به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق، راههای احتمالی انتقال ویروس، شامل تماس مستقیم، قطرکهای تنفسی، هوا و سطوح آلوده، خون، مدفوع، مادر به فرزند و حیوان به انسان است. آلودگی با ویروس بهخصوص با بیماری تنفسی از وضعیت ملایم تا بسیار شدید و مرگ متغیر است و برخی افراد با وجود آلودگی هرگز علائم بیماری را نشان نمیدهند.
- انتقال از راه تماس و قطرکهای تنفسی: انتقال سارس-کُووی-2 میتواند از راه تماس مستقیم یا نزدیک با افراد آلوده توسط ترشحات آلوده آنها مثل بزاق، ترشحات تنفسی یا قطرکهای تنفسی که با سرفه، عطسه، حرفزدن یا آوازخواندن پخش و پرتاب میکنند، رخ دهد. قطرکهای تنفسی ابعادی کمتر از پنج تا 10میکرومتر دارند، درحالیکه قطرکهای کمتر از پنج میکرومتر را اَفشانَک (آئروسل) مینامند. انتقال قطرکها در فواصل کمتر از یک متر با فرد آلوده با نشانگان تنفسی (مثل سرفه و عطسه) یا طی صحبتکردن و آوازخواندن روی میدهد. در چنین مواردی قطرکهای تنفسی دارای ویروس با رسیدن به دهان، بینی یا چشمان فرد حساس میتوانند وی را آلوده کنند. انتقال غیرمستقیم حاصل تماس میزبان حساس با اشیا یا سطوح آلوده است.
- انتقال هوابُرد: این نوع انتقال به عنوان گسترش عامل عفونی توسط افشانکهای پخششده در هوا که توانایی آلودگی خود را در فضا و زمان حفظ میکنند، تعریف میشود. درحالیکه امکان گسترش هوابرد در عملیات پزشکی (مانند برونکوسکوپی برای معاینه ششها، هوادهی دستی، لولهگذاری در نای و...) که افشانکها را تولید میکنند کاملا میسر است، امکان این انتقال در فضاهای سربسته معمولی، بهویژه جاهای با تهویه نامناسب، در دست بررسی است؛ اما پخش افشانکهای دارای تعداد کافی ویروس برای آلودگی ممکن است افراد حساس را آلوده کند. نتایج تحقیقات در این زمینه در رابطه با میزان تولید و اندازه افشانکهای آلودهکننده در افراد سالم، بیمار و تفاوت در میزان انتشار قطرکها توسط افراد گوناگون منتشر شده یا در دست انجام است. آنچه بدیهی به نظر میرسد، گوناگونی بین افراد از نظر میزان گسیل ذرات ویروس طی صحبت است که با افزایش صدای صوت گسترش آن بیشتر میشود. اما تاکنون این نوع انتقال بهطور محکم اثبات نشده و با مطالعات آزمایشگاهی که به کمک فوارههای پرقدرت، افشانکها را از نمونههای آلوده تولید میکنند فعالانه در دست بررسی است. در یک مطالعه وجود ویروسهای RNAدار با توانایی تکثیر را در افشانکها، تا سه ساعت و در مطالعه دیگر تا 16 ساعت نشان دادهاند. تولید افشانکها در این مطالعات تجربی بازتابی از شرایط سرفههای عادی انسان نیست. به علاوه در هیچ مطالعهای، ویروس زنده در نمونههای هوا یافت نشده است. توجه با این نکته هم بسیار اهمیت دارد که بدانیم صرف نتیجه مثبت PCR در نمونههای مطالعهشده سارس-کووی-2 به معنای حضور ویروس زنده دارای قابلیت عفونی نیست. بیرون از فضاهای بیمارستان مواردی گزارش شده است که در محیطهای سربسته بدون تهویه مناسب مثل آپارتمانها، رستورانها، سالنهای ورزشی و تمرین آواز و موسیقی جمعی، در کنار تولید قطرکها، احتمال گسترش هوابُرد نیز وجود دارد. البته تفکیک سهم هریک از منابع آلودگی در این فضاها، مثل تماس طبعا نزدیکتر افراد، قطرکها و افشانکها کار آسانی نیست. در هر حال در چنین فضاهایی امکان انتقال ویروس فقط از معدودی مبتلا به جمعی بزرگ انکارناپذیر است، بهخصوص که پوشیدن ماسک، بهداشت و فاصلهگیری فیزیکی نیز رعایت نشده باشد.
- انتقال توسط آلاپخشها: ترشحات تنفسی پرتاب و گسیلشده توسط مبتلایان، با تولید آلاپخشها میتوانند سطوح و اشیا را آلوده کنند. بسته به شرایط محیط (شامل دما و رطوبت)، ویروس زنده یا ماده ژنتیکی (RNA) آن ممکن است ساعتها و روزها در این سطوح، بهویژه روی تجهیزات پزشکی بهکاررفته برای بیماران کووید-19 باقی بمانند. بنابراین تماس با این سطوح و لمس ناخودآگاه دهان و بینی و چشم میتواند به انتقال ویروس کمک کند. با وجود شواهد استوار مبنی بر آلودگی سطوح، هیچ گزارش ویژهای وجود ندارد که انتقال از راه آلاپخشها را مستقیم اثبات کند؛ چون مردمی که بهطور بالقوه امکان تماس با آلاپخشها را دارند، معمولا با خود مبتلایان نیز در مواجهه بودهاند و در نتیجه تمییز بین منبع آلودگی، یعنی اینکه قطرکهای تنفسی یا آلاپخشها عامل آلودگی بودهاند، مشکل است. اما با توجه به یافتههای استوار از آلودگی محیطهای مجاور بیماران و واقعیت انتقال سایر کروناویروسها و ویروسهای تنفسی دیگر از این راه، انتقال آلاپخشها را یک راه محتمل انتشار ویروس کووی-2 میدانند.
راههای دیگر انتقال: ماده ژنتیکی (RNA) سارس-کووی-2 در سایر نمونههای زیستی، شامل ادرار و مدفوع برخی از بیماران دیده شده است. در یک مورد حتی ویروس زنده در ادرار یک بیمار گزارش شده و در سه مطالعه وجود ویروس کووی-2 در کشت مدفوع مبتلایان کووید-19 یافت شده است؛ اما تاکنون هیچ مقاله پژوهشی منتشرشدهای درباره انتقال ویروس از راه مدفوع یا ادرار وجود ندارد. مطالعات دیگر RNA ویروس را در پلاسما و سرم گزارش کردهاند و بهعلاوه ویروس میتواند در سلولهای خون تکثیر یابد؛ اما از انتقال خونبُرد تابهحال مطمئن نیستیم. وجود عیارهای پایین ویروس در پلاسما و خون نشاندهنده خطر پایین انتقال ویروس از این راه است. همچنین تا امروز انتقال درونزهدانی از طریق مادر به جنین نیز ثابت نشده؛ هرچند این قضاوت بر پایه مطالعات محدود است. با وجود یک گزارش از وجود ویروس در تعدادی از موارد شیر مادران، هیچ ویروس زندهای از نمونههای مورد مطالعه به دست نیامده است. شواهد نشان میدهد که منشأ این ویروس کرونای جدید از خفاش است و نقش واسط احتمالی یا حیوان دیگر در انتقال اولیه ویروس نیز همچنان نامعلوم است. برخی شواهد انتقال ویروس کووی-2 از انسان به پستانداران دیگر، شامل سگ و گربه را نشان میدهد؛ ولی خطر انتقال معکوس از این حیوانات به انسان هنوز روشن نیست.
مبتلایان به کووید-19 چه زمانی دیگران را آلوده میکنند؟
دانستن زمان انتقال ویروس از مبتلایان، به همان اندازه اطلاع از راه گسترش ویروس اهمیت دارد. بهطور خلاصه شواهد نشان میدهد RNA ویروس را یک تا سه روز پیش از شروع نشانگان بیماری در افراد مبتلا میتوان تشخیص داد و طبق آزمایشهای PCR بالاترین بار ویروس تقریبا حول و حوش روزِ بروز علائم است و بهتدریج رو به کاهش میگذارد. دوره مثبتبودن آزمون PCR برای افراد بدون نشانگان عموما یک تا دو هفته، در بیماران خفیف تا متوسط تا سه هفته و در بیماران با ابتلای شدید کووید-19 میتواند طولانیتر باشد. بهعلاوه تشخیص RNA ویروسی ضرورتا به معنی مبتلا و ناقلبودن فرد نیست. این نکته ظریف و مهمی است که آزمایشگاههای تشخیص بیماری و پزشکان باید اهمیت آن را درک کنند و در گزارش نتایج آزمایشها به بیماران درست و عالمانه قضاوت کنند؛ درحالیکه اغلب میدانیم مثل سایر موارد تشخیص پزشکی خطاهای زیادی در تفسیر نتایج آزمایشها پیش میآید که گاهی هرگز شکافته نمیشوند. ویروس زنده نیز در افراد بدون نشانه و مبتلایان ملایم تا متوسط هفت تا هشت روز پس از شروع نشانگان بیماری و مدتی طولانیتر در بیماران بسیار ناخوش جدا شده است. برای تعیین دوره رهایی ویروس زنده در میان مبتلایان، تحقیقات زیادی باید انجام شود.
کرونا عمدتا از راه قطرکهای تنفسی منتقل میشود
به نظر میرسد سارس-کووی-2 عمدتا توسط قطرکها و تماس نزدیک با مبتلایان دارای نشانگان گسترش مییابد. در مطالعه بیش از 75 هزار مورد کووید-19 در چین 78 تا 85 درصد خوشهها در دورهمیهای خانگی رخ داده است و نشان میدهد که انتقال در تماسهای نزدیک و طولانی رخ میدهد. در یک مطالعه در کره جنوبی 9 مورد از 13 مورد ابتلای ثانویه، از تماسهای خانگی شروع شده است. بیرون از دایره تماسهای خانگی، ابتلای ثانویه از تجمع در فضاهای سربسته و تماس با افراد آلوده در بیش از یک ساعت، در مراکز خرید و عبادت، محل کار و سالنهای ورزش و شراکت در غذا و خوراک خطر آلودگی را بالا میبَرد. در دیگر کشورها نیز نتایج مطالعات مشابه است.
افراد بدون نشانگان نیز میتوانند دیگران را آلوده کنند
گزارشهای اولیه ابتلا در چین انتقال توسط مبتلایان بدون نشانه را تأیید میکند. برای فهم درست نقش انتقال از مبتلایان بدون نشانگان بیماری دانستن تمایز بین انتقال مبتلایان بدون نشانه که هرگز علائم را نشان نمیدهند و انتقال از افراد مبتلایی که هنوز علائم بیماری را نشان ندادهاند، حائز اهمیت است. تمیز بین این دو وضعیت در توسعه استراتژیهای سلامت عمومی در کنترل بیماری اهمیت دارد. وسعت تعداد موارد واقعا بدون نشانه در میان مردم ناشناخته است. نسبت مردمی که آلودگی آنها بینشانه است، احتمالا بسته به سن تغیر میکند؛ چراکه رواج بیماریهای زمینهای در گروههای سنی مسن (و بنابراین افزایش خطر بیماری شدید به موازات افزایش سن) بیشتر است و نیز مطالعاتی که نشان میدهد کودکان احتمال کمتری در بروز علائم بالینی در مقایسه با بزرگسالان دارند. بر پایه مطالعات اولیه در چین و آمریکا، در غیاب نشانگان بیماری به هنگام آزمایش، موارد بسیار زیادی بدون نشانه تشخیص داده شدند؛ ولی 75 تا صد درصد این افراد بعدا علائم بیماری را نشان دادند. مطالعات جامع اخیر نشان میدهد که افراد واقعا بدون نشانگان بیماری بین شش تا 41 درصد و تخمین ادغامشده، 16 درصد (12 تا 20 درصد) است؛ اما تمام این مطالعات محدودیتهایی داشتهاند: مثلا اینکه در برخی مطالعات توضیح روشنی از اینکه افراد بدون نشانه به هنگام آزمایش را برای دریافت اینکه آیا واقعا بعدا بیماری را نشان ندادهاند، پیگیری کردهاند؟ یا اینکه بدون نشانه بودن را در تعریف، به جای نداشتن هیچیک از نشانگان بیماری، مثلا به نداشتن تب یا علائم تنفسی محدود کردهاند.
پرسشهای باقیمانده درباره انتقال
پرسشهای بیپاسخ زیادی درباره انتقال سارس-کووی-2 وجود دارد که نیازمند پژوهشهای پیگیرانه است. شواهد جاری انتقال بین افراد از راه قطرکهای تنفسی و راههای تماس را تأیید میکند و تولید افشانکها در اتاقهای بیماران بستری که از وسایل مراقبت یا درمان آنها پخش میشوند، راه دیگر انتقال است. انتقال از افراد بدون نشانه یا پیش از بروز علائم کووید-19 با تماس نزدیک راههای دیگر انتقال است. انتقال از مبتلایان بدون نشانه هم نگرانی دیگری است، ولی وسعت این انتقال چندان معلوم نیست. انتقال هوابرد نیز جز در مورد فضاهای بیمارستانی درگیر بیماران کووید-19 که از وسایل مراقبت و درمان در آنها استفاده میشود، در جاهای دیگر، بهویژه محلهای سربسته و تجمعات نزدیکتر افراد در محلهای بدون تهویه مناسب، نیازمند تحقیقات بیشتر است.
اقدامات پیشگیرانه از انتقال
دانستن اینکه چطور، کی و در کدام محیط و موقعیتی، مبتلایان ویروس را انتقال میدهند، برای اقدامات کنترل و شکستن زنجیر انتقال اهمیت دارد. از شواهد پیداست که محدودکردن تماس نزدیک بین افراد آلوده و سایرین اقدام اصلی در شکستن زنجیره انتقال ویروس عامل کووید-19 است. شناسایی افراد مظنون در سریعترین زمان ممکن، آزمایش و جداسازی آنها بهترین راه پیشگیری از انتقال است. شناسایی تمام تماسهای نزدیک افراد آلوده نیز بسیار حیاتی است تا با قرنطینهکردن آنان از گسترش بیماری جلوگیری کرد. با قرنطینهکردن افراد با تماس نزدیک امکان جداسازی ابتلاهای ثانویه پیش از بروز علائم بیماری و فرصت گسترش بیشتر ویروس گرفته میشود. میانگین زمان نهفتگی کووید-19، زمان بین رویارویی با ویروس و وهله شروع نشانگان پنج تا شش روز است و میتواند به 14 روز هم برسد. پس زمان قرنطینه مؤثر 14 روز از آخرین مواجهه با یک مورد تأییدشده است. اگر امکان قرنطینه در یک فضای جداگانه وجود نداشت، فرد در تماس با یک مبتلا باید قرنطینه 14روزه خانگی را بپذیرد که در آن دوره باید با حمایت آن فرد از گسترش ویروس جلوگیری کرد.
نکات کلیدی این خلاصه
یافتههای اصلی
- درک چگونگی، زمان و انواع شرایط و محیط گسترش ویروس در میان مردم برای اقدامات مؤثر در حفظ سلامت و پیشگیری از عفونت برای شکستن زنجیره انتقال ویروس و گسترش بیماری
- شواهد نشان میدهد که راه اصلی انتقال سارس-کووی-2 بین مردم از تماس مستقیم و غیرمستقیم یا نزدیک مبتلایان از طریق ترشحات تنفسی آنها مانند بزاق و ترشحات تنفسی، قطرکها و افشانکهای تنفسی است که موقع حرفزدن یا سرفه و عطسه پرتاب میکنند.
- انتقال هوابُرد ویروس، بیشتر در مراکز درمانی که با تجهیزات و وسایل مراقبت و درمان بیمار، توسط وسایل تولیدکننده قطرات بسیار ریز موسوم به افشانک رخ میدهد. برخی گزارشهای مربوط به گردهماییها در فضاهای سربسته، مانند مراکز عبادت، مراسمهای دیگر، رستورانها و سالنهای ورزشی به امکان انتقال هوابُرد با افشانکها دلالت دارند.
- قطرکهای تنفسی رهاشده از بیماران با تولید آلاپخشها نیز سطوح و اشیا را آلوده میکنند و احتمال آلودگی بر اثر تماس و لمس این سطوح و تماس دستان آلوده با چشمها، بینی و دهان پیش از شستن دست وجود دارد.
- طبق شواهد انتقال اصلی از مردم با نشانگان بیماری و تماس نزدیک آنان با دیگران و در موارد بدون نشانگان بر اثر تماس نزدیک در دوره زمانی طولانی رخ میدهد.
- برای یافتن اهمیت نسبی راههای انتقال متفاوت، تحقیقات با کیفیت بالا فوریت بسیار دارد. نقش انتقال هوابُرد از طریق افشانکها در محیطهای سربسته، مقدار مؤثر ویروس برای انتقال، اوضاع و عوامل خطر برای رویدادهای اَبَرگسترشِ ویروس و وسعت انتقال توسط افراد بدون نشانگان و در وضعیت پیش از بروز نشانگان نیز مستلزم پژوهشهای بیشتر است.
چگونه از انتقال پیشگیری کنیم؟
- شناسایی موارد مظنون با بالاترین سرعت ممکن، آزمایش و جداسازی موارد مبتلا در شرایط مناسب
- شناسایی و قرنطینه تمام موارد تماس نزدیک با فرد مبتلا و آزمایش افراد دارای نشانگان و جداسازی و مراقبت از آنها
- استفاده از ماسک در مکانهای عمومی و هر جای دیگری که امکان فاصلهگیری فیزیکی وجود ندارد
- احتیاط از تماس نزدیک بین مددکاران بهداشتی بیماران کووید-19 و مراقبت در برابر انتقال هوابُرد در بیمارستانها
- استفاده مداوم از ماسکهای پزشکی توسط مددکاران بهداشتی و مراقبان بیماران در تمام محلهای کلینیک در طول کار
- در تمام اوقات شستن دستها، فاصلهگیری فیزیکی از دیگران هرکجا که ممکن است و دوری از مکانهای شلوغ و تماس نزدیک با افراد در جاهای سربسته بدون تهویه مناسب، پوشیدن ماسک برای حفظ خود و دیگران و حفظ بهداشت محیط.