گفتنی است طبق آمار منتشر شده امروزه بیش از یک و نیم میلیون نفر از ایرانیان تنها در صف مهاجرت قانونی به کشورهای کانادا و استرالیا هستند که البته طبق اظهار نظر برخی از کارمندان سفارتخانه ها این رقم طی چند ماه اخیر به طرز شگفت انگیزی افزایش یافته است، تا جایی که دیگر این روزها نوبت‌دهی سفارتخانه ها چند ماه شده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان، کارشناسان بر این باور هستند که امروزه می توان 10 موج مهاجرتی را در میان ایرانیان یافت که شامل مهاجرت سیاسی، مهاجرت فرهنگی و اجتماعی، مهاجرت بومی، مهاجرت اقلیت های مذهبی، مهاجرت تحصیلی، مهاجرت تجارت، مهاجرت هنرمندان، مهاجرت مقامات نظامی، مهاجرت ناشی از تغییرات اقلیمی و مهاجرت اقتصادی است. در این میان به دلیل وجود تنش‌های اقتصادی همچنین با گسترش نابسامانی ها یا هرج و مرج های اقتصادی در ایران بسیاری از افراد تنها به دلیل مسائل اقتصادی اقدام به مهاجرت می کنند که این خود نشان از عدم اطمینان برخی از افراد به آینده اقتصاد کشور دارد. به عبارت ساده تر امروزه افراد به‌دلیل نامشخص بودن آینده اقتصادی خود مهاجرت را به ماندن ترجیح می دهند. مهاجرت سیاسی یکی دیگر از امواج مهم مهاجرت به حساب می آید که بیشتر در سایه تغییر و تحولات سیاسی در جوامع رخ می دهد. آنچه مسلم است، می‌توان عوامل مهم در افزایش آمار مهاجرت را به دو دسته کلی عوامل جذب، کشش و عوامل رانده شدن تقسیم‌بندی کرد. به طور کلی برخی از افراد برای دستیابی به شرایط بهتر مالی، اجتماعی یا تحصیلی اقدام به مهاجرت می کنند. در مقابل برخی دیگر نیز تنها برای رهایی از مسائل اعتقادی و مذهبی اقدام به مهاجرت می کنند. همچنین در برخی از موارد انگیزه مهاجرت شخصی است و فرد تنها به دلایل شخصی و احساسی زندگی در کشورهای دیگر را انتخاب می کند، اما طبق تحقیقات به عمل آمده تنها درصد بسیار ناچیزی برای فرار از دادگاه کیفری و عدم تحمل حکم دادگاه به صورت غیر قانونی به کشورهای دیگر پناه می برند. هر چند این دسته از افراد بسیار انگشت شمار هستند، چرا که بازگرداندن این افراد به کشور بسیار راحت تر از دیگر مهاجران خواهد بود.
مهاجرت غیر قانونی
طی چند سال اخیر با سیل مهاجرت های غیر قانونی مواجه بودیم، تا جایی که بسیاری از افراد در راه مهاجرت های غیر قانونی جان خود را از دست داده اند و یا اینکه روانه زندان شده اند. هرچند در این میان افرادی نیز توانسته اند به راحتی از مرز خارج شوند و پناهنده کشورهایی چون آلمان، یونان، کانادا و سوئد شوند. مهاجرت غیرقانونی با سختی های بسیاری همراه است که در صورت موفقیت نیز فرد باید مدت زمانی را در شرایط تقریبا نامطلوب بسر ببرد و از خانواده و نزدیکان خود برای مدت طولانی دور باشد که به رغم این سختی ها باز هم بسیاری از افراد تنها برای رسیدن به اهداف خود حاضرند این شرایط را قبول کنند. از سوی دیگر باید اذعان داشت در مهاجرت غیرقانونی بازگشت به کشور سخت و دشوار است، اما بسیاری از افراد سختی کشورهای دیگر را به کشور خود ترجیح می دهند. از این‌رو برخی از جامعه شناسان بر این باور هستند که افزایش فشارهای اجتماعی یا اقتصادی باعث شده تا جوانان فرار از کشور را به ماندن ترجیح دهند تا جایی که حاضر هستند، برای این کار تاوان سنگینی را نیز بپردازند. طبق آمار منتشر شده سالانه بیش از یک میلیون نفر به صورت غیر قانونی از کشور خارج می‌شوند که در این میان بیش از 70 درصد آنها را زنان و دختران تشکیل می دهند که بسیاری از آ نها در سایه مهاجرت غیرقانونی و شرایط نامناسب پیشروی آن به کارهای سیاه و غیرقانونی گماشته خواهند شد.
رفتن برگ برنده مهاجران
بدیهی است، مهاجرت همیشه نمی تواند با معایب و آسیب های اجتماعی همراه باشد، بلکه در برخی از موارد می تواند مزایایی را نیز به دنبال داشته باشد، چرا که طبق گزارش‌های سازمان ملل متحد در برخی از موارد مهاجرت می تواند در توزیع جمعیت، جوان شدن جمعیت و برطرف کردن نیاز به اشتغال در جامعه مفید واقع شود. همچنین مهاجرت می تواند باعث افزایش یادگیری و مهارت آموزی نیز شود. از این‌رو نمی توان این ادعا را داشت که مهاجرت تنها با سختی و معایب روبه‌رو است. به طور کلی باید اذعان داشت که مهاجران رونق اقتصادی را به کشور مهاجرپذیر هدیه می دهند، چرا که باید سالانه مبلغ هنگفتی را بابت مالیات به آن کشور پرداخت کنند که این خود به تنهایی می‌تواند موجب رونق اقتصادی در کشور شود. افزایش حداقل دستمزدها را می توان از دیگر مزایای مهاجرت برشمرد، چرا که طبق گزارش های بانک جهانی با توجه به افزایش مهاجرت نیروی کار به کشورهای ثروتمند پیش بینی می‌شود که حداقل دستمزد سالانه در جهان تا سال 2025 معادل 772 میلیارد دلار افزایش یابد. از سوی دیگر تحقیقات نشان داده است که مهاجران حتی بدون تحصیلات عالیه نیز به رشد اقتصادی کمک شایانی می کنند، چرا که با جذب نیروی کار مشاغل جدید و مناسبی برای افراد بومی به وجود خواهد آمد و در نتیجه افراد بومی به تحصیلات بالاتر و مشاغل بهتر دست می یابند که این خود می تواند در رشد اقتصادی کشور تاثیرگذار باشد. بسیاری از پناهجویان برای گرفتن اقامت دلایل متعدد را عنوان می‌کنند که در ادامه به آن اشاره خواهد شد. یکی از مهمترین دلایل افراد برای گرفتن پناهندگی کشورهای دیگر ترس از تعقیب مافیا یا برخی از افراد است. هر چند در بیشتر موارد این مهم اتفاق نیفتاده است یا اینکه احتمال وقوع آن اندک است. از این‌رو گرفتن پناهندگی به این دلیل به ندرت مورد قبول واقع می شود. همچنین ترس از نیروهای نظامی یا ادارات دولتی را می توان یکی دیگر از دلایل پناهندگی عنوان کرد، اما باید در نظر داشت که امکان رد شدن این نوع پناهندگی نیز بالا خواهد بود. امروزه دلایل دیگری در صدر مهمترین دلایل اخذ پناهندگی قرار گرفته است که البته در اکثر موارد نیز با این دلایل موافقت خواهد شد. در پایان باید یادآور شد که در این میان کشورهای مهاجر فرست با آسیب های بسیاری همراه خواهند بود، چرا که نیروی انسانی پرورش یافته خود را به رایگان در اختیار کشورهای پیشرفته قرار خواهند داد که این خود می تواند مانع از تحقق توسعه یافتگی در کشورهای جهان سوم شود.
مهاجرت نخبگان متوقف نخواهد شد
طی سال‌های شاهد افزایش مهاجرت نخبگان از کشور بودیم. این در حالی است که عضو هیات علمی موسسه مطالعات مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور معتقد است: مهاجرت تحصیلکردگان ایرانی به خارج از کشور به نسبت میانگین جهانی نگران کننده نیست. به طور کلی باید در نظر داشت که مهاجرت نخبگان یا همان فرار مغزها تنها مختص ایران یا کشورهای ضعیف و توسعه نیافته نیست و حتی کشورهایی مثل مالزی و انگلستان هم در فهرست کشورهایی با بیشترین میزان فرار مغزها حضور دارند. فرق انگلستان و مالزی با کشوری مثل ایران این است که آنها با جذب نخبگان دیگر کشورها تا حد زیادی توانستند جای خالی نیروهای از دست رفته خود را پر کنند، اما در مقابل ایران به دلیل برخوردار نبودن از شرایط مناسب در این مهم موفق نبوده است.
بررسی دلیل مهاجرت نخبگان از ایران
بر اساس آمارهای موجود بیش از یک چهارم ایرانیان تحصیلکرده هم اکنون در خارج از کشور زندگی می‌کنند و سالانه بیش از 150 هزار ایرانی دیگر به آنها ملحق می‌شوند. آمار فرار مغزهای ایرانی در دوره‌های مختلف به خصوص پس از انقلاب و انقلاب فرهنگی و در دوران جنگ تحمیلی اوج گرفت و پس از آن کاهش یافت، اما هیچ گاه متوقف نشد یا روند آرامی را در پی نگرفت. هرچند دلیل بالا بودن شیب مهاجرت نخبگان در چهار دهه قبل چه چیزهایی بوده و چه چیزی ایرانیان را وادار کرده برای دستیابی به امکانات، رفاه و در مجموع زندگی بهتر به کشورهای خارجی بروند و از توسعه کشور خود غافل بشوند؟ شاید از مهمترین دلایل تهییج نخبگان برای خروج از کشور وجود تبعیض‌های فزاینده در حوزه‌های مختلف علمی، شغلی و رفاهی است. بیشتر نخبگان درجه یک کشور علاوه بر تبعیض در دستیابی به شغل مطلوب خود در دستیابی به امکانات مساوی برای تحقیق و پژوهش‌های مستقل خود نیز دسترسی ندارند. شاید مدرن‌ترین مدل تبعیض امروز تبعیض میان نخبگان و کسانی مشهور به ژن خوب باشد. امنیت تنها به معنای امنیت نظامی نیست. به طور نمونه حمایت از اختراعات و حق کپی رایت آنها در ایران آنچنان گسترده نیست یا هر اظهار نظر ساده سیاسی می‌تواند تبعات غیرقابل پیش بینی و ناخوشایندی برای گوینده در پی داشته باشد. کاهش سطح علمی دانشگاه‌های کشور در کنار افزایش میل به مدرک گرایی دو گروه ویژه از نخبگان ایران را هدف قرار داده است. نخست آنها که در پی مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌های درجه یک هستند و دیگر نخبگان فنی و حرفه‌ای کشور که مدرک دانشگاهی سطح بالایی ندارند. در بسیاری از موارد نخبگان ما در حوزه‌هایی مدرک می‌گیرند که یا ظرفیتی برای استفاده از آن موجود نیست یا ظرفیت بازار کار و تحقیق آن تا حد زیادی اشباع شده در نتیجه در این زمان نخبه به دنبال کشور هدفی مطلوب می‌رود تا به او نیاز داشته باشند. توسعه ارتباطات در زمره جدیدترین عامل محرک مهاجرت شناخته شده است،چرا که با گسترش ارتباطات جمعی امروز از مرکز محروم‌ترین نقاط ایران می‌توان قلب اروپا را دید و با آن در ارتباط بود. این سطح از ارتباطات دریچه جدیدی را به روی نخبگان ایرانی در هر گوشه کشور برای ارتباط با دیگر نقاط دنیا مهیا کرده است. در پایان باید یادآور شد که ایجاد زمینه های لازم برای بازگشت نخبگان به کشور می‌تواند بسیار حائز اهمیت باشد که این مهم بیشتر از طریق اعتماد سازی و فراهم کردن شرایط لازم محقق خواهد شد، چرا که طبق تحقیقات به عمل آمده بسیاری از نخبگان تنها به دلیل نبود اعتماد به آینده و امنیت خود به کشور بازنمی‌گردند. از این‌رو علم و دانش خود را صرف کشورهای دیگر می‌کنند که این خود جای بسی تامل دارد.
