ درباره انرژی‌های تجدیدپذیر، گرمایش جهانی و تمایل او به گسترش استفاده از سوخت‌های فسیلی در زمان رقابت‌های ریاست‌جمهوری، نگرانی‌های فزاینده‌ای را نسبت به چشم‌انداز توسعه اقتصاد کم‌کربن به‌دنبال داشت تا جایی که در سپتامبر ٢٠١٦، ٣٧٥ دانشمند آکادمی علوم آمریکا که در میانشان نام ٣٠ برنده جایزه نوبل هم به چشم می‌خورد، در نامه‌ای سرگشاده نسبت به عواقب ساده‌انگاری تغییرات اقلیمی هشدار دادند و آن را پدیده‌ای «واقعی»، «جدی» و «نیازمند توجه فوری» دانستند و از سیاست‌های حزب جمهوری‌خواه در قبال گرمایش جهانی انتقاد کردند.
واکنش‌ها پس از پیروزی
نیویورک‌تایمز در فهرستی که از گزینه‌های احتمالی ترامپ برای کابینه‌اش منتشر کرد، از جفری هالمستد و مایرون ایبل به‌عنوان گزینه‌های احتمالی ریاست آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا نام برد؛ نام‌هایی که زمزمه انتخابشان چندان به مذاق طرفداران محیط زیست خوش نیامده است.
مایرون ایبل که پیش از این مجله ساینتیفیک امریکن از او به‌عنوان ریاست تیم انتقالی آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا (EPA) نام برده بود، از شناخته‌شده‌ترین شکاکان تغییرات اقلیمی است. او همچنین، ریاست مرکز انرژی و محیط زیست نهاد محافظه‌کار «پژوهشکده سرمایه‌گذاری رقابتی» را برعهده دارد که سرمایه آن را غول نفتی اِکسون‌موبیل تأمین می‌کند؛ شرکت عظیمی که به نادیده‌انگاشتن گرمایش زمین مشهور است و تنها در یک مورد با بررسی ایمیل‌هایش مشخص شد که اگرچه از ابتدای دهه ٨٠ از تغییرات اقلیمی آگاه بوده است، ولی به مدت ٣٠ سال پس از آن نیز، سرمایه لازم برای کار ناباوران به تغییرات اقلیمی را تأمین می‌کرد. انتخاب مایرون ایبل را می‌توان نشانه قصد ترامپ برای تغییرات بنیادین در سیاست‌های تعدیلِ تغییرات اقلیمی دولت اوباما دانست. مایرون ایبل پیش از این در گفت‌وگو با ونیتی‌فِیر، تغییرات اقلیمی را «یک روند معمول در طبیعت» خوانده و گفته بود: «گرمایش جهانی، چه یک پدیده انسان‌ساخت باشد، چه نباشد، به‌هرحال نگران‌کننده نیست». جفری هالمستد، دیگر گزینه احتمالی ریاست آژانس حفاظت از محیط زیست، معاونت این سازمان در کابینه محافظه‌کار جورج بوش را در کارنامه دارد. مایکل اوپنهایمر، استاد علوم زمین و روابط بین‌الملل دانشگاه پرینستون، به نیویورک‌تایمز می‌گوید انتخاب ترامپ می‌تواند توافق پاریس را در «منطقه خطر» قرار دهد. او بر این باور است که رسیدن به اهداف توافق پاریس بدون «مشارکت فعال» آمریکا – بزرگ‌ترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای پس از چین- ممکن نخواهد بود و «هرگونه عقب‌نشینی از برنامه‌های تعدیل تغییرات اقلیمی، کشورهای دیگر عضو این پیمان را در عمل به تعهدات خود، دلسرد خواهد کرد». آلدن مایر، مدیر سیاست‌گذاری و راهبرد «اتحادیه دانشمندان نگران تغییر اقلیم» – گروهی غیردولتی شامل پژوهشگران برجسته اقلیم و محیط زیست- می‌گوید: «سؤال اساسی اکنون این است که آیا در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، با ترامپی روبه‌رو خواهیم بود که در رقابت‌های ریاست‌جمهوری دیدیم یا ترامپِ مسئولیت‌پذیرِ نطقِ پیروزی». ناتانیل کیلهین، معاون صندوق دفاع محیط زیست و اقلیم جهانی، امیدوار است ترامپ پس از ورود به کاخ سفید به نتایج بررسی‌هایی که نشان‌دهنده نگرانی اکثریت آمریکایی‌ها نسبت به تغییرات اقلیمی است توجه کند. او در گفت‌وگو با وب‌گاه علمی کوارتز، ضمن تأکید بر تأثیرات زیان‌بار تغییرات اقلیمی بر اقتصاد، می‌گوید: «هر تصمیمی از سوی رئیس‌جمهور آینده مبنی بر عقب‌نشینی از تلاش‌های اقلیمی، در درازمدت به ناپایداری اقتصادی در آمریکا منجر خواهد شد». مایکل‌ای وبر، استاد دانشگاه آستین و از مدیران مرکز پژوهشی انرژی‌های پاک این دانشگاه در گفت‌وگو با مجله ساینتیفیک امریکن می‌گوید مسئله اصلی اینجاست که آیا ترامپ و مایک پنس، معاون اول، از خروجی پژوهش‌های علمی در سیاست‌گذاری‌های آینده‌شان استفاده می‌کنند و آیا حاضرند از دانش به عنوان نیروی محرکه اقتصاد و رقابت در آمریکا حمایت کنند؟ اشاره او به نقش راهبردی است که پژوهش‌های علمی در سیاست‌گذاری‌های حوزه انرژی و محیط زیست ایفا می‌کنند. او می‌گوید اگر قرار باشد رفتار و نظرات گذشته آقای ترامپ و کارزار او را ملاک قرار دهیم، نمی‌توانیم خیلی خوش‌بین باشیم. پیروزی ترامپ با برگزاری بیست‌ودومین کنوانسیون تغییرات اقلیم در مراکش (COP٢٢) هم‌زمان شده است. واکنش این کنوانسیون به انتخاب ترامپ در ظاهر خوش‌بینانه است. پاتریشیا اسپینوزا، رئیس اجرائی کنوانسیون تغییرات اقلیمی سازمان ملل (UNFCC)در واکنش به پیروزی ترامپ، ضمن تبریک به رئیس‌جمهور منتخب اظهار امیدواری کرد که کنوانسیون بتواند با کابینه جدید آمریکا در راه اجرای طرح‌های تعدیل تغییرات اقلیمی گام بردارد. بان کی‌مون نیز در بیانیه‌ای جداگانه اعلام کرد روی کابینه جدید، برای تقویت همکاری‌های بین‌المللی حساب باز می‌کند. اریک سولهایم، رئیس برنامه زیست‌محیطی سازمان ملل (UNEP) در گفت‌وگو با آبزرور تلویحا تأیید کرد اظهارنظرهای ترامپ در رقابت‌های انتخاباتی یک «عدم اطمینان» را درباره آینده ایجاد کرده، ولی با وجود این، مطمئن است تلاش‌ها برای پیروزی در تعدیل تغییرات اقلیمی موفقیت‌آمیز خواهد بود و «هیچ راه بازگشتی در موضوع تغییرات اقلیمی وجود ندارد». صلاح‌الدین مزوار، وزیر خارجه مراکش نیز پس از پیروزی ترامپ گفت اطمینان دارد همه کشورها به تعهداتشان در قبال تعدیل تغییرات اقلیمی پایبند خواهند بود. با وجود این، به نظر می‌رسد این پیام‌های خوش‌بینانه تأثیری در کاهش نگرانی فعالان و تحلیلگران محیط زیست نداشته است و چنان‌که گاردین می‌نویسد بسیاری از فعالان و دانشمندان محیط زیست حاضر در کنفرانس اقلیمی مراکش را در «شک و ترس» فرو برده است؛ چراکه «ترامپ بارها با اظهارنظرهایش،
٤٠ سال مشاهدات علمی تغییرات اقلیم را زیر سؤال برده است». ژو جی، معاون مرکز ملی استراتژیک تغییرات اقلیمی چین و از حاضران در همایش اقلیمی مراکش در اظهار نظری که می‌توان در آن نشانه‌های نگرانی را دید، می‌گوید: «همکاری اقلیمی بین آمریکا و چین نیازمند وضع اولویت‌ها و استراتژی‌های جدیدی است». تأکیدات ترامپ بر توقف کمک‌های مالی ایالات متحده به کشورهای درحال‌توسعه و «صندوق سبز اقلیم» برای تعدیل تغییرات اقلیمی نیز باعث نگرانی این کشورها شده است. «صندوق سبز اقلیم: GCF» نهادی است زیر نظر سازمان ملل که سالانه صد میلیارد دلار برای کنترل تغییرات اقلیمی به کشورهای درحال‌توسعه کمک می‌کند. با وجود همه این نگرانی‌ها، مدیران ارشد صلحِ سبز به عنوان یکی از مؤثرترین گروه‌های زیست‌محیطی جهان، در مراکش اعلام کرده‌اند با وجود پیروزی ترامپ، «جدی‌تر از گذشته برای تعدیل تغییرات اقلیمی و دعوت مردم برای پیوستن به این جنبش جهانی تلاش خواهند کرد». مایکل برون، رئیس «سیرا کلوب»، بزرگ‌ترین گروه محیط‌زیستی آمریکا، بر این باور است که خروج آمریکا از توافق پاریس برای ترامپ بسیار مشکل خواهد بود؛ چراکه در این صورت با مخالفت سازمان‌یافته مردمی روبه‌رو خواهد شد که با او در دادگاه‌ها، بازارها و خیابان‌ها می‌جنگند».
صدرا محقق . میثم دعایی. پژوهشگر محیط زیست
