اقتصادآنلاین - فائزه مومنی؛ روزهای پایانی سال پرحاشیه 97 و ساعت‌های آغازین سال 98 به باران گره خورد، بارانی که رحمت است و اقدامات انسان‌ها آن را تبدیل به رنج و عذاب می‌کند. نزدیک به 25استان و 21میلیون جمعیت کشور درگیر سیل شدند و هزاران میلیارد تومان به زیرساخت‌های کشور و زندگی مردمان ایران خسارت وارد شد.
تهران نیز هرچند در این مدت با سیل شدید روبرو نشد اما وقوع پرحادثه آن در پایتخت 13میلیون نفری ایران بسیار محتمل است و حتما خسارت‌های زیادی به این کلان شهر وارد خواهد کرد.
مدیران شهری در این مدت بارها اطمینان خاطر دادند که تهران در مقابل سیل احتمالی آماده است اما به جز لایروبی معابر، شواهد نشان می‌دهد شرایط دیگر آنچنان که باید مهیای مقابله با آن نیستند.
خشکسالی‌های اخیر کشور خیال همه را راحت کرد که دیگری خبری از سیل و بارندگی‌های شدید نیست و می‌توانند به راحتی در بستر و حریم رودخانه ساخت و ساز کنند اما حالا این موضوع تبدیل به یک بحران ملی شده است و تهران نیز رکورد تجاوز به حریم و بستر رودخانه را با ساخت و سازهای بسیار متراکم شکسته است.
اعمال قانون‌هایی که شهرداری‌ها در مقابله با تجاوز به حریم رودخانه‌ها باید می‌کرده و نکرده و حالا طبیعت بدون هیچ اغماض و بخشودگی و بدون تاثیرپذیرایی از رانت و مزه شیرین پول کثیف با ساختمان‌های غیرقانونی می‌کند و آن‌ها را با خود می‌برد.
در چنین شرایطی به گفته کارشناسان لایروبی تنها راه چاره نیست و اگر لطف آسمان برای به تعویق اندختن و یا منتفی کردن وقوع چنین حادثه‌ای نباشد، تهران عنقریب دست به یقه شدن با یک بحران بزرگ است.
علی بیت اللهی، مدیربخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه مسکن و شهرسازی میگوید؛ اگر موقعیت جغرافیایی و اختلاف ارتفاعی که بین مناطق شمالی و جنوبی تهران وجود دارد را در نظر بگیریم و همچنین وجود 30آبراهه، پتانسیل وقوع خطر سیلاب در تهران وجود دارد، اما با توجه کمبود بارش‌هایی که در سال‌های گذشته وجود داشته، خطر سیل را کمتر دیده و برای آن راهکاری در نظر گرفته‌ایم.
او به اقتصادآنلاین میگوید: در عین حال ساخت و سازهای بسیاری در مسیر وبستر رودخانه انجام شده که مسیر آب را تنگ کرده است. آب مسیر خود را طی می‌کند اما اگر میان راه به سدی بربخورد یا مسیر خود را تغییر می‌دهد و یا آن را تخریب می‌کند. اگر میزان بارندگی و مدت آن در شهر تهران مانند خوزستان،لرستان و یا گلستان باشد قطعا آب از شمال به سمت جنوب حرکت کرده و در مسیر، علاوه بر صدمه جدی به زیرساخت‌ها باعث آسیب دیدن مترو، خطوط انتقال نیرو و آب گرفتگی شدید معابر می‌شود.
بیت اللهی با بیان اینکه البته این اختلاف ارتفاع باعث می‌شود آب زودتر از شهر خارج شود و به دریاچه نمک قم بریزد با اشاره به راه‌های مقابله با سیلاب، اضافه می‌کند: برخی اقدامات مهندسی است و برخی غیر مهندسی، برای مثال در دره دآراباد سیل‌بندهایی کار گذاشته‌اند که سرعت آب را کم می‌کند، در عین حال با توجه به لایروبی‌های دوره‌ای، می‌توان گفت که وقتی سرعت آب کم شود و رسوبات جامدی نیز در مسیر آب نباشد، خسارت‌های ناشی از سیل کمتر خواهد شد.
او ادامه می‌دهد: برخی از اقدامات نیز مهندسی و دست ساز است؛ مثل مسیرهایی که برای انتقال آب به جنوب شهر ساخته شده است. در تهران یک مسیر از کن و دیگری از سمت رودخانه کرج برای هدایت آب به سمت جنوب غربی شهر وجود دارد که آب را با کم‌ترین خطر انتقال می‌دهد.
بیت‌اللهی در توضیح موضوع تجاوز به بستر و حریم رودخانه نیز میگوید: حریم بستر رودخانه به نقطه‌ای گفته می‌شود که آب از آنجا حرکت می‌کند، یعنی کف رودخانه؛ طی سالیان گذشته با اقدامات غیرقانونی به حریم بستر رودخانه تجاوز و ساخت و ساز شده است و اگر سیل بیاید قطعا مسیر خود را با تخریب این ساختمان‌ها باز خواهد کرد. رودخانه‌ها یک حریم نیز دارند که به فاصله 30تا 60متری از آن «بستگی به بزرگی رودخانه دارد» گفته می‌شود تا اگر زمانی دبی رودخانه از سطح معمول بالاتر آمد، آب فضای بیشتری برای حرکت داشته باشد که در تهران این حریم نقض شده است.
مقاومت کانال‌های جمع‌آوری آب سطحی بستگی به دوره بازگشت سیل دارد
اما محبوبه پیری زاده، کارشناس حوزه بحران که سال‌ها است به عنوان مشاور در شهرداری تهران فعالیت می‌کند نیز با اشاره به این موضوع که اختلاف ارتفاع و شیب فوق‌العاده زیاد تهران و در عین حال وجود حوزه‌های آب‌ریز همراه با تجربه سال‌های گذشته نشان داده که وقوع سیل در تهران بسیار محتمل است، به اقتصادآنلاین میگوید: از سال70 سیستم جمع‌آوری آب‌های سطحی در تهران برای دوره سیل 50ساله ایجاد شده اما مسئله‌ای که اهمیت دارد نحوه نگهداری و ترمیم سیستم‌های موجود است که قطعا باید معاونت‌های خدمات شهری و فنی و عمرانی نسبت به بازبینی نحوه عملکرد و نگهداری آن‌ها اقدام کنند. سیستم جمع‌آوری وجود دارد اما مسئله مورد سوال مقاومت آن‌ها در مقابل دوره بازگشت است، اگر سیلی به جای شدت 50ساله با شدت 100ساله بیاید، قطعا مشکل‌ساز خواهد شد.
او با بیان اینکه مشکل تهران برای مقابله با سیل، شهر تهران نیست بلکه حاشیه و بالادست رودخانه‌ها است، اضافه می‌کند: مهم این است که از بالادست رودخانه راه‌های مقابله‌ای با سیل انجام گیرد تا در پایین دست مشکل کم‌تری داشته باشیم. لایروبی‌هایی که انجام می‌شود کامل نیست، اغلب کارگری را به داخل مسیر میفرستند تا آنجا را پاکسازی کند اما به طور اصولی انجام نمی‌شود ودر برخی مواقع نیز فرد آسیب می‌بیند. در کشورهای دیگر برای لایروبی از دستگاه‌های خاص استفاده می‌کنند تا پاکسازی به طور مناسب انجام شود.
این کارشناس حوزه بحران با بیان اینکه ساخت‌وسازهای که در بالادست شهر مثل دآراباد انجام شده، بیشتر از تغییرات پایین دست، خطرساز خواهد بود، میگوید: در پایین دست رودخانه اگر تغییری ایجاد شده فارغ از میزان مفید بودن، مسیر جایگزین نیز ساخته شده، اما در بالادست که اهمیت ویژتری دارد، مسیر مسدود است. اگر میزان بارندگی و مدت آن زیاد باشد شاید وارد بزرگراه امام علی(ع) شود اما با توجه به کانال‌هایی که کار گذاشته شده، قطعا به شکل رودخانه عمل نخواهد کرد. مسئله ما ساخت وسازهای بالا دست رودخانه است.
او با بیان اینکه نباید بعد از وقوع حادثه دنبال چاره باشیم و برای هرکدام نیاز به برنامه‌ریزی داریم، ادامه می‌دهد: برای جلوگیری از تجاوز به حریم و بستر رودخانه باید میزان فاصله از آن در طرح تفصیلی بنشیند. وزارت نیرو بعد از خوابیدن هیاهوی سیل گلاب‌دره حاضر نشد که این امکان را به شهرداری‌ها بدهد اما با مطرح شدن امکان سیل در تهران ضوابط حریم رودخانه نیز در طرح تفصیلی نشست.
پیری‌زاد درباره انتقادها نسبت به ساخت بوستان نهج‌البلاغه در مسیل رودخانه کن نیز گفت: در محل این بوستان خطر رانش زمین وجود داشت و با توجه تبدیل شدن آن به فضای بی‌دفاع شهری کار دیگری به جز ساخت بوستان نمی‌شد کرد، اما مسئله مهم این است که حالا که تبدیل به بوستان شده، اجازه ساخت و ساز در اطراف آن را ندهیم.
