شاید در آن روزگار که این دانشمندان ایرانی در تلاش برای ثبت دامنه "ir" بودند، مخالفان داخلی که اینترنت را یک مد روز زودگذر میدانستند، حتی به ذهنشان هم خطور نمی‌کرد که در 30 سال بعدی چقدر تمام زندگی خودشان و فرزندانشان به همین شبکه به ظاهر بی‌فایده وابسته خواهد بود. اما با تمام این مخالفت‌ها و با وجود تمامی ریسک‌های احتمالی، بینش صحیح و درک درست از آینده سبب شد تا این دانشمندان با موفقیت بتوانند اینترنت را در ایران راه‌اندازی کرده و دامنه “ir” را که احتمالاً حتی 1 درصد کاربردهای فعلی‌اش در آن زمان قابل تصور نبود، ثبت کنند. شایان ذکر است که فاصله اتصال ایران و کشورهای اروپایی به اینترنت تنها حدود یک سال بود؛ اما تب ظهور استارتاپ‌های مختلف آنلاین که در حال حاضر در ایران شاهد آن هستیم، قبل از سال 2000 در امریکا و کشورهای اروپایی شروع شده بود.
اگر "بیت‌کوین" همان "ایمیل دانشگاه‌های خارجی" باشد، "بلاک‌چین" تکنولوژی "اینترنت" است که روزبه روز فراگیرتر شده و با آمدن و رفتن اپلیکیشن‌ها و سایت‌های مختلف، هنوز پابرجا بوده و رکن اصلی اقتصاد دنیاست. نیم نگاهی به این دریچه تاریخی نشان می‌دهد که درک درست از پتانسیل بلاک‌چین رمز موفقیت در بکارگیری این تکنولوژی در کشور خواهد بود. در ادامه سعی بر این است که نگاهی متفاوت از دنیای خلق شده توسط بلاک‌چین ارائه گردد.
پول، کالای خام، محصول نهایی و بلاک‌چین
آنچه تاکنون در ایران شاهد بودیم، نگرانی و تلاش برای قانونگذاری و پوشش خبری هر چه بیشتر دربارهی "بیت‌کوین" و سایر "رمزارز"ها بوده که منجر به سرمایه‌گذاری برخی خبرگان و در نهایت بخشی از عوام جامعه در این بازار نوظهور شده است. این روزها پوشش خبری نگرانی وزارت نیرو از روند رو به رشد "ماینینگ بیت‌کوین" همزمان با افزایش ناگهانی قیمت جهانی "بیت‌کوین" از حدود 7هزار دلار به حدود 12 هزار دلار، توجه جامعه را بیش از پیش به سمت بیت‌کوین سوق داده است و احتمالاً حتی کسانی که تلفظ درست "بیت‌کوین" را نمیدانند هم به فکر سرمایه‌گذاری در این بازار متلاطم جذاب نوظهور افتاده‌اند. ظهور تکنولوژی بلاک‌چین مدیون ظهور "بیت‌کوین" در سال 2009 پس از بحران مالی امریکا، به عنوان سیستم مالی جایگزین برای سیستم مالی فعلی دنیا است. تمامی رمزارزها نیز پس از ظهور بیت‌کوین با ایده‌گیری از این اختراع خلاقانه، طراحی شدند. پس شناخت هرچه بیشتر و دقیق‌تر بیت‌کوین و رمزارزها امری واجب و مفید برای تمامی علاقه‌مندان و سرمایه‌گذاران ایرانی خواهد بود. اما "پول" رمزنگاری شده مبتنی بر بلاک‌چین تنها "دارایی" مبتنی بر بلاک‌چین نیست و این تصور اشتباه آینده دارایی‌های مبتنی بر بلاک‌چین را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
در دنیای واقعی، اقتصاد توسط ابزاری به نام "پول" به حرکت میافتد. این ابزار سه مقصود مشخص دارد. مقصود اول این است که ابزاری برای مبادله باشد، مقصود دوم این است که نزد تمام فعالان اقتصاد ارزشمند تلقی شود و مقصود سوم این است که واحد محاسبه قیمت و ارزش سایر کالاها و خدمات باشد. اگرچه پول به خودی خود ارزشی ندارد، برای مثال یک اسکناس در کیف شما ارزشی بیشتر از یک تکه کاغذ ندارد تا زمانی که تمامی افراد جامعه آن را به عنوان یک واحد ارزش تلقی کنند. این "توهم ارزش" که توسط "حکومت" تأیید می‌شود تا زمانی که تأیید حکومت را دارد و اقتصاد تحت نظارت حکومت است، پابرجاست. از طرف دیگر در دنیای واقعی "کالای خام" وجود دارد که به نوعی منشأ تمامی کالاهای دیگر است و واضح است که اقتصاد بدون کالا و خدمات بی‌معناست. برای مثال نفت، مس و گندم برخی از این کالاهای خام هستند که اساس سایر کالاها را تشکیل می‌دهند.
از زمان ظهور اینترنت تا سال 2009، تلاش‌های زیادی برای اختراع یک "پول دیجیتالی" انجام شد که جزئیات داستان شکست این تلاش‌ها به علت مسایل لاینحلی مانند "خرج مضاعف پول" خارج از حوصله این مقاله است. اما در سال 2009 "بیت‌کوین" به عنوان اولین پول دیجیتالی که هیچ یک از مشکلات نیاکان خود را نداشت مبتنی بر یک تکنولوژی خلاقانه مبتنی بر علم رمزنگاری اختراع شد و همین ماهیت بیت‌کوین سبب شد که بیت‌کوین و تمامی پول‌های دیجیتالی مبتنی بر این تکنولوژی، "ارز رمز نگاری شده" یا "رمز ارز" نام گیرند. وقتی کاربرد تکنولوژی خلاقانه مبتنی بر علم رمزنگاری بیت‌کوین، بعدها در سایر صنایع نیز دیده شد، این تکنولوژی "بلاک‌چین" نام گرفت. با استفاده از تکنولوژی بلاک‌چین، بیت‌کوین و سایر رمزارزها بدون وجود هرگونه واسطه، مبادله می‌شوند و ارزش این رمزارزها هم تا زمانیست که شبکه ذینفعان این رمزارزها، باور به ارزش آنها داشته باشند. برای مثال شاید وقتی "طلا" به عنوان فلز مورد استفاده برای ضرب اولین سکه ساخته شده توسط بشر قرار گرفت، خود طلا به خودی خود ارزشی نداشت. اما وقتی در طی سالیان دراز سرمایه‌گذاری‌های کلان برای کشف و استخراج معادن کمیاب طلا انجام شد و مردم علاوه بر تبادل طلا، استفاده‌هایی نظیر ساخت زیورآلات، برای آن در نظر گرفتند، ارزش آن در طی زمان حفظ شد و در حال حاضر قیمت طلا یکی از شاخص‌های اصلی اقتصاد است. اختراع بیت‌کوین و استخراج آن نیز به شدت به طلا شباهت دارد.
حال توجه به این نکته بسیار مهم است که وقتی بشر به پول دیجیتالی نیازمند بوده است، جای انکاری باقی نمیماند که بشر حتماً "کالای خام دیجیتالی" هم داشته است. این کالای خام می‌تواند "قدرت پردازش"، "ظرفیت حافظه" و "پهنای باند" باشد. چون بدون این کالاهای خام دیجیتالی اصلاً اقتصاد دیجیتالی وجود ندارد که بخواهد پول دیجیتالی وجود داشته باشد. حال اگر این کالاهای خام دیجیتالی از طریق بلاک‌چین تدارک دیده شود، می‌توان به آن "کالای خام رمزنگاری شده" گفت. چون تکنولوژی مورد استفاده در فرآیند انتقال ارزش آنها، مبتنی بر علم رمزنگاری خواهد بود. برای مثال "اتریوم" که یک کامپیوتر غیر متمرکز است، بزرگترین منبع "کالای خام رمز نگاری" شده است.
همانطور که در اقتصاد دنیای واقعی، "کالاهای خام" و "پول" سوخت لازم را برای تولید سایر کالاها و خدمات نهایی تأمین می‌کنند، در دنیای دیجیتالی زیرساخت ایجاد شده توسط "ارزهای رمزنگاری شده" و "کالاهای خام رمزنگاری شده"، منجر به تولید محصول نهایی رمزنگاری شده خواهد شد که به اصطلاح به آن "توکن" گفته می‌شود. با استفاده از توکن‌ها که در سال‌های اولیه توسعه به سر می‌برند، می‌توان تمامی کالاها و خدمات موجود در دنیای واقعی را به صورت دیجیتالی مبادله کرد. در واقع توکن نشان دهنده این است که شما یک دارایی قابل تجارت دارید. برای مثال می‌توان حق مالکیت کالاها، دارایی‌ها، پروژه‌ها، اسناد، خدمات و ... را به صدها و هزاران بخش تقسیم کرد که تمامی این بخش‌ها قابل خرید، فروش و انتقال باشند. شاید این مفهوم تا حدی تخیلی و دور از ذهن به نظر برسد اما در حال حاضر، استفاده از توکن‌ها جهت تأمین مالی پروژه‌های کلان و همچنین تبدیل دارایی‌های با نقدشوندگی پایین به دارایی نقد با استفاده از نقدینگی موجود در جامعه، یکی از مهمترین کاربردهای تکنولوژی بلاک‌چین در جهان است و استارتاپ‌ها و شرکت‌های مختلفی در دنیا موفق به انجام این کار شده‌اند.
مجموعه تمامی این مفاهیم، یعنی "رمزارزها"، "کالاهای خام رمزنگاری شده" و "توکن‌ها" را می‌توان "رمزدارایی" (دارایی رمزنگاری شده) نام نهاد و از این پس هنگام صحبت از دنیای مسحور کننده دیجیتالی خلق شده توسط بلاک‌چین، تنها از رمزارزها سخن نگفت. در واقع بیت‌کوین که این روزها خیلی از آن صحبت می‌شود، تنها یک دروازه به آینده دیجیتالی‌ست که در آن همه چیز به فرم دیجیتالی قابل تبادل است. حال آنکه احتمالاٌ سایر "رمزدارایی"ها، آینده تکنولوژی بلاک‌چین در ایران خواهند بود.
* متخصص بلاک‌چین و اقتصاد فناوری
