اقتصاد آنلاین ـ پرستو بهرامی‌راد: خبرگزاری رویترز در گزارشی از وین به قلم فرانسوا مورفی نوشته است: از وقتی که در سال ۲۰۱۸ دونالد ترامپ، رئیس جمهوری وقت، آمریکا را از این توافق خارج و دوباره تحریم‌ها را اعمال کرد، ایران بسیاری از محدودیت‌های توافق را نقض کرده، محدودیت‌هایی که زمان مورد نیاز این کشور برای تهیه اورانیوم کافی برای ساخت یک بمب اتمی (در صورت تصمیم‌گیری ایران برای انجام این کار) را از دو تا سه ماه به دست کم یک سال طولانی‌تر می‌کرد.
دیپلمات‌ها می‌گویند این زمان، که بیشتر با عنوان «زمان گریز» شناخته می‌شود، حتی اگر توافق حاصل شود، با توجه به دانشی که ایران از قدم گذاشتن به فراسوی محدودیت‌های توافق به دست آورده، به یک سال باز نخواهد گشت. اما به طور کل بازگشت به آن محدودیت‌ها، زمان گریز را از آنچه اکنون است، بیشتر می‌کند.
ایران می‌گوید غنی‌سازی اورانیوم را فقط برای استفاده‌های غیرنظامی می‌خواهد، اما بسیاری گمان می‌کنند ایران می‌خواهد گزینه‌هایش را در اختیار داشته باشد یا دست کم با نزدیک‌تر شدن به توانایی تولید سلاح هسته‌ای، در مذاکرات اهرمی در اختیار داشته باشد.
قدرت‌های غربی می‌گویند زمان برای رسیدن به توافق در حال اتمام است چون برنامه هسته‌ای ایران آنقدر در حال پیشرفت است که توافق به زودی بی‌اثر خواهد شد. ایران چقدر به کسب توانایی برای ساخت بمب اتم نزدیک است و چقدر از محدودیت های توافق گذر کرده است؟
زمان گریز
طبق آخرین گزارش فصلی سازمان بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران که در ماه نوامبر منتشر شد، کارشناسان عموماً زمان گریز را حدود سه تا شش هفته دانسته‌اند اما می‌گویند رسیدن به مرحله ساخت سلاح بیشتر از این و اغلب حدود دو سال زمان می‌برد. وزیر اقتصاد اسرائیل در ماه نوامبر گفت ایران می‌تواند ظرف پنج سال به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند.
تخمین زدن زمان گریز کاری دقیق نیست و انجام آن تحت توافقی که هنوز باید منتظر نهایی شدن یا انتشار آن ماند، حتی سخت‌تر از قبل است. اما دیپلمات‌ها و تحلیلگران می‌گویند تخمین‌های تقریبی اولیه حدود شش ماه است.
غنی‌سازی
توافق خلوص غنی سازی اورانیوم ایران را به ۳.۷۶ درصد محدود می‌کند، که بسیار کمتر از ۹۰ درصد مورد نیاز برای ساخت سلاح یا ۲۰ درصد است که سطح غنی‌سازی ایران قبل از امضاء توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ بود. ایران در حال حاضر در سطوح مختلف غنی‌سازی می‌کند، که بالاترین آن حدود ۶۰ درصد است.
ایران همچنین طبق توافق فقط می‌تواند با استفاده از بیش از ۵ هزار سانتریفیوژ نسل اول خود که کارآیی پایینی دارند و صرفاً در یک مرکز (تاسیسات زیرزمینی غنی سازی سوخت اتمی در نظنز) اورانیوم غنی شده تولید و ذخیره کند.
توافق به ایران اجازه می‌دهد، بدون ذخیره سازی، برای مقاصد تحقیقاتی غنی‌سازی کند و می‌تواند این کار را با تعداد کمی از سانتریفیوژهای پیشرفته انجام بدهد که معمولاً دست کم دو برابر سانتریفیوژهای آی آر-۱ کارآیی دارند.
ایران در حال حاضر با صدها سانتریفیوژ پیشرفته، هم در تاسیسات زیرزمینی غنی‌سازی سوخت اتمی و هم در تاسیسات غنی‌سازی سوخت هسته‌ای آزمایشگاهی - که در سطح زمین است - در نطنز مشغول غنی‌سازی است.
ایران همچنین با بیش از یک هزار سانتریفیوژ آی آر-۱ مشغول غنی‌سازی در فوردو است، مرکزی که در دل کوه ساخته شده و تاکنون بیش از ۱۰۰ سانتریفیوژ پیشرفته در آن نصب شده است.
ذخیره اورانیوم
سازمان بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش ماه نوامبر خود تخمین زد ذخیره اورانیوم غنی شده تهران کمتر از ۲.۵ تن است، که دوازده برابر حد مجازِ ۲۰۲.۸ کیلوگرمی اعمال شده در توافق است اما این میزان کمتر از ۵ تن است که ایران قبل از امضاء توافق هسته ای ۲۰۱۵ در اختیار داشت.
با وجود این، ایران در حال حاضر غنی‌سازی را در سطحی بالاتر از ۲۰ درصد که قبل از توافق به آن رسید، انجام می‌دهد و حدود ۱۷.۷ کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص بالای ۶۰ درصد دارد، که به خلوص تقریباً ۹۰ درصدی برای ساخت سلاح نزدیک است.
دیپلمات‌ها می‌گویند طبق توافقی که در حال شکل‌گیری است، مازاد اورانیوم غنی شده یا رقیق می‌شود یا به روسیه فرستاده می‌شود و ایران به خلوص غنی سازی ۳.۶۷ درصدی که در توافق مجاز شناخته شده، باز می‌گردد.
بازرسی ها و پایش
توافق ایران را مجبور کرد پروتکل‌الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی را اجرا کند که اجازه بازرسی‌های سرزده از مکان‌های اعلام نشده را می‌دهد. توافق همچنین پایش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با استفاده از دوربین‌ها و وسایل دیگر را به فراسوی فعالیت‌های اصلی و بازرسی‌های تحت توافقنامه قدیمی پادمان جامع با آژانس بین المللی انرژی اتمی، تعمیم داد.
ایران اجرای پروتکل‌الحاقی را متوقف کرده و پایش بیشتر هم فقط طبق توافقی در قالبی شبیه به جعبه سیاه ادامه دارد، که در آن اطلاعات دوربین‌ها و وسایل دیگر جمع آوری و ذخیره می شود اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دست کم تا اطلاع ثانوی به آنها دسترسی ندارد. ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توافقی یک ساله در این زمینه دارند.
تبدیل‌سازی بالقوه به سلاح
ایران با وجود اینکه در توافق از این کار منع شده اما اورانیوم فلزی با غنای ۲۰ درصد تولید کرده است. همین نکته باعث نگرانی قدرت‌های غربی شده چون ساخت اورانیوم فلزی گام مهمی در حرکت به سمت ساخت بمب است و هر کشوری که این کار را انجام داده، در نهایت سلاح هسته‌ای تولید کرده است. ایران می‌گوید سرگرم کار روی سوخت راکتور است.
