محمد فرهادی در حوزه‌های دانشجویی و سیاسی آن‌قدر که باید نتوانسته است انتظارات دانشگاهیان را برآورده کند به‌ویژه در سالی که منتهی به انتخابات ریاست‌جمهوری می‌شود اما در حوزه‌های آموزشی، پژوهشی و ارتباطات بین‌المللی علمی، کارنامه او قابل دفاع است. امضاکنندگان طرح استیضاح وزیر علوم پیش از این، دلایل خود را در هشت بند عنوان کرده بودند که می‌توان به اجرانکردن سند دانشگاه اسلامی مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، فقدان رشد علمی کشور، نبود مدیریت صحیح و نظارت بر فعالیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و رسیدگی‌نکردن به وضعیت دانشجویان بورسیه برای جایابی و پرداخت‌نکردن کمک‌هزینه تحصیلی که منجر به خودکشی دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه کاشان شد، اشاره کرد.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از وقایع اتفاقیه، این اتفاق در شرایطی است که آموزش عالی ایران، روزهای متفاوت‌تری را نسبت به یک دهه اخیر تجربه می‌کند. وزارت علوم پس از گشایش‌های حاصل از توافق هسته‌ای ایران با 1+5 از فضای پساتحریم استفاده می‌کند و همزمان از دانشگاه‌های برتر کشور خبر می‌رسد، برگزاری دوره‌های مشترک علمی میان دانشگاه‌های ایران و دانشگاه‌های معتبر خارجی رو به افزایش است.
دوره‌های مشترک علمی درواقع یکی از ملاک‌های سطح‌بندی دانشگاه‌ها در رنکینگ‌های جهانی است. با این حال، به نظر می‌رسد ریشه استیضاح این گروه از نمایندگان در اقلیت مجلس برای استیضاح فرهادی، ناشی از نوع نگاه متفاوت آنها نسبت به دانشگاه بوده و محورهای استیضاح بیشتر ناظر بر این مورد است. بااین‌حال، محمدمهدی زاهدی در گفت‌وگو با مهر، درباره طرح استیضاح وزیر علوم گفت: بعدازظهر روز گذشته، نامه ۲۹ استیضاح‌کننده وزیر علوم به کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی ارائه شد. او ادامه داد: امروز برنامه‌ریزی انجام خواهیم داد تا موضوع استیضاح درصورتی که استیضاح‌کنندگان بر موضع خود پابرجا باشند، در دستور جلسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.
رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی افزود: طرح استیضاح حدود ۱۱ محور دارد که می‌توان به محورهای علمی، رشد شتاب علمی کشور، محورهای فرهنگی، وضعیت فرهنگی دانشگاه‌ها، دانشگاه فنی و حرفه‌ای و مشکلات آن، مسائل رفاهی و معیشتی دانشجویان و کارکنان و سند دانشگاه اسلامی که به آن توجه نشده است، اشاره کرد. او ادامه داد: یکی دیگر از محورهای مربوط به جایابی‌نکردن دانشجویان بورسیه و پرداخت شهریه آنهاست، از نظر ادامه تحصیل دانشجویان بورسیه به‌جز ۳۶ نفر که برحسب ظاهر نتوانستند مستندات دقیقی برای بورسیه‌شدن ارائه دهند، بقیه دانشجویان یعنی سه هزار و ۷۰۰ نفر ادامه تحصیل می‌دهند و کمتر از یک درصد آنها دچار این مشکل هستند.
بیش از هزار دانشجوی بورسیه هنوز جایابی نشده‌اند
زاهدی یادآور شد: ولی در مسئله جایابی دانشجویان بورسیه هنوز تعداد زیادی از این دانشجویان شاید حدود هزار نفر جایابی نشده‌اند و بخش قابل‌توجهی از این دانشجویان با معدل‌های بسیار خوب فارغ‌التحصیل شده‌اند و جایابی نشده‌اند. یکی از بندهای استیضاح در همین مورد است که این دانشجویان چرا با وجود معدل‌های بسیار خوب هنوز جایابی نشده‌اند. این اتفاق در شرایطی است که براساس اعلام برخی رسانه‌ها، شب گذشته بعد از برگزاری جلسه ستاد نقشه جامع علمی کشور در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، دکتر محمد فرهادی، وزیر علوم تحقیقات و فناوری، جلسه‌ای را پشت درهای بسته با دکتر محمد زاهدی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، برگزار کردند.
وزیر علوم توضیحی درباره جلسه‌ای که برگزار شد، ارائه نداد و زاهدی نیز به این نکته اکتفا کرد که در نامه قبلی وزارت علوم، ابهاماتی وجود داشت که در این‌باره از وزیر علوم سؤال کرده‌اند. طرح استیضاح وزیر علوم، چندی پیش نیز مطرح شده بود که به‌دلیل ناکافی‌بودن امضا‌ها از دستور هیأت‌رئیسه مجلس خارج شد.
امضاکنندگان طرح استیضاح وزیر علوم پیش از این، دلایل خود را در هشت بند عنوان کرده بودند که می‌توان به اجرانکردن سند دانشگاه اسلامی مصوب شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، فقدان رشد علمی کشور، نبود مدیریت صحیح و نظارت بر فعالیت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و رسیدگی نکردن به وضعیت دانشجویان بورسیه برای جایابی و پرداخت‌نکردن کمک‌هزینه تحصیلی که منجر به خودکشی دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه کاشان شد، اشاره کرد. همچنین از دلایل دیگر طرح استیضاح وزیر علوم می‌توان به فساد مدیران فاقد صلاحیت لازم، بازنشستگی اجباری و اخراج استادان ارزشی، برگزاری اردوهای مختلط و انتشار نشریات با محتوای لائیک، تشدید موضوعات قومی‌گرایی بین دانشجویان، تبلیغ رژیم طاغوت و منافقین، استادسالاری نامتعارف به شکلی که سیستم آموزشی نمی‌خواهد یا نمی‌تواند حقوق حقه دانشجویان را که تضییع می‌شود، احیا کند، اشاره کرد که از سوی نمایندگان خواستار استیضاح مطرح شده بود.
رشد دیپلماسی علمی؛ واقعیتی که به چشم مخالفان نمی‌آید
در میان استدلال‌های موافقان استیضاح وزیر علوم اما مصادیقی از این وزارتخانه به چشم می‌آید که نشان‌دهنده عملکرد مناسب فرهادی در وزارت علوم در حوزه‌های آموزش و پژوهشی است. یکی از این موارد، ایجاد دوره‌های مشترک ایران با دانشگاه‌های معتبر بین‌المللی است، به این معنا که هر دانشگاهی که بیشتر اقدام به برگزاری دوره‌های مشترک علمی کند، سطح علمی بالاتری دارد. در ایران و سال‌های دهه 70 تلاش‌هایی برای برگزاری دوره‌های علمی مشترک میان دانشگاه‌های ایرانی و خارجی انجام شد اما در اواسط دهه ۸۰ با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد این روند کاهش قابل توجهی داشت که این کاهش قابل توجه ناشی از دو اتفاق بود؛ اتفاق نخست اینکه دولت نخست محمود احمدی‌نژاد عزم خاصی برای برقراری ارتباط دانشگاه‌های خارج از کشور نداشت و سیاست‌ها در دولت نخست به شکلی بود که سعی در توسعه کمی دانشگاه‌های کشور داشت.
از سوی دیگر، در دولت دوم محمود احمدی‌نژاد تحریم‌ها علاوه‌بر حوزه‌های اقتصادی، بخش‌هایی از آموزش عالی ایران را هم نشانه گرفت و تقریبا می‌توان گفت دیپلماسی علمی در این دوره، غیر از کشورهایی نظیر چین و روسیه، سقوط آزاد داشت. در دولت کنونی نیز وزارت علوم بیش از دولت‌های قبل سعی دارد دانشگاه‌های ایران را به مدل جهانی آموزش عالی در دنیا نزدیک کند و نزدیک‌ترین راه در این مسیر، دیپلماسی علمی است. سخنی معروف در علم امروز دنیا وجود دارد که می‌گوید: علم، کاروانی جهانی است. هم‌اکنون بزرگ‌ترین یافته‌های علمی در دنیا، با کار گروهی، فرامرزی و بعضا فرا‌قاره‌ای به‌دست می‌آید و یکی از مصادق تأیید‌کننده آن «جایزه نوبل» است که طی چند سال اخیر جوایز خود را کمتر به یک فرد، بلکه بیشتر به گروهی از دانشمندان اعطا می‌کند.
این اتفاق یعنی کاروان جهانی علم حالا همه کشورها را مجاب به توجه به دو نکته مهم کرده است؛ کار گروهی و دیپلماسی علمی. همچنین به تعبیری عامیانه، زیاد‌بودن دست در این کاروان جهانی باعث شده است، گروهی بیشتر موفق‌تر شوند که خلاق‌تر هستند و ایده‌های ناب‌تری برای تبدیل علم به ثروت دارند. با این حال، از آغاز فعالیت دولت یازدهم تا به امروز، هیأت‌های دانشگاهی‌ای از کشورهایی همچون آلمان، اتریش، آمریکا، استرالیا، عمان، ایتالیا، فرانسه، ژاپن، ترکیه، اندونزی، اوکراین، مغولستان، تونس، گرجستان، عراق، چین، نیوزیلند، ویتنام، کره‌جنوبی و اسپانیا وارد ایران شده‌اند که آخرین مورد آن مربوط به حضور هیأت دانشگاهی اتریش در ایران بود که دوشنبه هفته گذشته به تهران آمدند. همچنین هیأت‌هایی از آلمان، آمریکا، ایتالیا، فرانسه، سوئیس، ژاپن، اتریش و کره‌جنوبی از جمله کشورهایی هستند که خود را در سال ۱۳۹۴ به تهران رسانده‌اند. این اتفاق در واقع باعث می‌شود همکاری علمی میان ایران و سایر کشورهای جهان تقویت شود و ایران هم یکی از اعضای کاروان جهانی علم باشد.
فرهادی، گزینه کم‌هزینه‌تری برای دولت
اما نکته دیگر در رابطه با استیضاح فرهادی این است که او گزینه کم‌هزینه‌ای برای دولت است و همزمان می‌تواند فشار سیاسی مخالفان دولت را خنثی کند زیرا محافظه‌کاران در سال 1393 با فشار‌های سیاسی‌ای که بر مدیریت فرجی‌دانا وارد کردند، نوع نگاه متفاوت خود را نسبت به دانشگاه و دانشگاهیان ارائه کردند و انتخاب محمد فرهادی برای آنها گزینه مناسبی بود، چراکه فرهادی رویکرد خود را کاملا بر اصول علمی استوار کرد و در بخش‌هایی که گمان می‌کرد امکان اصطکاک‌ها و بحث‌های سیاسی از سوی منتقدان ایجاد می‌شود، کمتر وارد شد.
همین رویکرد فرهادی باعث شد وزارت در این مقطع زمانی، یعنی در پایان سومین سال فعالیت دولت یازدهم، کارنامه قابل دفاعی در مسائل علمی داشته و کارنامه نسبتا ضعیفی در حوزه دانشجویی و صنفی داشته باشد. برای مستندشدن این ادعا کافی است گزارش سه ساله فعالیت وزارت علوم را مورد توجه قرار دهیم. اما برای مستند‌کردن موفقیت وزارت علوم در دولت یازدهم، پنج شاخص تعداد دانشگاه‌های ایران در میان دانشگاه‌های برتر دنیا در رتبه‌بندی تایمز و لایدن، تعداد حضور رؤسای دانشگاه‌های خارجی برای ایجاد روابط علمی، تعداد مراکز رشد علم و فناوری ایجاد‌شده، تعداد مراکز اقتصاد دانش‌بنیان در پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بر‌این‌اساس، در سال 1392 تعداد دانشگاه‌های ایران در میان تعداد دانشگاه‌های برتر دنیا براساس رتبه‌بندی تایمز یک دانشگاه بود که این رقم در سال جاری به هشت دانشگاه رسیده است و ازسوی‌دیگر، تعداد دانشگاه‌های ایران در یک درصد دانشگاه‌های برتر و تأثیر‌گذار دنیا نیز افزایش قابل توجهی داشته و از پنج دانشگاه در سال 1392 به 14 دانشگاه در سال 1395 رسیده. اما این شاخص‌ها بیشتر معطوف به معیارهای کلی و جهانی در حوزه آموزش عالی می‌شود و آن طرف در حوزه پژوهشی، عملکرد وزارت علوم بیش از پیش قابل دفاع است و به‌جرأت می‌توان گفت حوزه پژوهشی در وزارت علوم در دولت یازدهم پیشرفت قابل توجهی داشته است. در سال‌های اخیر، تجاری‌سازی علم یکی از مهم‌ترین سیاست‌هایی بوده که دانشگاه‌های برتر دنیا آن را در ریل سیاست‌گذاری خود قرار دادند و حالا از نتایج آن بهره می‌برند.
