این جمله محمد درویش، مدیر کل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت از محیط زیست، درباره سدی است که ترکیه به‌زودی مراحل ساخت آن را به پایان می‌رساند و نه‌تنها به ایران بلکه به محیط زیست عراق، سوریه و ترکیه هم آسیب وارد می‌کند اما سد ایلیسو نخستین سدی نیست که ترکیه قرار است احداث کند که تبعاتی برای خاورمیانه دارد. پیش‌ازاین ساخت سد آتاتورک هم تبعاتی را برای خاورمیانه داشت و دارد که به‌تازگی مورد توجه کشورها قرار گرفته است. درهمین‌باره معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اختلاف کشورهای عراق و ترکیه در بحث سد آتاتورک، تصریح کرد: در شرایط حاضر، ایران می‌تواند پیشگام شده و ابتکار عمل را در‌این‌زمینه به دست بگیرد تا از طریق مذاکرات و توافقات منطقه‌ای بتواند این مشکل را حل کند که طبیعتا این اقدام باید از طریق وزارت امورخارجه انجام شود.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از وقایع اتفاقیه ، دبیری با بیان اینکه ترکیه با برنامه‌ها و پروژه‌های عظیم سدسازی در بالادست دو رودخانه دجله و فرات، یکی از مهم‌ترین مسائل آینده منطقه خاورمیانه درزمینه بحران آب را تشکیل خواهد داد، تأکید کرد: درحال‌حاضر، ترکیه در کشور خودش و در قسمت بالادست روی دجله و فرات سد می‌زند و این مسئله که هر کشوری در سرزمین خود اقداماتی انجام دهد که لطمه به سرزمین دیگر وارد کند، بر‌اساس معیارهای بین‌المللی، جای بحث دارد. او تأکید کرد: از این نظر قبلا هم یک اختلاف حقوقی مشابه بین کانادا و آمریکا پیش آمد و در آنجا دادگاه چنین رأی داد که درست است کانادا در سرزمین خودش اقدام می‌کند ولی حق ندارد اقداماتی انجام دهد که لطمه به سرزمین دیگر وارد کند، بنابراین تاکنون چنین تصمیم‌گیری‌هایی در مراجع قضائی بین‌المللی صورت گرفته و به‌تدریج به صورت عرف درمی‌آید ولی هنوز تأثیرات خودش را در منطقه خاورمیانه نشان نداده است.
دبیری با اشاره به اینکه مسئله سد آتاتورک، مسئله‌ای است که به دو کشور عراق و ترکیه مرتبط است و ایران و سازمان حفاظت محیط زیست نمی‌توانند به‌طور مستقیم به این مسئله ورود کنند، گفت: چون رودخانه‌های دجله و فرات به‌طور مستقیم وارد ایران نمی‌شوند و کشور ما نمی‌تواند ورود مستقیم به آن داشته باشد. سد آتاتورک روی وضعیت آبی سوریه و به‌ویژه عراق تأثیر می‌گذارد، بنابراین این عراق است که باید از ترکیه بخواهد این مشکل را حل کند. در حقیقت همان مشکلی که ما با کشور افغانستان داریم، کشور عراق به شکل شدیدتری با ترکیه دارد. سد آتاتورک از نظر حجم کار ساختمانی، پنجمین سد بزرگ جهان و از نظر تولید برق آبی نیز در دنیا سوم است. این سد بزرگ‌ترین سد اروپا و ترکیه است؛ به‌طوری‌که می‌تواند نیاز کلانشهر استانبول به آب را در مدت پنج روز برآورده کند. فرات یکی از دو رود بزرگ منطقه میان‌رودان یا بین‌النهرین است که از کوهستان‌های شرق آناتولی در کشور ترکیه سرچشمه گرفته و به سوی کشورهای سوریه، عراق و خلیج‌فارس روان است. این رود در غرب کشور عراق و متشکل است از دو شعبه «قره‌سو» و «مرادچای» که سرچشمه آنها نزدیک رود «ارس» در شرق آناتولی ترکیه است. موقعی که دو شعبه قره‌سو و مرادچای به هم می‌رسند، فرات به دجله نزدیک می‌شود ولی دوباره دجله متوجه جنوب‌شرقی شده و فرات به سمت مغرب مایل می‌شود و سپس در نزدیکی خلیج‌فارس به رود دجله می‌پیوندد و از آن پس مجموع این دو رود به خلیج‌فارس می‌ریزد.
بنابر این گزارش، چندی پیش هم جمعی از فعالان حوزه محیط زیست کشور ما به‌منظور مقابله با این اقدام ضدمحیط‌زیستی کشور ترکیه، کمپینی را با عنوان «کمپین میان‌رودان» راه‌اندازی کردند تا با همراهی و حمایت دیگر فعالان محیط زیستی ایران، سوریه و عراق صدای اعتراض خود را به مجامع بین‌المللی برسانند.
چالش جدیدی به اسم ساخت سد ایلیسو
اما علاوه‌بر سد آتاتورک، سد ایلیسو هم یکی از چالش‌های جدید است. این سد روی چه رودی ساخته می‌شود؟ چه هدفی برای ساخت آن وجود دارد؟ به چه کشور‌هایی چه آسیب‌هایی وارد می‌کند؟ و برای جلوگیری از آن تاکنون چه اقداماتی انجام شده است؟ سد ایلیسو، بخشی از پروژه گاپ ترکیه در جنوب شرقی این کشور است، پروژه‌ای که در حال اجراست و بسیاری از کارشناسان، گرد و خاک‌های ایران را ناشی از آن می‌دانند. ساخت‌وساز ایلیسو از سال 2006 روی سد دجله شروع شده است. رود دجله قسمت شرقی سیستمی است که بین‌النهرین را تشکیل می‌دهد، قسمت غربی این منطقه را رود فرات سیراب می‌کند. این رود از کوه‌های شرقی ترکیه به سمت عراق می‌رود و با پیوستن به رود فرات، اروندرود ما و شط‌العرب عراقی‌ها را تشکیل می‌دهد که در نهایت آب آن وارد خلیج‌فارس می‌شود. بر‌این‌اساس، 56 درصد آب دجله از ترکیه می‌آید و اگر سد ایلیسو ساخته شود، تغییرات زیادی در محیط زیست ترکیه، عراق، سوریه و حتی ایران ایجاد می‌شود؛ تغییراتی که آسیب‌های شدیدی به همراه خود دارد.
شهر 12 هزار سالهای که نابود می‌شود
حصن کیفا، شهری باستانی در کرانه رودخانه دجله، واقع در استان باتمان در جنوب ترکیه است. حِصن به معنای قلعه و دژ و کیفا یا کیبا به معنای صخره است. این شهر تاریخی 12 هزارساله در تمدن‌های زیادی سرپا بوده، از تمدن رومی‌ها تا تمدن‌های باستانی ایران، عرب‌ها و... مسجدی که در سال 1409 میلادی ساخته شده هم یکی از میراث فرهنگی این شهر است، اما حال این شهر که غالب مردم آن کردها هستند، در حال نابودی است. سد ایلیسو منجر به افزایش ارتفاع آب در اطراف این شهر باستانی می‌شود و احتمال اینکه قسمت‌های زیادی از این شهر به زیر آب برود، وجود دارد. گفتنی است؛ با ساخت این سد حدود 20 هزار نفر از اهالی این شهر مجبور می‌شوند محل زندگی خود را ترک کنند.
عراق، قربانی دیگر ایلیسو
اما در کنار آسیب داخلی که ترکیه با ساخت این سد ایجاد می‌کند، آسیب‌های اصلی این سد به عراق وارد می‌شود کشوری که هم‌اکنون هم دچار مشکلات زیاد زیست‌محیطی است؛ با واردنشدن 56 درصد آب دجله به عراق، بیابان‌ها در کشور گسترده‌تر و این کشور خشک‌تر می‌شود. الاسدی، یکی از مسئولان عراقی، در این‌باره گفته که با احداث این سد 670 هزار هکتار از زمین‌های مزروعی عراق بدون آب می‌شوند اما ساخت این سد، آسیب دیگری هم به اقلیم عراق وارد می‌کند؛ با تکمیل ایلیسو، مرداب‌های بین‌النهرین عراق که آب آنها از دجله می‌آیند، سریعا خشک می‌شوند. در عراق، کمپین نجات رود دجله و مرداب‌های عراق، چندی پیش نامه‌ای به‌عنوان اعتراض به سد ایلیسوی ترکیه برای سازمان ملل فرستاده است.
گرد و خاک ایران را دربرمی‌گیرد؟
از قربانی‌های دیگر این برنامه ترکیه، ایران است. چندسالی است گرد و خاک به‌طور گسترده از کشورهای عربی و به‌ویژه عراق وارد ایران می‌شود و مقصر اصلی آن را سدهای ترکیه روی دجله و فرات است. چندی پیش، چند هزار نفر از شهروندان ایرانی در نامه‌ای به سازمان ملل متحد و یونسکو از ترکیه به‌دلیل بستن آب دجله و فرات شکایت کرده و آن را عامل بحران‌های اجتماعی، سیاسی و محیط زیستی سالهای اخیر در منطقه از جمله ریزگردها دانسته‌‌اند.
محمد درویش درباره مشکلات اصلی این سد به باشگاه خبرنگاران گفت: دجله نیز مستقیما از ترکیه وارد عراق شده و بعد از آبیاری این کشور، سرانجام به تالاب هورالعظیم می‌رسد؛ بنابراین عمده آب ورودی این تالاب مرزی با ایران از طریق دجله و فرات تأمین می‌شود.
مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با تأکید بر اینکه ایران یکی از متضررین اصلی مهار حقابه رودخانه‌های دجله و فرات در منطقه است، بیان کرد: خشک‌شدن تالاب‌های مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به برزگ‌ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه، درگیری 25 استان غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسئله نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.
هدف؛ تأمین انرژی یا شکست‌دادن کردها در یک «جنگ آبی»؟
اما با وجود این مقدار از آسیب‌های محیط زیستی چه در داخل ترکیه و چه در خارج آن، چرا این کشور برنامه دارد این سد را بسازد؟ ترکیه قصد دارد 1,7 میلیارد دلار برای ساخت این سد هزینه کند تا به گفته دولت، رفاه مردم این کشور تأمین شود. این سد حدود هزار و700 مگاوات از برق کشورشان را تأمین می‌کند اما به نظر می‌رسد آنها هدف دیگری هم از ساخت این سد دارند؛ جنگ آبی با کردها! پس از ساخت و آبگیری، دریاچه این سد به سمت جنوب شرق ترکیه، جایی که کردها حضور دارند، گسترد می‌شود؛ در نتیجه مردم بومی را از کوه‌ها و سکونتگاه‌های آن قسمت مجبور به جابه‌جایی می‌کند. این سد منجر می‌شود که کردها به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شوند که این، کار ترکیه را در شکست‌دادن آنها آسان‌تر می‌کند. ضمن اینکه بخش بزرگی از شهر هم زیر آب می‌رود. حتی حامی‌های مالی این سد از کشورهای خارجی که متوجه این اتفاق شدند، سریعا از حمایت خود دست برداشتند و ترکیه مجبور شد از منابع مالی دیگری استفاده کند. کردهای ترکیه هم کاملا از این موضوع آگاه هستند؛ آنها در سال 2012برای اولین‌بار به قسمتی که این سد ساخته می‌شد، حمله کردند و حدود 22 کامیون را آتش زدند. آنها همچنین سال گذشته اعلام کردند که به این حملات خود ادامه می‌دهند و این یعنی ادامه جنگ آبی بر سر سدی که مشکلات زیادی برای کشورهای مختلف ایجاد‌می‌کند.
