اقتصاد آنلاین ـ پرستو بهرامی راد؛ این مطلب نوشته لورنس نورمن (Laurence Norman) و مایکل آر. گوردون (Michael R. Gordon) در تارنمای وال‌استریت ژورنال است: در حالی که چشم‌اندازها برای توافق هسته‌ای جدید و در عین حال تقلیل یافته ایران بیش از پیش قدرت می‌یابد، در واشنگتن این بحث‌ها بالا گرفته است که آیا مزایای این توافق به امتیازهایی که داده می‌شود می‌ارزد؟
از یک سو روز سه شنبه اعلام شد که گفت‌وگوهای ثمر بخش بین مقامات ایرانی و آمریکایی در وین برای احیای توافق هسته‌ای دو هزار و پانزده برگزار شده است و به زودی ممکن است هماهنگی‌های لازم برای این مسئله نیز انجام گیرد ولی از سوی دیگر پیشرفت‌هایی که ایران از زمان خروج دولت ترامپ از توافق از سال دو هزار و هجده به این سو به‌دست آورده است به گفته مقامات مذاکره‌کننده غربی که تلاش می‌کنند این اطمینان حاصل شود که ایران هرگز به سلاح اتمی دست نمی‌یابد، باعث شده است از احیای این توافق برای غرب سودی باقی نماند.
وال‌استریت ژورنال گزارش داد که هفته گذشته مقامات آمریکایی به این نتیجه رسیده‌اند که با توافق احیا شده، میزان زمانی که ایران برای جمع آوری مواد لازم برای ساخت بمب نیاز خواهد داشت به مراتب کمتر از یک سالی است که در توافق دو هزار و پانزده هدف‌گذاری شده بود.
روز دوشنبه نیز گروهی سی و سه نفره از سناتورهای جمهوری خواه به کاخ سفید هشدار دادند که در صورتی کارشکنی دولت بایدن برای بازبینی کامل و رأی گیری در خصوص شروط آن از سوی کنگره، اگر متوقف نشود با سختی بسیار همراه خواهد شد.
برخی از مقامات سابق دولت آمریکا نیز گفته‌اند توافق احیا شده باعث می‌شود ایران تا یک دوره هشت ساله دیگر فاصله‌ای ایمن از داشتن مواد اورانیوم غنی شده کافی برای ساخت بمب داشته باشد و در غیر این صورت، این فاصله زمانی تا چند هفته و حتی چند روز کاهش می‌یابد.
به گفته رابرت آینهورن، مقام سابق وزارت خارجه آمریکا که اکنون از اعضای برجسته اندیشکده بنیاد بروکینگز در واشنگتن به شمار می‌آید معتقد است با نبود توافق با ایران، این کشور همچنان آزادانه می‌تواند به برنامه غنی‌سازی خود تا سطوح بالاتر ادامه بدهد.
وی معتقد است این مسئله باعث می‌شود ایران به ساخت بمب نزدیک تر شود و در آستانه تبدیل شدن به کشور دارای سلاح اتمی قرار بگیرد. کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس و به صورت خاص اسرائیل بسیار نگران این موضوع هستند و انگیزه‌ها برای حمله پیش دستانه نظامی نیز بیشتر خوهد شد.
هر چند ایران می‌گوید قصدی برای ساخت سلاح اتمی ندارد، نگاهی به برخی تاسیسات کلیدی این کشور نشان می‌دهد که ممکن است این کشور فناوری لازم برای این کار را توسعه داده باشد.
اگر چه حامیان این توافق می‌گویند احیای توافق می‌تواند از تنش‌ها بکاهد و زمان بیشتری را به آمریکا بدهد تا در صورتی که ایران بخواهد برنامه اتمی خود را توسعه بدهد، واکنش نشان بدهد، منتقدان می‌گویند این توافق فقط باعث می‌شود ایران از کاهش تحریم‌ها برای تقویت توان نظامی خود استفاده کند.
به گفته مارک دوبوویتز، رییس موسسه دفاع از مردم سالاری‌ها که از حامیان پویش فشار حداکثری دولت ترامپ به تهران بود معتقد است دولت بایدن می‌خواهد در ازای امتیازهای به مراتب کمتری که از ایران می‌گیرد، تحریم‌های بیشتری را از ایران بردارد.
دوبوویتز گفته است بعد از پنج یا شش سال کاهش چشمگیر تحریم‌ها، اقتصاد ایران خود را باز می‌یابد و خود را در برابر توانایی ما برای استفاده صلح آمیز از فشار تحریم‌ها در آینده مصون کند. سوالی که همیشه مطرح می‌شد این نبود که آیا ما با ایران رویا رو می‌شویم یا نه، مسئله اینجاست که آیا می‌خواهیم با ایران قوی رویا رو بشویم یا با ایرانی که ضعیف شده است؟
توافق دو هزار و پانزده تلاشی برای جلوگیری از رسیدن ایران به سلاح اتمی بود، با کاستن از زمان فرار هسته‌ای و ارائه مشوق هایی از جمله کاستن تحریم‌ها و بازگشت ایران به اقتصاد جهانی؛ آمریکا و متحدانش توانستند محدودیت‌های عمده‌ای را روی فعالیت‌های هسته‌ای ایران قرار بدهند که از جمله این محدودیت‌ها، میزان غنی‌سازی اورانیوم و میزان اورانیومی است که این کشور می‌تواند نگهدارد. همچنین تحقیقات روی سانتریفیوژهای پیشرفته برای تولید مواد شکافت‌پذیر و تبدیل و بازطراحی راکتور آب سنگین که قابلیت تولید پلوتونیوم کافی برای دو تا سه بمب هسته‌ای را در سال داشت. همچنین اقدامات راستی آزمایی در بلند مدت نیز در این توافق گنجانده شده بود.
ایران نیز زیرساختهای هسته‌ای خود از جمله حق غنی‌سازی را حفظ می‌کرد. تهران همچنین توافق کرده بود که محدودیت‌ها بر سر میزان غنی سازی، سانتریفیوژهای پیشرفته و فناوری موشکی نیز در طول زمان کاهش یابد.
برای مثال تا دو هزار و بیست و سه، منع بین‌المللی ایران برای واردات فناوری موشک‌های بالستیک به پایان می‌رسید و تا دو هزار و سی و یک، ایران هیچ محدودیت خاصی بر سر اینکه چه میزان می‌تواند اورانیوم غنی و ذخیره کند محدودیتی نداشت. ایران براساس محدودیتی که با پیمان NPTدارد، همچنان نمی‌تواند از این مواد برای ساخت بمب اتمی استفاده کند.
تلاش‌های دولت‌های دموکرات و جمهوری‌خواه برای تقویت محدودیت‌های توافق هسته‌ای با ایران با شکست روبه‌رو شده است؛ بعد از خروج ترامپ از توافق و اعمال تحریم‌های مجازاتی، رییس‌جمهوری آمریکا اصرار داشت که ایران باید غنی‌سازی اورانیوم و توسعه موشک‌های خود را متوقف کند ولی ایران در برابر تحریم‌ها دوام آورد و فعالیت‌های هسته‌ای خود را بیش از پیش توسعه داد.
جو بایدن، رییس‌جمهوری در زمانی که نامزد انتخابات بود وعده داده بود که ابتدا توافق دو هزار و پانزده را احیا و بعد برای نظارت و محدود کردن هر چه بیشتر برنامه‌های موشکی ایران، به مذاکره می‌نشیند. با این حال ایران دچار انتقالی سیاسی شد و دولتی در این کشور روی کار آمد که هیچ علاقه‌ای به توافقات بعدی نداشت.
بدون احیای توافق، ایران به دنبال توسعه هر چه بیشتر فعالیت‌های هسته‌ای خود است و هر چه بیشتر به سلاح اتمی نزدیک می‌شود: چیزی که می‌تواند برای دولت بایدن بحران آفرین باشد؛ دولتی که هم اکنون نیز با روسیه بر سر اوکراین با چالش جدی در سیاست خارجی خود روبه‌روست.
به گفته اریک بوئر، مدیر اندیشکده طرح تهدید هسته‌ای و مدیر سابق مقابله با اشاعه هسته‌ای در شورای امنیت ملی می‌گوید مقامات آمریکا باید ببینند که جایگزین توافق چیست؟ چه گزینه‌هایی در اختیار دارند؟ آیا این گزینه‌ها تاثیرگذار هستند و اصولاً گزینه‌های واقعبینانه‌ای به شمار می‌آیند یا خیر؟
با احیای توافق، ایران باید بخشی عمده از دو و نیم تن ذخیره اورانیوم خود را به خارج از این کشور منتقل کند، غنی‌سازی اورانیوم بیش از سه ممیز شصد و هفت صدم درصد را متوقف و بخشی عمده از سانتریفیوژهای خود را از حالت نصب خارج کند. ایران گفته است هرگز اجازه نابود کردن این دستگاه‌ها را نمی‌دهد و مقامات غربی نیز گفته‌اند به دنبال محدود کردن توان ایران برای تولید دستگاه‌های سانتریفیوژ جدید هستند.
جوزف بورل، رییس سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز سه شنبه گذشته درباره گفت‌وگوهای وین گفته بود به گام آخر مذاکرات نزدیک شدهایم و ممکن است تا هفتههای آینده به توافق برسیم.
بعد از هفتهها مذاکره با میانجیگری اروپایها مقامات ایرانی گفته‌اند که در روزهای اخیر ممکن است به صورت مستقیم با مقامات آمریکایی برای تکمیل توافق به گفت‌وگو بنشینند.
در زمان توافق قبلی در ۲۰۱۵ مقامات دولت اوباما به این نتیجه رسیده بودند که در صورت قصد ایران برای نقض توافق، این کشور برای ساخت یک بمب ۱۲ ماه زمان نیاز دارد. به باور آنها این میزان زمان می‌تواند تا یک دهه باقی بماند که مدت زمان لازم را برای تشخیص نقض و اجرای فشار دیپلماتیک به آمریکا می‌دهد.
با این حال بعد از نقض توافق از سوی ایران که پس از خروج آمریکا صورت گرفت، این کشور دانشی غیر قابل بازگشت درباره کار با سانتریفیوژهای پیشرفته به‌دست آورده است و نتیجه اینکه به باور برخی کارشناسان مدت زمان مورد نیاز ایران برای نقض توافق و حرکت به سوی بمب اتمی به شش ماه کاهش یافته است.
رابرت مالی، مذاکره‌کننده ارشد آمریکایی در وین معتقد است در صورتی که توافق در هفتههای آینده به‌دست آید، همچنان گامی مهم خواهد بود؛ به گفته وی در صورتی که آمریکا در توافق نباشد ایران بی‌محدودیت می‌تواند پیشرفت‌های اتمی خود را ادامه بدهد و به باور ما آنها فقط چند هفته‌ای تا کسب اورانیوم کافی برای ساخت بمب اتمی فاصله دارند و تا همین امروز هم، بازگشت به این توافق همچنان به شدت به سود منافع آمریکا است.
در همین حال برخی قانونگذاران آمریکایی از روندی که مذاکرات دارند ابراز نگرانی کردهاند؛ رابرت منندز، سناتور دموکرات و رییس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا هفته گذشته در سخنانی که در صحن سنای این کشور گفته بود: من امروز اینجا آمدهام تا نگرانی خود را از مذاکرات فعلی اعلام کنم و به صورت بسیار جدی این سوال را مطرح کنم که دقیقا ما چه چیزی را می‌خواهیم نجات بدهیم؟
