این درحالی است که هر سال در فصل‌های پاییز و زمستان، به دلیل بروز پدیده وارونگی هوا، روزهای آلوده‌تری را از لحاظ آلودگی هوا شاهد هستیم. ضمن آنکه مردم تهران از آن بیم دارند که نکند مانند سال قبل، از اواسط پاییز، شاهد ترافیک‌های عصرگاهی و قفل شدن خیابان‌ها باشند. ترافیک‌هایی که در سال ٩٥ ، تهران را در ساعت‌های عصرگاهی و شامگاهی برای حدود ٢ ماه عملا فلج کرده بود و هیچ یک از مسوولین نیز پاسخ درستی به «چرایی» به وجود آمدن آن نمی‌داد و راه حلی برایش نداشت.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، امسال اما با شعارهایی که شهرداران منتخب جدید کلانشهرها داده‌اند، مردم چشم انتظار تحولاتی بنیادین در شهرهای‌شان هستند. به‌خصوص در تهران که معضلاتش به گفته کارشناسان از لحاظ شدت، ٥ برابر سایر شهرهاست؛ مشکلاتی که بی‌شک در راس آنها ، آلودگی هوا قرار دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی ویژه و در آستانه فصل پاییز به موضوع «وضعیت آلودگی هوا در شهرهای بزرگ کشور ، بیماری های ناشی از آلودگی هوا و وضعیت شهرهای کشور از نقطه نظر بیماران ناشی از این آلودگی و همچنین پیشنهادهای کارشناسی برای حل این گره کور دیرینه شهرها» پرداخته است.
ما و جهان
خسارت‌های ناشی از آلودگی هوا در ایران و در مقایسه با جهان چقدر است؟ در پاسخ به این سوال مهم کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس و البته به استناد بانک جهانی نوشته‌اند: «مصرف فزاینده سوخت‌های فسیلی طی سال‌های گذشته، علاوه بر تحمیل هزینه‌های گزاف به اقتصاد ملی، بحران آلودگی هوا را به‌ویژه در کلانشهرها ایجاد کرده است. هشدار بانک جهانی درباره تشدید آلودگی هوا در ایران موید این مطلب است؛ طبق اعلام این مرجع، خسارت آلودگی هوا در ایران از 1/7 میلیارد دلار در سال ٢٠٠١ به ٨ میلیارد دلار در سال ٢٠٠٦ رسیده است که 1/8 میلیارد دلار آن مربوط به خسارت ناشی از آلودگی هوا در پایتخت بوده است . ضمن آنکه بانک جهانی این خسارت را در سال ٢٠١٣ بالغ بر ٣٠ میلیارد دلار (٣٠ میلیارد و پانصدونودونه میلیون دلار) برآورد کرده است.»
قاتل خاموش
همان‌طور که همه می‌دانند آلودگی هوا پیامدهای زیانباری بر سلامت افراد جامعه دارد؛ موضوعی که در این گزارش در دو بخش مجزا به آن اشاره شده است. این گزارش بیماری‌هایی مانند مشکلات قلبی و عروقی، برونشیت،اختلالات تنفسی، سرطان و مرگ زودرس را ناشی از عوارض همین آلودگی عنوان می‌کند.
براساس گزارش مرکز بیماری‌های جهانی، آلودگی هوا ، هفتمین عامل مرگ در دنیا و هفتمین عامل خطر در ایران است. سازمان بهداشت جهانی برآورد کرده است که در سال ٢٠١٢ آلودگی هوای آزاد مناطق شهری و روستایی به ایجاد ٧/٣ میلیون مورد مرگ زودرس در دنیا انجامیده که حدود ٨٨ درصد از این موارد در کشورهایی با درآمد کم و متوسط اتفاق افتاده است. همچنین، در مجموع تعداد مرگ منتسب به آلودگی هوای آزاد و هوای داخل اماکن در سال حدود هفت میلیون نفر برآورد شده است. آلودگی هوا پیامدهای منفی اقتصادی شدیدی نیز دارد و میزان خسارت ناشی از مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در اتحادیه اروپا حدود ١٦١ میلیارد یورو برآورد شده است. در بسیاری از شهرهای بزرگ ایران ازجمله تهران، کرج، اصفهان، مشهد، تبریز، اراک، اهواز و شیراز غلظت بعضی از آلاینده‌های هوا از استانداردهای ملی به مراتب بالاتر است. براساس برآوردها (با احتساب پدیده ریزگردها)، جمعیتی بالغ بر ٣٥ میلیون نفر، یعنی حدود نیمی از جمعیت کل کشور ، به نوعی در معرض یکی از انواع آلودگی های هوا قرار دارند. این مشکل نه‌تنها سلامت مردم را به خطر می‌اندازد، بلکه به علت افزایش نیاز به خدمات مراقبتی، بهداشتی و فوریت‌های پزشکی که برای جمعیت تحت تاثیر انجام می‌شود، هزینه‌های سرباری را نیز بر حوزه سلامت تحمیل می‌کند.
برآوردهای بانک جهانی درباره پیامدهای آلودگی هوا
دراین بین آمار سازمان بهداشت جهانی نیز در نوع خود قابل تامل است. به گفته محققان این گزارش ، براساس اعلام این سازمان بیش از سه میلیون نفر سالیانه در اثر تنفس در فضای شهری در دنیا جان خود را از دست می‌دهند . این مساله به حدی جدی است که به گفته این سازمان ، اگر فکری برای کاهش این روند نشود، این رقم تا ٢٠٥٠ میلادی دو برابر می‌شود. اما در عمل و در واقعیت ، بیشتر شهرهای بزرگی که در کشورهای درحال توسعه‌اند، درحال نقض کردن راهبردهای آلودگی هوا هستند تاجایی که در پنج سال اخیر، آلودگی هوا هشت درصد افزایش یافته است. براساس تخمین‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) این آلودگی سه میلیون مرگ (نابالغ) را سالیانه رقم می‌زند که باعث شده تا آلودگی هوا یکی از بزرگ‌ترین خطرات برای سلامتی انسان‌ها به‌شمار آید. آخرین آمار آلودگی هوای شهری که از سال‌های ٢٠١١ تا ٢٠١٥ جمع‌آوری شده نشان می‌دهد ٩٨ درصد شهرها با بیش از ١٠٠ هزار نفر جمعیت در کشورهایی با درآمد متوسط و پایین، راهبردهای WHO را رعایت نمی‌کنند. شهرهایی که بدترین کیفیت هوا را به لحاظ ذرات معلق ١٠ میکرونی دارند از میان سه هزار شهری که سازمان بهداشت جهانی آنها را بررسی کرده، آلوده‌ترین شهر «اونیتشا» در نیجریه است که ٣٠ برابر بیشتر از استاندارد، ذرات معلق ١٠ میکرونی دارد «پیشاور» پاکستان در رتبه دوم قرار گرفته و بعد از آن «زابل» ایران به چشم می‌خورد.
پیامدهای آلودگی هوا بر سلامت انسان
این گزارش در ادامه با توجه به اهمیت تاثیر آلودگی هوا بر سلامت شهروندان باز هم اشاره‌ای دارد به پیامدهای آلودگی هوا بر سلامت انسان. این گزارش در این خصوص آورده است: همان‌طور که گفته شد آلودگی هوا بر سلامت انسان تاثیرات جبران ناپدیری را به‌جا می‌گذارد. براساس گزارش موسسه بین‌المللی تحقیقات سرطان، وابسته به سازمان بهداشت جهانی در سال ٢٠١٣، آلودگی هوا و ذرات معلق در هوا به‌عنوان ترکیبات سرطانزا برای انسان (گروه یک) طبقه‌بندی شده است. چهار گروه آسیب‌پذیر که بیشتر در معرض آثار و تبعات ناشی از آلودگی هوا هستند عبارتند از: زنان باردار، کودکان، سالمندان و ورزشکاران. براساس مطالعات انجام شده، مشخص می‌شود که آلودگی و آلاینده‌ها از دوران جنینی تا سالمندی تهدیدی جدی برای سلامتی محسوب می‌شوند.
عوارض آلاینده‌ها بر دستگاه‌های مختلف بدن به اختصار به این شرح است:
١- بیماری‌های دستگاه تنفس: شواهد بسیاری در ارتباط با تشدید آسم، بیماری انسدادی مزمن تنفسی (COPD)، سرطان ریه و کاهش عملکرد ریوی با آلودگی هوا وجود دارد ولی شواهد در زمینه ارتباط آلودگی هوا و بروز آسم و COPD کم و ناپایدار است.
٢- بیماری‌های قلبی- عروقی: مواجهه با آلودگی هوا را می‌توان به‌عنوان یک ریسک فاکتور درحال ظهور جدی برای ایجاد و توسعه بیماری‌های قلبی- عروقی دانست. مواجهه کوتاه‌مدت با آلاینده‌های هوا باعث بیماری‌های حاد قلبی و فشارخون می‌شود.
٣- بیماری‌های دستگاه عصبی: آلودگی هوا موجب افزایش شیوع بیماری نورودژنراتیو مثل آلزایمر، پارکینسون، افزایش احتمال ابتلا به MS می‌شود. مرگ ناگهانی در بیماران مبتلا به صرع افزایش می‌یابد. همچنین باعث اختلالات تکاملی و افزایش احتمال ابتلا به اوتیسم بر اثر مواجهه مادران باردار و کودکان می‌شود.
٤- بیماری‌های پوستی: آلودگی هوا می‌تواند باعث پیری زودرس پوست، کاهش میکروفلور نرمال پوست، افزایش شیوع درماتیت آتوپیک و شدت یافتن کهیر شود.
٥- بیماری‌های دستگاه گوارش: آلودگی هوا و آلاینده‌های مرتبط با آن مانندPM ، ازن، اکسیدهای نیتروژن و فلزات سنگین و برخی از آلاینده‌های آلی در بروز بیماری‌ها و به‌ویژه بیماری‌های التهابی مرتبط با دستگاه گوارش مانند فیبروز کبدی، آپاندیسیت و سرطان‌های دستگاه گوارش نقش دارند.
٦- بیماری‌های چشم و بینی: آلودگی هوا التهاب مخاط بینی و سینوس‌ها را تشدید می‌کند و در مزمن شدن عفونت سینوس‌ها و بینی نقش دارد. شیوع رینیت آلرژی به‌طور چشمگیری با سطوح غلظت‌هایNO ، SO٢ و CO با هوای تنفسی ارتباط دارد.
جوامع از طریق کاهش سطح آلاینده‌های هوا می‌توانند بار بیماری‌ها مربوط به سکته، بیماری‌های قلبی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی حاد و مزمن را کاهش دهند. پیامدهای آلودگی هوا برای سلامت شامل پیامدهای برگشت‌‌پذیر مانند سوزش چشم، خارش گلو، سردرد و سرگیجه تا آسیب‌های بازگشت ناپذیر و تهدیدکننده سلامت نظیر سرطان، آسیب به دستگاه عصبی و مرگ متفاوت است.
میانگین غلظت سالیانه آلاینده‌های هوای شهر تهران در سال ١٣٨٦ الی ١٣٩٥
پایتخت کشورمان ، بی‌شک نه‌تنها اولین شهر آلوده کشور است که بی‌تردید یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان نیز محسوب می‌شود. به همین دلیل گزارش یاد شده در بخش بعدی خود به صورت اختصاصی به وضعیت آلودگی هوا در تهران پرداخته است . در این بخش از گزارش آمده است: روند غلظت آلاینده‌های هوا در کلانشهر تهران طی سال‌های ١٣٨٦-١٣٩٥ دارای روند نزولی بوده، لکن غلظت PM١٠ دارای روند افزایشی است.
مطالعات نشان می‌دهد که مهم‌ترین آلاینده هوای شهر تهران ذرات معلق (PM١٠ و٥/٢MP ) است که در مقایسه با سایر آلاینده‌ها خطرناک‌تر و پیامدهای ناگوار بیشتری را برای سلامت دارند همچنین میانگین غلظت١٠ PM و ٥/٢MP تقریبا به ترتیب ٤ و ٣ برابر حد استاندارد ملی در سال ١٣٩٥ است.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است:« نتایج نشان می‌دهد که بیشترین سهم عوارض کوتاه‌مدت منتسب به آلاینده‌های هوا در شهر تهران مربوط به ذرات معلق (2/5MP و١٠ PM) بوده است. به‌طوری که میزان کل مرگ منتسب به ٥/٢MP و PM١٠ در سال ١٣٩٣ به ترتیب حدود ١٦١٧ و ١٩٩٠ مورد بوده است. این میزان به‌ترتیب 3/2 و 4/36 درصد از کل مرگ‌های شهر تهران (به استثنای مرگ ناشی از تصادفات) را به خود اختصاص داده است.همچنین براساس نتایج این مطالعه در اثر مواجهه بلندمدت با آلاینده‌های ذرات معلق ریز (٥/٢MP ) در شهر تهران، هر سال ٥٨٩٤ مورد مرگ منتسب برآورد شده است که این میزان معادل 11/66 درصد از کل مرگ‌های شهر تهران بوده است.
همچنین این گزارش در ادامه آورده است : خسارات آلودگی هوا برگیاهان و محصولات کشاورزی پدیده‌ای است که کمتر به آن به‌طور جدی توجه شده و کمتر تحقیقی در کشور به بررسی اعداد و ارقام ناشی از خسارات اقتصادی و زیست‌محیطی پرداخته است . طی ٢٥ سال گذشته تحقیقاتی درباره خسارت ازن بر محصولات کشاورزی به‌خصوص سه محصول زراعی ذرت، سویا و پنبه در آمریکا انجام شده است. در این تحقیقات با نصب اتاقک‌هایی در سطح مزارع و کنترل مقدار ازن، میزان خسارت این گاز روی محصولات کشاورزی سالیانه 1/6 میلیارد دلار برآورد شده است. افزایش آلاینده‌های موجود در هوا، به کاهش گلدهی، میوه‌دهی و در نهایت مسمومیت درختان منجر می‌شود. تحقیقات کارشناسان محیط زیست نشان می‌دهد آلاینده ازن موجود در هوا می‌تواند علاوه بر میزان گلدهی و میوه‌دهی، بر ایجاد حساسیت در درختان و گیاهان تأثیر داشته باشد.
براساس تحقیقات انجام شده، آلاینده‌های موجود در هوا باعث می‌شوند روزنه‌های برگ گیاه حالت دفاعی به خود بگیرند و در مقابل آلاینده‌های هوا بسته شوند. نوع و درجه واکنش برگ گیاه به میزان ازن، درجه، شدت و مدت‌زمان تماس با گاز ازن بستگی دارد.
پیامدهای اقتصادی، آسیب‌های اجتماعی و محیط‌زیستی آلودگی هوا
یکی دیگر از خسارت‌های وارده آلودگی هوا، پیامدهای اقتصادی ناشی از آن است که به صورت‌های مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد فردی، محلی و ملی تاثیر می‌گذارد؛ موضوعی که در این گزارش بخشی مجزا به آن اختصاص داده شده است . این گزارش با اشاره به پیامدهای «مستقیم» و «غیرمستقیم» ناشی از آلودگی هوا بر اقتصاد کشورها آورده است: در همین خصوص، در بخش خسارت‌های اقتصادی «مستقیم» می‌توان به مرگ تدریجی فضاهای سبز و جنگل‌ها در اثر مواجهه با آلاینده‌های NOx و ازن (O٣)... یا آسیب به آثار تاریخی، اشیا و نمای ساختمان‌ها در اثر ساییدگی توسط ذرات معلق (PM) یا ترکیبات شیمیایی آلاینده بر آنها اشاره کرد.
نویسنده این پژوهش در ادامه اشاره به آثار مخرب آلودگی هوا ، به آثار مخرب آلودگی هوا، تخریب بناهای تاریخی و آثار هنری اشاره کرده و آورده است: دود خارج شده از اگزوز خودروها، دودکش‌های منازل و کارخانجات صنعتی باعث تیرگی رنگ ساختمان‌ها و تاسیسات شهری می‌شود که به‌نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسوولان زیباسازی شهرداری‌ها برای رفع آلودگی از تاسیسات شهری باشد.
بسیاری از مواد سمی مانند گوگرد، فلوئور و ازت پس از ترکیب با آب، خاصیت اسیدی پیدا می‌کنند و باعث بارش باران‌های اسیدی می‌شوند که باعث خوردگی و از بین رفتن تدریجی ساختمان‌های مسکونی، بناهای تاریخی و آثار هنری می‌شوند که ازجمله پیامدهای این موضوع هستند و نتایج مخرب این پدیده، عموما جبران‌ناپذیرند و ترمیم این آثار به‌صورت اولیه و با همان کیفیت، تقریبا غیرممکن است .
همچنین آلودگی هوا به‌دلیل ایجاد بیماری در انسان نیز ممکن است پیامدهای زیانباری برای اقتصاد جهان داشته باشد، سازمان جهانی بهداشت هشدار داده است که افزایش بیماری‌ها ناشی از آلودگی هوا پیامدهای مالی و زیان‌های اقتصادی فراوانی را به سازمان‌ها، برنامه‌های سلامتی دولت‌ها و خود افراد تحمیل می‌کند. به عنوان نمونه ، غیبت از مدرسه یا تعطیلی مدارس به علت آلودگی هوا، فرزندان یک کشور را از فرصت‌های آموزشی محروم می‌کند.
خسارت از زبان آمار
مطالعات پژوهشگران در شهر بارسلون نشان داده است که در صورت رسیدن غلظت١٠ PM سالیانه به مقادیر استانداردهای سازمان جهانی بهداشت، حدود ١٦٠٠ یورو به‌ازای هر نفر صرفه‌جویی اقتصادی خواهد داشت. همچنین سازمان جهانی بهداشت برآورد کرده که هزینه سالیانه صرف شده برای بخش سلامت و بهداشت بر اثر آلودگی هوا در اتریش، فرانسه و سوییس حدود ٣٠ میلیارد پوند است.
براساس برآورد بانک جهانی، آلودگی هوا در سال ٢٠١٣ در ایران، سی میلیارد و پانصدونودونه میلیون دلار خسارت اقتصادی و میزان مرگ‌ومیر از رقم ١٧ هزار نفر (در سال ١٩٩٠) به بیش از ٢١ هزار نفر در سال ٢٠١٣ رسیده است. بین سال‌های ١٩٩٠ و ٢٠١٣ ، با وجود توسعه اقتصادی و پیشرفت‌های پزشکی کشورها، هزینه‌های پیشگیری از مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا دو برابر و ضرر از دست دادن نیروهای کارآمد به میزان ٤٠ درصد افزایش یافت. همچنین به استناد گزارش بانک جهانی، در ایران میزان خسارت سالیانه مرگ‌ومیر در نتیجه آلودگی هوا معادل ٥١٠٠ میلیارد ریال و خسارت بیماری‌ها ناشی از آلودگی هوا ٢١٠٠ میلیارد ریال است.
براساس گزارش مذکور، در دو دهه آخر مرداد امسال عامل آلودگی هوا از آلودگی آب که سال‌ها رتبه اول را داشته، پیشی گرفته و آمار مرگ‌ومیرهای زودرس ناشی از آن از سال ١٩٩٠ به بعد به‌طور مداوم افزایش یافته است.
محقق این گزارش در پایان این بخش و در جمع‌بندی آثار اقتصادی ناشی از آلودگی هوا ، به صورت تیتروار به تبعات این اینگونه اشاره می‌کند:
موارد زیر تنها گوشه‌ای از پیامدهای اقتصادی آلودگی هوا هستند:
- تحمیل هزینه به صنایع کوچک مقیاس (و دولت)، به‌علت جلوگیری از فعالیت صنایع کوچک و فرسوده در زمان بروز حالت هشدار و بحران،
- تحمیل هزینه به شهروندان به‌علت بروز بیماری‌های مزمن ناشی از آلودگی هوا،
- تحمیل هزینه به دولت و نظام آموزشی کشور به‌علت تعطیلی ناشی از آلودگی هوا،
- تحمیل هزینه به جامعه و دولت به‌علت کاهش سطح هوشی کودکان در کلانشهرها،
- تحمیل هزینه به جامعه و شهرداری‌ها جهت تعمیر و مرمت ساختمان‌ها و بناهای تاریخی آسیب‌دیده،
پژوهش‌های دفتر محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نشان داده است که ٣٣ درصد مردم از افزایش هزینه درمان خانواده و حدود ٤٠ درصد از خانه‌نشینی اجباری در نتیجه آلودگی هوا شاکی بودند و می‌توان تصور کرد که این هزینه‌ها و در خانه ماندن اجباری و بی‌تحرکی چه پیامدهای اقتصادی و اجتماعی دربر خواهد داشت.
دلایل ناکارآمدی مدیریت کنترل و کاهش غلظت آلاینده‌های هوا در ایران
اما چرا کنترل و کاهش آلاینده‌های موجود در هوا در ایران تا این حد مشکل است؟ سوالی که نویسنده این مقاله دلیل آن را ناکارآمدی مدیریتی عنوان کرده و با برشمردن این دلایل آورده است :
ضعف در تطبیق با اصول حاکم بر حفاظت از هوا
الف- قوانین مربوط به کنترل آلودگی هوا در گام نخست، باید فهرست دقیق و جامعی از انواع مواد آلاینده را تدوین کرده و آنها را مشمول ممنوعیت، حذف تدریجی یا محدودیت در انتشار کنند؛ همچنین استانداردهای محیط‌زیستی واحدهای مختلف انتشاردهنده این آلاینده‌ها را نیز مقرر کنند. حال آنکه فهرست مواد آلاینده هوا در قوانین مصوب در این زمینه، از جامعیت لازم برخوردار نیست و از سازوکار اعمال ممنوعیت یا حذف تدریجی انتشار آلاینده‌های خطرناک و در عین حال قابل جایگزین در این قوانین استفاده نشده است. همچنین قواعد اعمال کنترل بر آلاینده‌های منتشر شده، چگونگی مدیریت آن مانند لزوم ایجاد چاهک‌های طبیعی و مصنوعی و نیز قواعد انتشار براساس محدودیت‌های زمانی نهادینه نشده‌اند.
ب- استانداردهای انتشار آلاینده در دو سطح ملی (استاندارد ملی انتشار برای هر نوع خاص آلاینده) و محلی هر یک از واحدهای تولیدی (برحسب نوع واحد تولیدی و محصول آن) تدوین نشده است.
ج- مقررات کنترل آلودگی باید با رویکرد کنترل در سطح ملی و محلی با توجه به شرایط خاص آن منطقه مدون شوند که البته این رویکرد در تصویب این دسته مقررات تا حد زیادی مدنظر بوده است.
اما مقررات ناظر بر کنترل در سطح محلی عموما شامل هفت شهر بزرگ کشور، به ویژه تهران و در زمینه آلودگی ناشی از خودروهاست و در مورد دیگر مناطق محلی یا مناطق صنعتی و کشاورزی (مانند مناطق شمالی به‌دلیل کشت برنج) مقررات خاصی ناظر بر کنترل محلی آلودگی هوا به تصویب نرسیده است.
د- با آنکه انتشار برخی گازهای آلاینده به‌خصوص در مورد صنایع، مشمول مقررات کنترل و کاهش شده؛ اما روش‌های جبران این کاهش توسط منابع آلاینده و استفاده از مواد جایگزین برای حفظ سطح تولید در این مقررات پیش‌بینی نشده است. برخی واحدها به رعایت برخی استانداردها مانند کاهش انتشار برخی مواد؛ رعایت برخی استانداردها در جریان تولید مانند نصب فیلتر؛ دفع پسماندها به روش مخصوص و استفاده از سوخت‌های سالم مانند گاز ملزم هستند. درحالی که نحوه تامین بار اقتصادی و فنی رعایت این استانداردها پیش‌بینی نشده است. در نتیجه هزینه مضاعفی بر بخش صنعت و اقتصاد وارد خواهد ساخت که با اصل توسعه پایدار همخوانی ندارد؛ مگر آنکه از روش‌های تعدیلی مانند اخذ هزینه‌های انتشار برای برخی گازها یا ممنوعیت تدریجی انتشار آنها، مالیات بر انتشار، اعطای کمک‌های فنی و مشوق‌های اقتصادی برای استفاده از روش‌های تولیدی سالم‌تر بهره‌گیری شود.
نتیجه‌گیری
بخش پایانی این پژوهش نیز مانند هر پژوهش دیگری به جمع بندی و نتیجه گیری اختصاص دارد . نویسنده این مقاله مدعی است که نتایج به دست آمده از مطالعه حاضر نشان می‌دهد که میان مواجهه با غلظت‌های بالای ذرات معلق هوا و افزایش مرگ‌ومیر روزانه و سالیانه ارتباط معناداری وجود دارد. وی در ادامه این بخش یعنی نتیجه گیری از پردازش و تحلیل داده‌ها آورده است : به نظر می‌رسد در صورت کاهش غلظت این آلاینده‌ها، در صورت ثابت بودن سایر عوامل، مرگ‌های منتسب به آنها کاهش پیدا می‌کند و نیز با کوچک‌تر شدن اندازه ذرات معلق در هوا،میزان نفوذ آنها در دستگاه تنفس (تحتانی) افزایش یافته و باعث افزایش آثار بیماریزایی این ذرات می‌شود. یافته‌های مطالعه حاضر، بیانگر شواهد متقن درباره تأثیر مواجهه با آلودگی هوا در افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی، عصبی، قلبی عروقی و اختلال در سلامت باروری هستند. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین سهم عوارض کوتاه‌مدت منتسب به آلاینده‌های هوا در شهر تهران مربوط به ذرات معلق (2/5MP وPM١٠) بوده است. به طوری که میزان کل مرگ منتسب به 2/5MP و١٠ PM در سال ١٣٩٣ به‌ترتیب حدود ١٦١٧ و ١٩٩٠ مورد بوده است. این میزان به ترتیب 3/2 و 4/36 درصد از کل مرگ‌های شهر تهران (به استثنای مرگ ناشی از تصادفات) را به خود اختصاص داده است. همچنین نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که بر اثر مواجهه بلندمدت با آلاینده‌های ذرات معلق ریز (٥/٢MP) در شهر تهران، هر سال ٥٨٩٤ مورد مرگ منتسب برآورد شده که این میزان معادل 11/66 درصد از کل مرگ‌های شهر تهران بوده است. براساس برآورد بانک جهانی، در سال ٢٠١٣ آلودگی هوا در ایران، سی میلیارد و پانصدونودونه میلیون دلار خسارت اقتصادی به دنبال داشته است. همچنین به استناد تخمینی گزارش بانک جهانی، در ایران میزان خسارت سالیانه مرگ‌ومیر در نتیجه آلودگی هوا معادل ٥١٠٠ میلیارد ریال و خسارت بیماری‌ها ناشی از آلودگی هوا ٢١٠٠ میلیارد ریال است. یافته‌ها تاثیر آلودگی هوا در افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف و تحمیل هزینه‌های گزاف درمان ناشی از ایجاد بیماری‌ها را تایید می‌کنند، لذا اجرای اقدامات موثر برای بهبود کیفیت هوا و کاهش خطرات ناشی از آثار سوء‌آلودگی هوا بر ارتقای سلامت جامعه و پیشگیری از بیماری‌ها و کاهش سایر پیامدهای اقتصادی ناشی از آلودگی هوا همچون تعطیلی مدارس و واحدهای صنعتی و تخریب ابنیه تاریخی الزامی است. یکی از دلایل عدم حل مشکل آلودگی هوا در کشور بی‌توجهی به بار اقتصادی آلودگی هوا درکشور است.
چه باید کرد؟
در ادامه بخش «نتیجه‌گیری» محقق این مقاله پیشنهادهایی را برای برون رفت از بحران آلودگی هوا مطرح کرده است. پیشنهادهایی که عموما با محوریت کارآمدی مدیریتی بنا شده است.
برخی از مهم‌ترین پیشنهادهای مطرح شده در این مقاله به‌شرح زیر است:
تدوین سند ملی کاهش آلودگی هوا،
ایجاد مدیریت یکپارچه کنترل و کاهش آلودگی هوا،
ارزیابی اجرای قوانین و میزان اثربخشی آنها در کاهش آلودگی هوا،
ایجاد کمیسیون محیط زیست در مجلس شورای اسلامی،
اولویت دادن به موضوعات زیست‌محیطی و کاهش آلودگی هوا در تصویب بودجه و تخصیص منابع لازم برای فعالیت‌های تاثیرگذار (همچون نوسازی وسایل نقلیه عمومی، استفاده از تجهیزات کاهنده آلاینده‌ها، جایگزینی موتوسیکلت‌های کاربراتوری با موتوسیکلت‌هایی با آلایندگی کم و...) ،
توجه ویژه به هزینه‌کرد بودجه‌های مصوب و تخصیص داده شده به دستگاه‌های ذیربط در زمینه کنترل آلودگی هوا،
اولویت‌دهی به رسیدگی دستگاه قضایی به تخلفات آلوده‌کنندگان هوا،
توجه ویژه به تهیه گزارش و آمار مرتبط با آلودگی هوا و پیامدهای آن در حوزه سلامت،
حمایت از پوشش خدمات درمانی برای آسیب‌دیدگان از آلودگی هوا و حمایت از به‌کارگیری روش‌های پیشگیری در مواجهه با آلودگی هوا،
سیاستگذاری به منظور کاهش آلایندگی هوا در ماه‌های زمستان.
