به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، داستان پرواز شماره 752 هواپیمایی بین‌المللی اوکراین از مبدا «تهران» به «کی‌یف» و مسافران آن بالاخره به مقصد رسید: تشخیص «خطای انسانی» با 72 ساعت تاخیر.
حمله به «عین‌الاسد»، تلفات در تهران
داستان اسقاط یک هواپیمای مسافربری اما از یک حمله نظامی آغاز شد. ساعت 1:20 دقیقه بامداد چهارشنبه به وقت تهران، جمهوری اسلامی به یکی از پایگاه‌های نظامی امریکا در عراق حمله کرد. یک هفته پیش از آن، دقیقا در همان ساعت سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس در عراق از سوی امریکایی‌ها ترور شد و جمهوری اسلامی انتقام او را در همان ساعت با حمله 15 موشک به پایگاه «عین‌الاسد»، بزرگ‌ترین پایگاه نظامی امریکا در عراق گرفت. این اقدام اگرچه اقدامی متقابل برای جمهوری اسلامی به حساب می‌آمد، اما برای بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه احتمالی بر آغاز جنگ بود. از همین‌رو کشورهای منطقه و هم‌پیمانان امریکایی و اروپایی‌شان و هم جمهوری اسلامی در حالت آماده‌باش کامل و در اولین درجه هشدار سامانه آفندی و پدافندی قرار گرفتند. همزمان با این اقدام، اخباری مبنی بر پرواز جنگنده‌های امریکایی از آشیانه‌های‌شان و آماده‌باش کامل نیروهای نظامی داخلی نیز شنیده شد. با این حال نه جنگی آغاز شد و نه حملات تداوم یافت و تشدید شد. تنها ساعاتی پس از تخریب «عین‌الاسد» در عراق، یک فروند هواپیمای مسافربری در حال پرواز آتش گرفت و حوالی تهران سقوط کرد.
مبدا: تهران، مقصد: نامعلوم
پرواز 752 چهارشنبه، به وقت 6 و 12 دقیقه بامداد فرودگاه امام خمینی را از تهران به مقصد کی‌یف با 176 سرنشین ترک کرد. این پرواز هرگز به مقصد نرسید. خلبان و خدمه اوکراینی این پرواز به همراه شهروندان ایرانی، کانادایی، افغانستانی، سوئدی و بریتانیایی از تهران عازم کی‌یف بودند تا احتمالا با پرواز دومی پایتخت اوکراین را به مقصدی دیگر ترک کنند، اما هرگز به فرودگاه نرسیدند. صبح چهارشنبه خبرها نشان می‌داد که یک فروند هواپیمای مسافربری در حوالی پرند تهران به علت «نقص فنی» سقوط کرده است. «نقص فنی» آنچنان به گوش‌هایی که همواره در تحریم هوایی و هواپیمایی بوده‌اند، آشنا و عادی آمد که تا لحظات اولیه تنها یک اتفاق ناگوار پس از یک حمله نظامی موفق به حساب می‌آمد. این روایت اما با انتشار فیلمی که توسط یک نگهبان شیفت شب در منطقه صنعتی و یک سرباز وظیفه گرفته شده بود، تغییر کرد. این فیلم‌ها نشان می‌داد که هواپیما حین پرواز به یک‌باره آتش گرفته و سپس سقوط کرده است. آتش گرفتن و منفجر شدن یک‌باره هواپیما و دیده شدن شیء نورانی در نزدیکی آن، این احتمال را تقویت کرد که در شرایط آماده‌باش، هواپیمای 737 هدف اصابت موشک قرار گرفته است. با این حال این احتمال تنها از سوی برخی کاربران در فضای مجازی و خبرنگاران باز هم در فضای مجازی و نه رسانه‌ای مطرح شد؛ چراکه نخست همه چیز بر پایه گمانه‌زنی بود و هیچ بررسی متقنی صورت نگرفته بود و دوم امکان طرح اشتباه و خطای نظامی حتی در قالب گمانه‌زنی نیز در محدوده خطوط قرمز رسانه‌های داخلی قرار داشت.
تکذیب یک واقعیت؛ تنها صدایی که شنیده شد
پس از ساعاتی، احتمال رخداد یک خطای نظامی از سوی مقام‌های مسوول رد شد و پرداختن به این موضوع در رسانه‌ها را دشوارتر کرد. با این حال فیلم‌های منتشر شده از آتش گرفتن و سقوط هواپیما، شیوه رخداد و نوع سقوط و آتش‌گرفتن، عدم برقراری ارتباط خلبان با برج مراقبت و اعلام نقص فنی جملگی باعث ایجاد پرسش‌های متعددی در مورد این هواپیما شده بود. با این حال تنها صدایی که یکپارچه شنیده می‌شد، تکذیب یک واقعیت بود. علی عابدزاده، رییس سازمان هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی ایران در کنفرانس خبری که روز جمعه پس از شدت گرفتن احتمال حمله موشکی به هواپیمای مسافربری برگزار شد، تاکید کرد که «چیزی که می‌توانیم به‌طور حتم بگوییم، این است که هواپیما مورد اصابت موشک قرار نگرفته است.» او پنجشنبه شب، یعنی یک روز پس از حادثه نیز در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرده بود: «اصلا طرح موضوع سقوط به دلیل اصابت موشک منطقی نیست.» او همچنین گفته بود که «بیش از یک دقیقه بود که هواپیما در هوا آتش گرفته بود و موقعیت آن نشان می‌داد که خلبان تلاش می‌کرد، برگردد.»
همچنین گزارش اولیه سازمان هواپیمایی کشور نیز متضمن این موضوع بود که بویینگ ۸۰۰-737 اندکی پس از برخاستن از فرودگاه تهران، دچار نقص فنی شده است. در حالی که مقام‌های داخلی همه چیز جز نقص فنی را توطئه می‌پنداشتند، برخی مقام‌های خارجی مرتبط با این ماجرا تاکید می‌کردند که تصاویر گرفته شده از هواپیما نشان می‌دهد، اندکی پس از برخاستن انفجاری در نزدیکی آن رخ داده و ظاهرا آتش گرفته، از مسیر منحرف شده و کمی بعد سقوط کرده است. جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا از جمله مقام‌های مسوول خارجی بود که تاکید کرد بر اساس اطلاعاتی که این کشور از چند منبع مختلف دریافت کرده، زمانی که نیروهای نظامی ایران در حالت حداکثر هشدار بودند، یک موشک، هواپیما را سرنگون کرده که البته احتمالا غیرعمد بوده است.
اوکراین نیز اصابت موشک یا حمله تروریستی را در مورد پرواز 752 محتمل می‌دانست. مسوول داخلی در پاسخ به این ابهام که چرا خلبان نقص فنی را گزارش نداده، تاکید داشتند که هواپیما در ارتفاع 2400 متری بوده و ارتباط راداری‌اش قطع شده؛ بنابراین پیام اضطراری مخابره نشده است. آنها همچنین اظهار کردند که هواپیما به سمت غرب پرواز می‌کرده، اما پس از مشکل ایجاد شده به سمت راست پیچیده و در لحظه سانحه در مسیر بازگشت به فرودگاه بوده است.
با این حال منابع دیگری تاکید می‌کردند که این هواپیما امن بوده و درصورت خرابی موتور در ارتفاعی که بویینگ 737 پرواز می‌کرده، نباید چنین اتفاقی رخ می‌داده است. همچنین گفته می‌شد که تغییر مسیر هواپیما شاید به دلیل درجا کشته شدن خلبان و خدمه بوده ضمن اینکه ترکش‌ها می‌توانند سیستم ارتباط هواپیما را نیز قطع کنند که در این صورت فرصتی برای تماس رادیویی با مرکز کنترل ترافیک هوایی فراهم نمی‌شود.
در این حال ایران ضمن دعوت از شرکت بویینگ به عنوان سازنده هواپیما و کشورهایی که اتباع‌شان سرنشین هواپیما بودند، برای حضور در فرآیند تحقیق و تفحص از حادثه وعده داد که با تحقیق کامل علل و عوامل حادثه را بررسی می‌کند. همچنین اعلام شد که روز جمعه جعبه سیاه هواپیما که حاوی اطلاعات پرواز و یک ضبط‌کننده مکالمات داخل کابین است، باز خواهد شد.
رونمایی از جعبه سیاه یا رونمایی از یک اشتباه
تا ساعات پایانی روز جمعه همه منتظر بودند که پس از 3 روز بالاخره نتیجه تحقیقات رسانه‌ای شود. از روز چهارشنبه تا جمعه همه چیز مبنای گمانه‌زنی داشت. تا بالاخره صبح شنبه تکلیف جان از دست رفته ۸۲ ایرانی، ۶۳ کانادایی و شهروندانی از اوکراین، سوئد، افغانستان، آلمان و بریتانیا مشخص شد.
بنا بر اطلاعیه‌ای که ستادکل نیروهای مسلح منتشر کرد، ساعاتی پس از عملیات موشکی، پروازهای جنگی نیروهای امریکایی اطراف کشور افزایش یافته و برخی اخبار از تحرکات هوایی به سمت مراکز راهبردی در کشور به واحدهای دفاعی واصل و اهداف متعددی در برخی صفحات رادار مشاهده و موجب حساسیت بیشتر در مجموعه‌های پدافند هوایی شد. در همین زمان هواپیمای اوکراینی هنگام چرخش، کاملا در حالت نزدیک‌شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار گرفته و در این شرایط بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیرعمد، هواپیمای مذکور مورد اصابت قرار گرفت. بعد از انتشار این بیانیه، حسن روحانی رییس‌جمهوری نیز با انتشار بیانیه‌ای از خطای پدافند سپاه گفت.
در پی این حادثه سید ابراهیم رییسی، رییس قوه قضاییه با صدور دستوری خطاب به رییس سازمان قضایی نیروهای مسلح از او خواست ضمن جمع‌آوری مستندات درباره سقوط هواپیمای اوکراینی در اسرع وقت، نسبت به شناسایی مقصران این حادثه اقدام کند. دادستان کل کشور با صدور دستوری خطاب به دادستان نظامی تهران، از او سرعت بخشیدن در تحقیقات را خواست. همچنین علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی نیز طی پیامی خواستار بررسی ابعاد این خطا از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط شد و شناسایی عوامل قصور یا تقصیر در ایجاد این واقعه را مطالبه‌ای بحق توصیف کرد که نباید از آن غفلت شود. همزمان سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در نشست خبری علت این رخداد را تشریح کرد و از خطای اپراتور در اشتباه گرفتن یک هواپیمای مسافربری با موشک کروز گفت. مقام‌های اوکراینی و کانادایی نیز پس از انتشار این بیانیه‌ها خواستار عذرخواهی رسمی جمهوری اسلامی و جبران خسارات مادی و معنوی این حادثه شدند.
تناقض‌های آشکار
آنچه در تمام این ایام به چشم آمد، تناقض‌های آشکار میان اظهارات مسوولان بود. در حالی که سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران در نشست خبری روز گذشته اعلام کرد که چهارشنبه در راه بازگشت از غرب کشور به تهران متوجه سقوط هواپیما شده و احتمال بروز یک خطای انسانی در جریان شرایط آماده‌باش نظامی را با برخی مسوولان در میان گذاشته اما نه‌تنها هیچ مقام نظامی در 3 روز گذشته از این احتمال سخن نگفت، حتی رییس‌جمهوری و برخی مقامات نیز در بیانات خود مدعی شدند در 3 روز گذشته از این خطای انسانی بی‌خبر بوده‌اند.
