به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، این در حالی است که دست‌کم 60 مصوبه مربوط به کاهش آلودگی هوا عقیم مانده و اجرایی نشده است و این پرسش مطرح می‌شود که جز سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری و نیروی انتظامی سایر دستگاه‌های موظف در این عرصه چه اقدامی انجام می‌دهند؟ در کنار این عوامل، حتی افزایش قیمت بنزین که می‌توانست کاهش آلودگی و ترافیک هوا را در پی داشته باشد و کاهش 20 میلیون لیتری مصرف را به همراه داشت نیز نتوانست توفیقی در کاهش آلودگی هوا حاصل کند و نشان داد موضوع پیچیده‌تر از این حرف‌هاست.
موضوعی که تاکنون بارها و بارها در مورد آن قلم‌فرسایی شده است، اما با این حال به نظر می‌رسد هنوز هم اظهارنظرها و دیدگاه‌های جالبی هم در مورد علل و آثار آلودگی هوا وجود داشته باشد که شاید اگر شنونده‌ای از جنس مسوولان داشته باشند، بتوانند راهگشا باشد؛ گزارش‌هایی از مصوبات اجرا نشده در این حوزه، تاثیراتی که آلودگی هوا روی آلزایمر و چاقی و... دارد و نظرات کارشناسانی که معتقدند «می‌شود» آلودگی هوای تهران را «درمان» کرد، البته اگر «بخواهیم»!
امروز دانشگاه‌ها و مدارس تهران تعطیل شده‌اند، اجرای زوج و فرد از در منزل اعمال می‌شود و بازی تیم پرسپولیس در ورزشگاه آزادی هم لغو شده است؛ اما آیا این اقدامات می‌تواند تهران را نجات دهد؟ در بقیه شهرها چه اقداماتی آنها را از آلودگی هوا نجات می‌دهند. مسوولیت مردم در این میان چیست؟ آیا کاری از دست مردم برمی‌آید؟
مصوبات بر زمین مانده
بررسی میزان اجرایی شدن قوانین و مصوبات در حوزه آلودگی هوا نشان می‌دهد، از سال ۷۴ تا امروز حدود ۶۰ ماده از قوانین مرتبط، مصوبات هیات وزیران، تصمیمات شورای هماهنگی ترافیک و شورای شهر تهران در این حوزه هنوز اجرایی نشده است. خبرگزاری ایسنا در گزارشی به بررسی مصوبات اجرا نشده در حوزه آلودگی هوا در هر یک از این چند حوزه پرداخته است. این گزارش با اشاره به مصوبات اجرایی نشده مجلس به عنوان نمونه‌ای آشکار به مصوبه عدم شماره‌گذاری وسایل نقلیه موتوری آلاینده اشاره می‌کند که تاکنون اجرا نشده و بعد از 24 سال همچنان خودروهای آلوده پلاک می‌شوند. یا به عنوان مثالی دیگر، در مورد مصوبه هیات وزیران به الزام دستگاه‌های اجرایی برای مقابله موثر با آلودگی هوا که اردیبهشت ماه ۵ سال پیش تصویب شد و وزارت کشور را ملزم به ارایه برنامه نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی فرسوده می‌کرد و در ادامه وزارت صنعت، معدن و تجارت را مکلف کرده بود تا خودرو و موتورهای برقی و هیبریدی را طی یک برنامه تولید کند اما هیچ یک از این موارد یا انجام نشد یا به صورت نیم‌بند رها شد.
همچنین بر اساس این گزارش، بررسی قوانین و مصوبات اجرا نشده در حوزه آلودگی هوا نشان می‌دهد که سه ماده از قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه مصوبه سال ۹۶، شش ماده از قانون هوای پاک مصوب تیرماه ۹۶، دو ماده از قانون توسعه حمل و نقل و مدیریت مصرف سوخت مصوب آذرماه سال ۹۶، یک ماده از قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر مصوب اردیبهشت سال ۹۴ و یک ماده از قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سال ۹۴ از قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی اجرایی نشده باقی مانده است.
اما علاوه بر مجلس، مصوبات دولت در مورد آلودگی هوا نیز عملا در بایگانی خاک می‌خورد به عنوان مثال بر اساس مصوبه چهار مهر ماه سال ۹۷، هیات وزیران قرار بود یک و نیم میلیارد دلار برای تامین تجهیزات خرید واگن مترو که سهم تهران ۶۳۰ دستگاه واگن بوده اختصاص یابد که متاسفانه این امر هنوز در پیچ و خم بروکراسی اداری گرفتار شده و عملیاتی نشده است.
اجرا نشدن مصوبه تدوین برنامه یک‌ساله‌ای برای جایگزینی خودروهای فرسوده حمل و نقل عمومی در کلانشهرها با تخصیص ۲۲ هزار میلیارد ریال تسهیلات با نرخ ۲۰ درصد یا مصوبه‌ای که شماره‌گذاری موتوسیکلت‌های انژکتوری منوط به اسقاط یک دستگاه موتوسیکلت کاربراتوری کرده بود و قرار بود موتوسیکلت دستگاه‌های دولتی و کل ناوگان موتوسیکلت شرکت‌های حمل ونقل پیک موتوری برقی شود که متاسفانه این مصوبات نیز همچنان عقیم مانده است.
این گزارش همچنین در بخشی دیگر به مصوبات شورای عالی هماهنگی ترافیک کشور اجرایی نشده اشاره دارد که شاید مهم‌ترین آنها توقف اجرای طرح LEZ در سال 94 بوده است.
پدیده بین قاره‌ای هم اضافه شد
اما به اعتقاد برخی کارشناسان، علاوه بر کم‌کاری نهادهای متولی به نظر می‌رسد پدیده‌های اقلیمی جهانی نیز تا حدودی در آلودگی هوای امسال نقش داشته باشند. رامین عزتی، عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه خوارزمی یکی از همین کارشناسانی است که معتقد است: علت اصلی آلودگی هوای پایتخت پدیده بین قاره‌ای است که مواد شیمیایی و صنعتی را از چند کشور مختلف وارد ایران کرده و به تبع آن به تهران رسیده است.
او توضیح داد: بخشی از این آلودگی حاصل مواد شیمیایی و صنعتی کشورهای سوریه، ترکیه و عراق است.رامین عزتی همچنین توضیح داد: در آلودگی بین قاره‌ای مواد معلق موجود در اتمسفر از کشورهای مختلف عبور کرده و وارد تهران شده‌اند و سپس با جریان باد از پایتخت خارج می‌شود.عزتی با اشاره به سخنان پیروز حناچی شهردار تهران در مورد نقش وزش باد به کاهش آلودگی هوای پایتخت گفت: وزش باد باید دارای سرعت مشخصی باشد تا بتواند هوای تهران را حرکت دهد که طی چند روز اخیر وزش چنین بادی را نداشیم و بر این اساس صحبت‌های شهردار تهران کاملا درست است.
او در مورد کیفیت بنزین موجود در کشور نیز بیان کرد: باید کیفیت بنزین در جایگاه‌های سوخت توسط کارشناسان به‌طور دقیق‌تر بررسی شود.
خودکشی و چاقی
به نظر می‌رسد آلودگی هوا علاوه بر آثاری چون سرطان، مشکلات تنفسی، بیماری‌های قلبی و پیامدهای خاموش اما عجیبی را نیز به همراه دارد؛ پیامدهایی چون خودکشی و چاقی. خبرآنلاین در گزارشی با بررسی گزارش‌های جهانی در مورد آلودگی هوا از خودکشی و چاقی به عنوان دو اثر از آثار تشدید آلودگی هوا یاد کرده و نوشته است: در سال ۲۰۱۷ یک تیم بلژیکی روی ۲۰هزار نفر تحقیقی انجام دادند که نشان می‌داد افزایش ذرات معلق آلوده هوا مثل ازن آمار خودکشی را به شدت افزایش می‌دهد، حتی اگر کیفیت هوا بهتر از استانداردهای اروپا باشد هم باز امکان وقوع این اتفاق وجود دارد. البته تحقیقات دیگری هم این موضوع را تایید کرده‌اند که هنوز علت ارتباط بین خودکشی و آلودگی هوا مشخص نیست.بر اساس این گزارش، تحقیقی که چند روز در مجله مغز منتشر شد هم از یک پیامد جدید آلودگی هوا رونمایی کرده است. بر اساس این مطالعه آلودگی هوا با ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون به مغز انسان آسیب‌های زیادی وارد می‌کند و به خصوص باعث آلزایمر می‌شود. بر اساس این گزارش، افسردگی و چاقی نیز دو بیماری دیگری هستند که می‌توان آنها را به آلودگی هوا نسبت داد یا حداقل آلودگی هوا را تشدید‌کننده آنها عنوان کرد.
می‌شود که بشود!
با وجود تمام این تفاصیل یک سوال اساسی همچنان بی‌پاسخ مانده است. اینکه با وجود نقش و وظیفه تعیین شده برای 15 دستگاه و وزارتخانه چرا هنوز نتوانسته‌ایم از عهده این غول خاموش و البته خطرناک برآییم؟ یوسف رشیدی، محقق و استاد دانشگاه شهید بهشتی که سال‌هاست در حوزه آلودگی هوا فعالیت می‌کند و خودش نیز در سال‌هایی نه چندان دور پست‌های اجرایی در این زمینه داشته است در تشریح علل تشدید آلودگی هوا در تهران و کلانشهرها تاکید دارد: اگر بخواهیم بگوییم اصلا کاری در دو دهه گذشته صورت نگرفته، بی‌انصافی است ولی این بهانه هم که دیگر نمی‌شود کاری کرد، واقعا کج‌سلیقگی است، چراکه حتی تاریخچه بررسی‌های این حوزه نیز نشان می‌دهد که هر وقت «خواستیم»، موفق شدیم و بر بخشی از مشکلات آلودگی هوا فایق آمدیم. به عنوان مثال با مصوبات و اقداماتی که در مورد ارتقای کیفیت بنزین یا واردات بنزین بدون سرب از خارج، یا ممنوعیت استفاده از «آزبست» در صنایعی مثل لنت‌سازی داشتیم، تقریبا بخش اعظمی از مونوکسید کربن، سرب و آزبست را در هوای شهرهای‌مان کاهش دادیم.
می‌شود «کاری» کرد
رشیدی اما حجم اقدامات انجام نشده توسط نهادهای متولی را بسیار بیشتر از فعالیت‌های «انجام‌شده» دانسته و گفته است: مثلا در بسیاری از موارد به نظر می‌رسد زور خودروسازان به دولت چربیده است. کمااینکه چند سال قبل که دولت مصوب کرد تا خودروهای سنگین در شهرهای بزرگ فیلتر نصب کنند، با لابی خودروسازان با دولت این مصوبه عملا مسکوت ماند یا در مورد جایگزینی خودروهای فرسوده .... تا وقتی که امکان واردات خودروهای خارجی وجود داشت، دولت با قلدری وارد‌کنندگان را مجبور می‌کرد تا در قبال ورود خودرو بخشی از خودروهای فرسوده را بخرند و از رده خارج کنند ولی با قطع واردات، زور دولت به خودروسازان داخلی نرسید و عملا موضوع از رده خارج کردن و نوسازی ناوگان خودرویی ما متوقف شد. اینها موضوعات کمی نیست و یک عقبگرد جدی برای موضوع آلودگی محیط زیست ما تلقی می‌شود.
سال گذشته شهردار و معاون حمل و نقل ترافیک تهران دلیل کاهش روزهای آلوده را اجرای طرح ترافیک جدید تهران عنوان می‌کردند و از این حیث به خود می‌بالیدند! اما امسال شهرداری با عقب‌گردی آشکار اعلام کرده که باد و باران می‌تواند به کاهش آلودگی هوای تهران کمک کند! همین مساله، این موضوع را تداعی می‌کند که بالاخره اجرای طرح ترافیک تا چه حد در کاهش آلودگی موثر است؟
رشیدی در این مورد معتقد است: البته نمی‌توان گفت طرح ترافیک به عنوان یک عامل محدود‌کننده برای تردد خودروها، موثر نیست، ولی این‌گونه هم نیست که بگوییم با اجرای همین یک طرح کل معضل آلودگی هوای پایتخت حل شده است! (کما اینکه نشده است!) موضوع آلودگی هوا کلاف پیچیده و درهم‌تنیده‌ای از انواع عوامل و کم‌کاری‌هاست که امروز به این شکل نمود پیدا کرده است. ما می‌توانیم با الگو‌برداری از اقداماتی که در جهان انجام شده، فکری برای کاهش آلودگی هوای شهرهای‌مان بکنیم.
ولی اگر واقعا می‌شود کاری کرد، چرا نهادهای متولی تا این حد در این موضوع بی‌اثر و خنثی عمل می‌کنند؟ سوالی که این محقق در پاسخ به آن می‌گوید: واقعا نمی‌دانم چرا نمی‌توانیم مشکل آلودگی هوا را حل کنیم و اینکه چرا دستگاه‌ها این همه در اجرای وظایف خود بی‌انگیزه و کرخ هستند؟! فقط همین‌قدر می‌دانم که شهرداری یا محیط زیست یا وزارت نفت و... نمی‌توانند به تنهایی از عهده این مساله برآیند. راه‌حل این است که هر یک از دستگاه‌ها به وظایف تعریف شده‌‌شان عمل کنند و یک نهاد بالادستی هم بدون هیچ‌گونه اغماضی، بر عملکرد آنها نظارت داشته باشد و از آنها جواب بخواهد وگرنه ما هیچ توفیقی در کاهش آلودگی هوا نخواهیم داشت!
