به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شهروند ، از اهداف و رویکردهای مختلفی که نوآوری اجتماعی می‌تواند در بر داشته باشد، می‌توان به رویکرد تأکید بر ارائه خدمات استارتاپی به اقشار آسیب‌پذیر نام برد. همین رویکرد انواع مختلف خدمات را به خود اختصاص داده است که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. خدمات مرتبط با افراد کم‌درآمد
2. خدمات مرتبط با توسعه مناطق روستایی
و محروم
3. خدمات مرتبط با بلایای طبیعی
4. خدمات مرتبط با زنان و کودکان آسیب‌پذیر
5. خدمات مرتبط با معلولان و افراد کم‌توان
6. خدمات مرتبط با آسیب‌دیدگان اجتماعی
(مثلا زندانیان و بی‌خانمان‌ها)
7. خدمات مرتبط با پشتیبانی از خیریه‌های فعال
در دنیا، استارتاپهای فراوانی در هریک از این دسته‌ها به فعالیت مشغول هستند؛ اما در ایران، نه‌تنها استارتاپهای مرتبط با نوآوری اجتماعی رشدی به‌مراتب کمتر از استارتاپهای خدماتی داشته‌اند؛ بلکه دسته‌های مختلف نوآوری اجتماعی در ایران نیز به صورت ناهمگون رشد یافته‌اند؛ مثلا با وجود بلاخیز‌بودن کشور، هیچ استارتاپ فعالی در حوزه خدمات مرتبط با بلایای طبیعی در کشور فعالیت ندارد! از‌این‌رو در این نوشتار، به بررسی ابعاد مختلف این خدمات می‌پردازیم تا ضمن آشنایی عمومی با آنچه در این حوزه می‌توان انجام داد، فرصتی هم باشد برای ایده‌پردازی و ارائه راهکارهای خلاقانه از سوی علاقه‌مندان و فعالان استارتاپی. به امید آنکه از این رهگذر ضعف ما در این حوزه مهم؛ اما مغفول‌مانده، برطرف شود.
اهمیت موضوع
بلایای طبیعی جزء آسیب‌رسان‌ترین بحران‌های انسانی است که در آن علاوه بر هزینه‌های مادی فراوان، جان انسان‌ها در معرض خطر قرار گرفته و سلامت روحی و روانی‌شان تا سال‌ها بعد برای بازماندگان بلایای طبیعی باقی می‌ماند. با‌این‌حال از‌آنجاکه این بلایا نه یک واقعه روزمره؛ بلکه به‌عنوان یک حادثه، هرازچندگاهی پیش می‌آیند؛ بنابراین بعد از گذشت چند صباحی به فراموشی سپرده می‌شوند. همین واقعیت منجر شده است که استارتاپها به خدماتی که نیاز روزمره را برطرف می‌کنند، اقبال بیشتری نشان دهند. در‌حالی‌که در یک نگاه استراتژیک، ارائه خدمات مرتبط با بلایای طبیعی (یا خدمات اجتماعی به صورت عام)، هیچ اهمیت کمتری از رفع نیاز روزانه شهروندان ندارد.
بلایای طبیعی
در دنیا بلایای متعددی از سیل و زلزله گرفته تا توفان و سونامی و آتشفشان وجود دارد. استارتاپهای تخصصی خاصی در هریک از این بلایا یا در هر نوع شرایط اضطراری دیگری برای ارائه خدمات ایده‌های خود را دنبال می‌کنند. خوشبختانه در کشور ما، تنها سیل و زلزله است که خطر جدی محسوب شده و هرازچندگاهی حادثه‌آفرینی می‌کنند؛ بنابراین شرایط خاصی که این بلایا می‌توانند ایجاد کنند، باید مورد توجه کسانی قرار گیرد که در‌این‌باره می‌خواهند اقدام به ایده‌پردازی و نوآوری کنند.
زمینه‌های مورد نیاز
درباره مواجهه با این بلایا، سه مرحله مختلف را باید در نظر داشت: 1. پیش از وقوع حادثه 2. بعد از وقوع حادثه 3. بازسازی. نیازهای مربوط به هر مرحله نیز به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند که هر گروه از نیازهای مختلفی برخوردار است. جدول زیر فهرستی از این نیازها را به‌عنوان شاهد و مثال آورده است. هریک از این موارد می‌تواند مورد کار یک گروه استارتاپی باشد.
در ادامه به معرفی هریک از این بخش‌ها پرداخته شده و در هریک، نمونه‌های عمدتا جهانی برای ایده‌گرفتن را معرفی کرده‌ایم.
اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی
داشتن اطلاعات کافی از خطرات و راه‌های مقابله با آن از ضروریات است.
پیش از حادثه
افزایش آگاهی مردم از خطراتی که در کمین آنها است و راه‌های پیشگیری یا مقابله با خطرات به‌وجود‌آمده، از‌جمله موارد بسیار حائز اهمیت است که استارتاپهای زیادی در سطح جهان درباره آن فعالیت دارند.
به‌عنوان نمونه، اپلیکیشن IFRC که متعلق به فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ و هلال احمر است، فهرست کاملی از حوادث و راه‌های مختلف مقابله با آن را ارائه می‌دهد. به‌عنوان مثال در بخش آمادگی، می‌توان با ورود به قسمت سیل با راه‌های مقابله با سیل آشنا شد. این اپلیکیشن اطلاعات خود را بر مبنای موقعیت جغرافیایی ارائه می‌دهد؛ بنابراین با انتخاب گزینه ایران، همه اطلاعات با زبان فارسی ارائه می‌شوند. در شرایط بارش و سیلاب، اپلیکیشن‌هایی که وضعیت بارش را رصد می‌کنند، بهترین گزینه برای رصد وضعیت خطرناک احتمالی هستند. امر مهمی که به وسیله اپلیکیشن RainViewer با شعار «رادار وضعیت آب‌وهوا، هشدار بارش - Weather Radar, Rain Alerts» به‌خوبی انجام می‌شود.
پس از وقوع حادثه:
بعد از وقوع حادثه، اطلاع‌رسانی وارد وضعیت جدیدی می‌شود. جست‌وجوی افراد حادثه‌دیده، اعلام اماکن امن برای استقرار موقت و اعلام اقلام مورد نیاز در هر منطقه از جمله مواردی است که در این مرحله اهمیت پیدا می‌کند.
اپلــــیکیشــن Life360 این امکان را به گروه‌های امدادی یا افراد فامیل شما می‌دهد که در شرایط اضطراری از موقعیت جغرافیایی و وضعیت سلامت شما با خبر شوند.
بازسازی:
اولا باید توجه داشت که بازسازی، فقط به ساخت راه و ساختمان ختم نمی‌شود، بلکه حتی بازسازی روحی و روانی افراد آسیب‌دیده که ضمن آنکه خود قربانی حادثه بوده‌اند، می‌توانند مصیبت از‌دست‌دادن عزیزانی را هم متحمل شده باشند نیز در فرایند بازسازی حائز اهمیت است. ثانیا تا از شدت خسارات و محل وقوع آن اطلاعات درستی نداشته باشیم، نمی‌توانیم برای بازسازی اقدام لازمی انجام دهیم؛ بنابراین می‌توان با طراحی اپلیکیشن‌هایی، افراد مستقر در هر منطقه به‌صورت سیستماتیک، به ارائه آمار و اطلاعات آن منطقه بپردازند.
زیرساختی
وقوع حوادث زیرساخت‌ها را خراب می‌کند. ایجاد سرپناهی امن و برقراری راه‌های ارتباطی از مهم‌ترین نیازها بعد از وقوع حادثه است. همین نیاز موضوع فعالیت استارتاپ‌هایی در جهان شده است:
بعد از حادثه
یکی از مشکلات مناطق حادثه‌دیده، قطع‌شدن زیر‌ساخت‌هاست. این زیرساخت‌ها از جاده و پل تا خطوط تلفن و لوله گاز را شامل می‌شوند. همین معضل فعالان زیادی را به نوآوری و ابداع راهکارها و ساخت کالاهایی تشویق کرده است که بتوان در کوتاه‌ترین زمان ممکن، بهترین واکنش را نشان داد و حتی به‌صورت موقت هم که شده، زیرساخت‌ها را دوباره احیا کرد:
استارتاپ Disaster Mesh به‌سرعت بستر مناسب برای برقراری ارتباط اینترنتی موقت در مناطق حادثه‌دیده را فراهم می‌کند تا از این طریق، ارتباط با افراد حادثه‌دیده و اعلام نیاز مجددا برقرار شود. همچنین حادثه‌دیدگان با ورود به سیستم این استارتاپ، موقعیت و مایحتاج خود را اعلام می‌کنند تا بانک اطلاعاتی مناسبی از نیازمندی‌های منطقه حادثه‌دیده گردآوری شود.
شـــرکـت Humanihut سیستم پناهگاهی نوآورانه‌ای ساخته است که سریع و ارزان می‌تواند در منطقه حادثه‌دیده، سرپناه و اقامتگاه موقت برای افراد ایجاد کند.
چند وقتی است که شهروندان تهرانی با پمپ‌بنزین‌های سیار شرکت پیدو در سطح شهر روبه‌رو می‌شوند که نیاز آنها را برای رفتن به جایگاه سوخت‌رسانی و انتظار در صف‌های دراز مرتفع می‌کند. از این خودروهای سوخت‌رسانی، در بسیاری از کشورها برای سوخت‌رسانی در مواقع اضطراری نیز استفاده می‌شود.
بازسازی:
روستا یا شهری که بعد از سال‌ها ساخته شده است، اکنون به بازسازی سریع نیاز دارد تا دوباره قابل اسکان و استفاده شود. اکنون نوآوری‌های زیادی برای آسان‌تر و امن‌تر‌کردن ساخت‌وسازها انجام شده که توجه مدیران بحران کشورها را به خود جلب کرده است:
نوآوری شرکت Concrete Canvas در ساخت نسل جدیدی از بتن‌های سبک، این فرصت را فراهم آورده است که در شرایط بحرانی بتوان با سازه‌هایی بتنی سریع سرپناهی ساخت. حاصل این نوآوری بتنی سبک است که به‌سرعت در محل آماده می‌شود، ضد آب و ضد حریق بوده و حمل‌ونقل آن راحت و حتی بدون نیاز به تانکرهای بتن‌ریزی است.
خدمات نرم (روحی، روانی و فرهنگی)
به‌جز نیاز به ساخت‌وساز و ایجاد زیربناهای مورد نیاز، حادثه‌دیدگان دچار شرایط غیرطبیعی روحی و روانی هم می‌شوند. همچنین کسانی که پیش از حادثه از چنین شرایطی برخوردار بوده‌اند، با وقوع حادثه به حمایت بیشتری نیاز دارند. این نیاز مهم و حیاتی، بستر فعالیت طیف دیگری از استارتاپها و شرکت‌های نوآورانه هستند:
پیش از وقوع حادثه
در مناطقی که مستعد حادثه هستند، پیش از وقوع حادثه می‌توان برنامه آموزشی متناسب را در دستور کار قرار داد. ایجاد آمادگی روحی و روانی، آموزش مدیریت استرس در مواقع اضطراری نیز از دیگر خدمات نرم پیش از وقوع حادثه در این مناطق است. در این زمینه هم اپلیکیشن‌های آموزشی یا بسترهای مشاوره‌ای غیرحضوری بسیاری فعالیت دارند.
پس از وقوع حادثه و بازسازی:
اپلیــکیـــشــن
Crisis Text Line توسط استارتاپی تهیه شده است که افراد نیازمند به مشاوره با ارسال پیامکی نیاز خود را اعلام می‌کنند. سپس هوش مصنوعی به کارگرفته‌شده در این اپلیکیشن، اطلاعات را طبقه‌بندی کرده و فرد نیازمند را به یک مشاور داوطلب متصل می‌کند. از آنجا ارتباط بین داوطلب مشاور و فرد نیازمند ادامه پیدا می‌کند تا در نهایت به بهبود وضعیت مراجعه‌کننده ختم شود. این سامانه همچنین به آموزش داوطلبان برای کمک روحی به دیگران مبادرت می‌ورزد.
نیروهای کمکی و خیرین:
مهم‌ترین چالش نیروهای امدادی پس از وقوع حادثه، مسائل مدیریتی و سپس تأمین منابع مالی و غیرمالی مورد نیاز آنهاست. در سیل اخیر شاهد بودیم که در مناطقی تجمع نیروهای امدادی بالاتر از ظرفیت و نیاز حاصل می‌شد و در مناطق دیگر، هیچ نیروی امدادی تا روزها پس از سیل اعزام نشده بود! ارسال مرسولات کمکی به شهرهایی که امکان خبررسانی بیشتر داشتند، معمولا بیشتر از موقعیت‌هایی است که امکان کمتری برای اطلاع‌رسانی دارند و احتمالا محروم‌تر هم هستند. این چالش‌های خاص نیروها و سازمان‌های کمکی در امدادرسانی به مناطق آسیب‌دیده را باید در کنار چالش‌های کلی آنها دید که شامل تأمین مالی، تأمین کادر داوطلبان، تأمین اقلام و لجستیک مورد نیاز آنها می‌شود.
ســامــــانــه
Needs List، یک پلتفرم آنلاین است که در زمان بروز بلایای طبیعی، ارتباط بین نیروهای کمکی در منطقه، اهداکنندگان و تأمین‌کنندگان را در داخل پلتفرم اینترنتی خود مهیا و یاری‌رسانی را تسهیل می‌کند. در شرایط عادی نیز این پلتفرم ارتباط میان سازمان‌های غیردولتی، تأمین‌کنندگان، اهداکنندگان و دیگر تیم‌های مردمی را برقرار می‌کند.
Allhandsandhearts استارتاپ دیگری است که نزدیک به 10 سال پیش راه‌اندازی شده و امروزه به شبکه‌ای جهانی تبدیل شده است که پس از وقوع بلایای طبیعی در نقاط مختلف، از طریق سایت خود به سازمان‌دهی نیروهای داوطلب می‌پردازد. هدف این مجموعه، کمک به بازگشت شرایط زندگی و وضعیت روحی و روانی حادثه‌دیدگان به حالت عادی در کوتاه‌ترین زمان ممکن است.
