به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، در شرایطی که براساس آخرین گزارش مؤسسه جهانی سیاره زنده، 85درصد تالاب‌های جهان از بین رفته‌اند، بارش‌های متعدد پاییزی توانست 52تالاب نیمه خشک ایران را زنده کند و شرایط را برای ورود مهاجران زمستانگذران عرض‌های شمالی جهان در ایران مهیا کند. اما بارش‌های پاییزی در ایران تا چه اندازه برای احیای تالاب‌های کشور مفید بوده و ورودی آب به کدامیک از تالاب‌ها را بیشتر کرده است؟
جشن تالاب‌ها
جریان‌های بارشی که در هفته‌های اخیر رخ داد، عمدتا بر 2محور استوار بود. نخست از جنوب غرب به سمت شمال غرب رفت و دیگری از شمال غرب به شرق کشور منتهی شد و این جریان توانست برای آبگیری 52تالاب کشور در این مسیرها مفید باشد. در این مسیر، تالاب‌های موجود در استان‌های خوزستان (18تالاب)، چهارمحال‌وبختیاری (6تالاب)، لرستان (5تالاب) و بخشی از اصفهان (2تالاب) و تهران (3تالاب)، توانسته‌اند از منابع آبی بارش‌ها بهره‌مند شوند.
در جلگه شمالی کشور نیز تالاب‌ها جان دوباره یافته‌اند. این جریان بارشی حتی برای استان‌های آذربایجان‌غربی (8تالاب)، آذربایجان شرقی (3تالاب)، اردبیل (6تالاب) و کردستان (تالاب زریوار) نیز سودمند بود و تالاب‌ها را پر آب کرد. البته در کنار بهبود وضعیت و احیای تالاب‌ها همچنان باید درباره تالاب هامون و جازموریان ابراز تأسف کنیم که به‌علت عدم‌برخورداری از بارش‌ها از شرایط مفید بارشی محروم ماندند.
براساس آنچه کارشناسان گفته‌اند، برنامه احیای تالاب‌های کشور در سال‌های اخیر سهمی برای بارش‌ها قائل نبود و این موضوع بیشتر به‌علت شرایط ناپایدار جوی کشور است که تنها در نقشه‌های 50ساله قابل پیش‌بینی است. همین موضوع موجب شده است که چشم بیشتر تالاب‌های خشک و نیمه خشک کشور همواره به آسمان باشد.
تصویر اقلیمی ایران
ایران در اقلیم خشک و نیمه خشک کره زمین قرار دارد و میزان تبخیر آب در کشور 10برابر میزان بارش‌هاست. از این‌رو نباید انتظار شکل‌گیری تالاب‌های متعدد را در این شرایط اقلیمی داشت. اما شیب بالای جغرافیایی و اقلیم کوهستانی، شرایط را برای شکل‌گیری 140تالاب کوچک و بزرگ در همین اقلیم خشک و نیمه خشک فراهم کرد. از این تعداد، 36تالاب با مساحت 1.4میلیون هکتار در فهرست تالاب‌های با اهمیت جهان ثبت شده‌اند. بیشترین تمرکز این تالاب‌ها نیز در غرب و شمال کشور قرار دارد و 2تالاب بزرگ هامون و جازموریان در استان سیستان و بلوچستان، همواره چشم به آسمان دارند تا شاید با نزول بارش‌ها جان دوباره بگیرند.
فصل احیای تالاب‌ها
بارندگی به‌ویژه در فصل‌های سرد سال که خاک رطوبت بیشتری دارد، موجب بیشترین استفاده تالاب‌ها می‌شود. مسعود باقرزاده، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست شرایط مفیدی که در پی بارش‌های اخیر برای تالاب‌ها رخ داده است را اینگونه تشریح می‌کند: در فصول خشک، بارش‌ها با سیلاب‌های گل‌آلود همراه می‌شوند و رسوبات زیادی به سمت تالاب می‌آورند که برای احیای آنها مفید نیستند. البته برخی رسوبات کم برای غنی شدن تالاب نیاز است. اما عموم بارش‌های تابستانه نمی‌تواند برای رساندن آب حیات‌بخش به تالاب مفید باشد. بنابراین بارش‌های پاییز و زمستان ارزش فراوانی برای آبگیری تالاب‌ها دارند.
باقرزاده کریمی ادامه می‌دهد: یکی از ارزش‌هایی که بارش‌های مکرر برای تالاب‌ها دارند، موضوع کمک به حیات‌وحش و مهاجرت بیشتر پرندگان است. ایران به‌علت موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد، پرنده‌های عرض‌های شمالی نظیر سیبری و اروپا را به‌خود جذب می‌کند و این مهاجران برای زمستانگذرانی به عرض‌های جغرافیایی گرم‌تر روی می‌آورند که بهبود وضعیت تالاب‌ها کمک زیادی به افزایش جمعیت پرندگان مهاجر در ایران می‌کند.
حدود یک سال از کاهش چشمگیر هجوم مسافران و گردشگران به محدوده تالاب‌های ایران به‌دلیل پاندمی کرونا می‌گذرد. با کاهش سفرها شرایط برای زیست‌پذیری بهتر و کاهش چالش‌‌های محیط‌زیستی تالاب‌های ایران نیز مهیا شده است. در چنین شرایطی ورود آب سالم و تازه ناشی از بارندگی‌ها می‌تواند هم به‌خودپالایی تالاب‌ها کمک کند و هم فرصت خوبی برای زادآوری پرندگان مهاجر و کاهش استرس برای جمعیت حیات‌وحش ساکن زیستگاه‌های تالابی باشد.
پرکردن جای خالی حقابه‌ها
به اعتقاد کارشناسان حقابه‌های درنظر گرفته شده برای احیای تالاب‌ها قادر به سیراب کردن کامل تالاب‌ها نیستند. اما بارش‌ها می‌توانند حتی جای خالی حقابه‌های اندک را پر کنند و تراز آبی تالاب‌ها و دریاچه‌ها را افزایش دهند. درست مانند اتفاقی که در احیای دریاچه ارومیه افتاد و با افزایش بارش‌ها تراز آب دریاچه ارومیه هم افزایش یافت.
باید اعتراف کرد در فرایند توسعه کشور بسیاری از تالاب‌ها حقابه خود را از دست دادند و به حقابه نخواهند رسید نظیر اتفاقی که برای تالاب گاوخونی با 176میلیون مترمکعب افتاد. بنابراین تنها نقطه امید، بارش نزولات جوی از آسمان است که در ماه‌های پاییز و زمستان جریان زندگی را به تالاب‌های کشور بازمی‌گرداند. نکته مثبت دیگر در منفعت‌رسانی بارش‌ها به تالاب‌های کشور آن است که فصل زراعی به اتمام رسیده و کشاورزان نیز تمایلی به استفاده از منابع آبی برای کشت محصولات ندارند و بدین‌ترتیب سهم بارش‌ها به‌طور کامل به تالاب‌ها می‌رسد.
سراب ترسالی
اما آیا افزایش میزان بارش‌های استثنایی در 4سال اخیر، 2دهه خشکسالی ایران را به پایان رسانده و عصر ترسالی آغاز شده است؟ هوشنگ جزی، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت از خاک سازمان جنگل‌ها می‌گوید: خشکسالی همچنان در مناطق کم‌آب کشور حاکم است و نباید با بارش‌های پیش‌آمده در کشور فریب ترسالی ایجاد شود. چون فقط الگوی بارش تغییر کرده و از بارش‌های طولانی‌مدت به بارش‌های رگباری و مقطعی سنگین تغییر شکل داده است که این شرایط موجب شده با وجود خشکسالی‌ها خطر جاری شدن سیلاب نیز بیشتر شود. همچنین گزارش اخیر مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز نشان می‌دهد شرایط اقلیمی حال حاضر کشور با کلیدواژه‌های «افزایش متوسط دما، کاهش بارش‌ها، افزایش تعدد و شدت حوادث زیست‌محیطی شدید مانند سیل و خشکسالی» شناخته می‌شوند و ترسالی در کار نیست.
