افغان‌ها رها شدند تا خودشان به جنگ با طالبان ادامه بدهند. شورش‌های طالبان افزایش یافت و همزمان با این مساله، رهبران افغان در نگرانی از آینده کشورشان به قدرتی روی آوردند که شاید بتواند سرنوشت آنها را در رسیدن به دموکراسی یا سقوط در دستان طالبان تغییر دهد، اما این قدرت امریکا نیست؛ عربستان سعودی است!
نیویورک تایمز در گزارشی به قلم کارلوتا گال نوشت، عربستان سعودی به دلیل موضع خاص و منحصر به فردش در درگیری‌های افغانستان، قدرتی مهم و اساسی است؛ به این دلیل که از هر دو طرف حمایت می‌کند. ریاض که متحد دیرینه اسلام‌آباد است، از تقویت طالبان توسط پاکستان حمایت می‌کرده است. شیخ‌های ثروتمند سعودی هم با تامین مالی شورشی‌ها در خفا به آتش جنگ دامن می‌زدند و در همه این مدت، عربستان سعودی به‌طور رسمی از عملیات امریکا و دولت افغانستان حمایت می‌کرد. نمی‌توان چنین تناقضی را تصادفی دانست؛ بلکه بیشتر از نیازهای پیچیده در عربستان سعودی منجر می‌شود.
به نوشته تعادل ، این رویکرد دوگانه به مقامات سعودی این امکان را می‌دهد که با وجود نادیده گرفتن تامین مالی پنهانی و خصوصی از طالبان و دیگر گروه‌های افراطی سنی، حمایت رسمی از طالبان را رد کنند.
در نتیجه این حمایت‌های پنهانی، عربستان اکنون به قدرت میانجی ناگزیر در درگیری‌ها تبدیل شده است. در حالی که پول‌های سعودی توسط اشخاص یا شرکت‌های خصوصی یا به شیوه‌های پنهانی به دست طالبان می‌رسید، سازمان اطلاعات این کشور یک مرتبه به‌طور پنهانی میانجی تلاش‌های صلح میان سرکرده‌های طالبان و دیگران شد. تحلیلگران و مقامات بر این عقیده‌اند که عربستان با بازی در چندین طرف یک معادله ژئوپولیتیک، منافع راهبردی خود را پیش می‌برد، اما در عین حال پیشرفت‌هایی امریکا را هم در دموکراسی شکننده افغانستان به خطر می‌اندازد و شاید هم تلاش‌ها برای آزادسازی این کشور را به کلی خنثی کند. اینچنین است که افغان‌ها عربستان سعودی را هم دوست می‌پندارند و هم دشمن. اکنون امریکا مجبور است متحد دیرینه خود را راضی کند تا به جای نقشی مخرب، نقشی سازنده ایفا کند.
بسیاری از مقامات سعودی این ادعاها را رد کرده‌اند اما حنیف اتمر، رییس شورای امنیت ملی افغانستان، در مصاحبه‌یی گفت: «ما می‌دانستیم که در چنین شیوه تامین مالی وجود دارد و برای سال‌ها ادامه داشته است. این مساله سبب شد ماشین جنگ تروریستی در افغانستان و در منطقه دوام آورد و باید متوقف شود.»
اما گفتن چنین چیزی راحت‌تر از عمل کردن به آن است. عربستان سعودی همچنان یکی از منابع اصلی تامین مالی جنگجویان اسلام‌گرای افراطی است. ولی نصر، یکی از مشاوران پیشین کابینه اوباما یکی از علل اصلی این مساله را راهبرد سعودی در ایجاد دیواری از سنی‌های افراطی در سرتاسر جنو و آسیای میانه در مقابله با ایران، دشمن شیعه‌اش دانسته است. با خروج امریکا و نیروهایش از عربستان، رقابت‌های منطقه‌یی هم تشدید شده است و حالا به نظر می‌رسد که هر کسی می‌تواند بر سرنوشت افغانستان تاثیر بگذارد.
به گفته مقامات افغانستان، طالبان در ماه‌های اخیر عملیات با حدود 40 هزار جنگجو را در در 8 استان با استفاده از پول‌های رسیده از منابع خارجی و با هزینه حدودی یک میلیارد دلار آغاز کرده است. در همین حال، ریاض توافقنامه‌های دفاعی و توسعه را به دولت کابل پیشنهاد کرد و این در حالی است که افغان‌ها می‌گویند شیخ‌های سعودی و دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای تربیت نسل بعدی افغان‌ها، در خفا مبالغ بسیاری را در سازمان‌ها، مدارس و دانشگاه‌های سنی سرمایه‌گذاری می‌کنند.
حمایت جایگزین و تامین مالی پنهانی
در سال 2001 و در پی حمله تلافی‌جویانه امریکا به افغانستان، حکومت طالبان در این کشور به پایان خود نزدیک شد. آغاجان معتصم، مسوول تامین مالی افغانستان اخیرا در مصاحبه‌یی گفت که در آن زمان با وانمود کردن به اینکه دکتر است، با یکی از آمبولانس‌های صلیب سرخ به مرز پاکستان گریخته است و در شهر مرزی کویته، به همراه دیگر سرکرده‌های طالبان مجددا تجدید نیرو و سازماندهی شورش‌هایی را آغاز کرده‌اند که تا امروز ادامه دارد.
وی در این گفت‌وگو به این مساله اشاره کرد که یکی از توقفگاه‌های اصلی وی عربستان سعودی بوده است. این کشور هم به دلیل منابع نفتی ثروتمند است و هم مقدس‌ترین مکان برای مسلمین یعنی خانه کعبه در آنجا قرار دارد. از این رو، مکانی مناسب برای درخواست تامین مالی از شیخ‌های سعودی و دیگر موسسات عربی، همچنین دیدار با مسلمانان دیگر کشورها بوده است. معتصم در سال‌های 2002 تا 2007، دو یا سه مرتبه به عنوان زائر به عربستان سعودی سفر کرد، اما هدف اصلی وی افزایش منابع مالی طالبان بود. وی در این باره گفت: «افرادی بودند که از دیگر کشورها برای حج عمره یا تمتع می‌آمدند. شیخ‌های سعودی هم می‌آمدند. از آنها برای جنگ درخواست کمک می‌کردم. تنها سعودی‌ها نبودند که به ما کمک می‌کردند؛ مسلمانان دیگر کشورها هم بودند و عربستان سعودی تنها کشوری بود که من می‌توانستم در آنجا با آنها دیدار کنم.»
بارنت روبین، مشاور ویژه فرستاده امریکا برای افغانستان و پاکستان، در این باره گفت که مقامات سعودی اغلب در توجیه این مساله می‌گویند که نمی‌توانند میلیون‌ها مسلمانی که برای زیارت کعبه به این کشور سفر می‌کنند را کنترل کنند و به این ترتیب، درخواست‌های متعدد امریکا برای جلوگیری از تامین مالی طالبان به شیوه‌های اینچنینی نتیجه‌یی نداشت. هیلاری کلینتون در یکی از ایمیل‌های فاش شده مربوط به سال 2014، دولت قطر و عربستان سعودی را «تامین‌کنندگان مالی و لجستیکی پنهانی داعش و دیگر گروه‌های سنی افراطی در منطقه» توصیف کرده است. وی در ادامه نوشته که تامین مالی این گروه‌ها بخشی از رقابت قطر و عربستان سعودی در تلاش برای سلطه بر جهان سنی است.
تلاش‌های پنهانی در برقراری صلح
ملک عبدالله در سپتامبر سال 2008 و در ماه مبارک رمضان، میزبان مراسم افطار در مکه بود. اما این مراسم درحقیقت نشانه‌یی از حمایت شخصی ملک عبدالله از تلاش‌های صلح پنهانی محسوب می‌شد؛ چراکه در میان ده‌ها مهمان این مراسم، مقامات افغان و ریش‌سپیدان این کشور و همچنین اعضای پیشین طالبان حضور داشتند. چند ماه بعد هم آژانس اطلاعاتی سعودی در شهر جده مقامات افغانستان را به تلاش برای دستیابی به توافقنامه صلح ترغیب کرد و معتصم، همان فردی که برای طالبان منابع مالی پیدا می‌کرد، به عنوان نماینده این گروه در مذاکرات صلح معرفی شد.
اما برای عربستان سعودی، شرایط پیچیده است. این کشور در اتحاد با پاکستان تا سال 2001 از دولت طالبان در افغانستان و پس از آن از شورشی‌های این گروه حمایت کرد تا بتواند نفوذ ایران در منطقه را تحت نظارت داشته باشد. از این رو، دولت سعودی با وجود تلاش‌های پنهانی در عموم و به‌طور رسمی اغلب در افغانستان غایب بود. اگرچه در ظاهر حامی عملیات امریکا بود، اما در عمل پروژه‌های شخصی خود را دنبال می‌کرد.
کابل از ریاض چه می‌خواهد؟
اشرف غنی، رییس‌جمهور کنونی افغانستان پس از انتخابات سال 2014، عربستان سعودی را به عنوان نخستین مقصد سفر رسمی خود انتخاب کرد و 5 ماه بعد، در دومین سفرش به این کشور با درخواست ملک سلمان بن عبدالعزیز آل‌سعود برای حمایت افغانستان از ائتلاف ارتش سعودی در حمله به یمن مواجه شد. اشرف غنی هم در مقابل این حمایت، از مقامات عربستان سعودی خواست که از ارسال مبالغ هنگفت توسط شیخ‌های سعودی برای طالبان جلوگیری و این گروه را به بازگشت به مذاکرت صلح ترغیب کنند.
در ظاهر همه‌چیز خوب به نظر می‌رسد، اما در عمل پیگیری مبالغی که از عربستان به دست طالبان می‌رسد برای دولت افغانستان غیرممکن است. بسیاری از افغان‌ها معتقدند، سعودی‌ها تمایلی به همکاری در این زمینه ندارند و می‌دانند که اگر جلو تامین مالی توسط کانال‌های خصوصی و پنهانی را می‌گرفتند، طالبان تاکنون دوام نمی‌آورد.
