اقتصادآنلاین – عاطفه حسینی؛ به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، از یک سو، همواره پاسخ سازمان سنجش در برابر این انتقادات این است که سوال‌ها از محتوای کتب درسی طراحی شدهاند و داوطلبان در صورت درک عمیق مطالب درسی، قادرند به سوالات پاسخ دهند.
این درحالی است که پس از برگزاری کنکور سراسری سال ۱۴۰۰، «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» اعلام کرد که در کنکور سال ۱۴۰۰، نه تنها به لحاظ رویکردی بلکه از منظر مفهومی نیز پایبندی به مفاهیم کتاب درسی غیرقابل قبول بود، تا آنجا که حتی از مفاهیمی که در کتاب‌های درسی وجود نداشت، سوال طرح شده بود و متاسفانه تعداد سوال‌های دارای ایراد، بسیار بیشتر از انتظار بوده است. برای مثال و طبق بررسی این سازمان، ۲۴درصد سوال‌های ریاضی آزمون سراسری سال ۱۴۰۰ در رشته ریاضی از اهداف کتاب درسی انحراف داشته‌اند.
یکی از ایرادهای کلی دیگر آزمون سراسری حافظه‌محوری سوال‌هاست. برای مثال طبق تحلیل‌های «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» داشتن حافظه قوی عامل کلیدی در تشخیص درستی یا نادرستی گزینه‌ها و کسب نمره در درس زیست‌شناسی آزمون سراسری سال ۱۴۰۰ بوده است.
در مقابل سازمان سنجش، وزارتخانه آموزش و پرورش قرار دارد که معمولا ادعای داوطلبان را مبنی بر اینکه برخی از سوالات خارج از محتوای کتب درسی طراحی شدهاند را تایید میکند. این در حالی است که بین «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» به‌عنوان متولی کتاب‌های درسی رسمی و «سازمان سنجش آموزش کشور» مذاکرات و توافقاتی درخصوص تعیین و معرفی منابع آزمون وجود دارد.
مهم‌‌ترین سند در این خصوص «قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور» است که به روشنی تکلیف مجریان و داوطلبان را روشن کرده و صراحتاً در بندهای «ب» و «پ» ماده (۱) منابع آزمون سراسری در هر دو بخش عمومی و اختصاصی را از میان دروس تخصصی و عمومی رشته‌های تحصیلی در سه سال آخر دوره متوسطه تعیین کرده است که سازمان سنجش آموزش کشور برگزار میکند.
همچنین این قانون، وظیفه نظارت بر نحوه سنجش علمی و پذیرش دانشجو را بر‌عهده «شورای سنجش و پذیرش دانشجو» نهاده است. بنابراین روشن است که با وجود اینکه شورای فوق صلاحیت قانونی و ابزارهای لازم برای انجام چنین ماموریتی را دارد اما تا‌کنون مصوبه و اقدامی از طرف شورا در این راستا مشاهده نشده است. لذا بهتر است شورا در این خصوص تکلیف را روشن کند و از طریق یک نهاد تخصصی بازوی نظارتی لازم برای این مهم را فراهم آورد.
از سوی دیگر، هرساله پس از برگزاری آزمون سراسری، «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» سوال‌های کنکور سراسری در دروس مختلف را بررسی میکند و فهرست سوال‌هایی را که از نظر این سازمان خارج از منابع و کتاب‌های درسی رسمی است به سازمان سنجش اعلام میکند. سازمان سنجش نیز گزارش‌های «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» را در کمیته تخصصی طراحان سوال بررسی میکند و پاسخ خود را برای آنها ارسال میکند.
بر اساس طرح الحاق یک تبصره به ماده (۵) قانون «سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور»، «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» به عنوان مرجع تطبیق و تشخیص سوالات موضوع این آزمون با برنامه درسی ملی و محتوای کتب درسی، تعیین میشود. سازمان سنجش آموزش کشور مکلف است در طراحی سوالات نظرات و پیشنهادات این سازمان را اعمال نماید. همچنین، این سازمان مکلف است پس از برگزاری آزمون نسبت به حذف سوالات دارای اشکال به تشخیص «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» و اعمال تاثیر مثبت آنها اقدام نماید. سوالات دارای اشکال ظرف مدت حداکثر ۱۰ روز پس از برگزاری آزمون توسط سازمان به صورت عمومی منتشر میشود.
اما نکته مهم این است که نظرات و پیشنهادهای «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» ضمانت اجرایی لازم را ندارد و سازمان سنجش در قانون یا توسط «شورای سنجش و پذیرش» ملزم به اعمال آنها نشده است. «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» نیز ادعا میکند به درخواست‌ها و توصیه‌های این سازمان در طراحی سوال‌ها عمل نشده است.
همچنین، اگرچه «سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی» بر‌اساس سند تحول و برنامه درسی ملی و نیز قانون تشکیل این سازمان، متولی اصلی برنامه درسی و نظارت بر آن است اما نظرات و پیشنهادهای این سازمان درخصوص سوال‌های آزمون سراسری فاقد ضمانت اجرایی لازم است و سازمان سنجش ملزم به رعایت آنها نیست.
اکنون با وجود تعیین منابع آزمون و مرجع تهیه و تدوین منابع آزمون در قوانین و مصوبات مربوطه راه‌حل رفع چالش فوق یعنی اختلاف بین سازمان سنجش آموزش کشور با داوطلبان و وزارت آموزش و پرورش چیست؟ همچنین در این کشمکش همیشگی میان آموزش و پرورش و سازمان سنجش، تکلیف دانش‌آموزانی با این باور که منبع برخی از سوالات کنکور کتب درسی نیست، چیست؟ ایجاد چنین باوری در دانش آموزان باعث شده تا دانش‌آموزان بیش از پیش به سمت کتاب‌های کمک درسی بروند و پیامد این امر رونق بازار کتاب‌های کمک درسی بروند.
بنابراین، باید فاصله میان محتوای ارزیابی آزمون سراسری با اهداف تعلیم و تربیت و رویکرد کتاب‌های تالیف شده کاهش یابد. همچنین ضروری است یک نهاد متخص با ضمانت اجرایی لازم برای نظارت بر طراحی سوال‌های آزمون سراسری و حفظ کیفیت و رسالت آموزش عمومی طبق قانون مشخص شود.
