باوجود مشکلات عدیده‌ای چون ناهماهنگی بین میزان تولید برگ سبز، ظرفیت کارخانجات چای و کیفیت نامناسب فراوری و تولید چای خشک و...، رئیس سازمان چای کشور در تازه‌ترین اظهارات خود اقدامات حمایتی دولت یازدهم از چایکاران و صنعت تولید چای کشور را موفقیت آمیز اعلام کرده و آنها را نه تنها در رشد تولید و عملکرد چایکاران موثر دانسته، بلکه بر این باور است که به واسطه این اقدامات، مصرف چای خشک در کشور با افزایش ۶۳درصدی رو‌به‌رو شده است، به گونه‌ای که به تعبیر او «مردم با چای ایرانی آشتی کرده‌اند».
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از آرمان ، تاریخ دقیقی برای مصرف چای در ایران نمی‌توان مشخص کرد. مصرف چای در ایران با وارداتی که از طریق شمال (کشور چین) و از طریق جنوب (کشور هند) انجام می‌گرفت معمول شد. در سال 1261 ه.ش شخصی به نام حاج محمد اصفهانی کشت چای در ایران را آغاز کرد، ولی به عللی رونق و توسعه نیافت تا در سال 1279 ه.ش بار دیگر با تلاش محمد میرزای چایکار ملقب به کاشف السلطنه که ژنرال کنسول ایران در هندوستان بود، این کار آغاز شد. او با این دیدگاه که مقدار زیادی ارز برای واردات چای صرف می‌شود و تولید چای می‌تواند یکی از منابع عظیم برای رونق اقتصادی کشور باشد اقدام به کشت چای کرد. نخستین بار تعدادی از کشاورزان در حومه شهر لاهیجان (چارخانه سر) کشت چای را آغاز کردند و به تدریج در سایر نقاط استان گیلان چایکاری گسترش یافت، طوری که در سال 1319 مساحت باغات چای به 600 هکتار رسید. روند توسعه به تدریج ادامه داشت تا اینکه در سال 1337 دولت ایران اقدام به تاسیس سازمان چای کشور کرد تا کشاورزان چایکار و صاحبان صنعت چای سازی را تحت حمایت قرار دهد.در حال حاضر سطح زیر کشت چای حدود 32000 هکتار است که در بیش از 900 روستا در شهرهای صومعه سرا، فومن، شفت، رشت، لاهیجان، آستانه اشرفیه، سیاهکل، لنگرود، رودسر و املش در استان گیلان و شهرهای رامسر و تنکابن تا حوالی چالوس در استان مازندران به طول حدود 200 کیلومتر به صورت نامنظم و مجزا با فواصل کم و زیاد و دور و نزدیک با جاده اصلی به صورت پراکنده قرار گرفته و هم اکنون حدود 60000 خانوار در کشت و کار این محصول اشتغال دارند. همچنین در شرایط فعلی 150 کارخانه عملیات تحویل برگ سبز چای و فراوری این محصول را برعهده دارند.
از فرسودگی ماشین‌آلات تا مافیای چای
به عقیده کارشناسان بخش کشاورزی، ناهماهنگی بین برگ سبز، ظرفیت کارخانجات چای و کیفیت نامناسب فراوری و تولید چای خشک از جمله مشکلات فراوری چای است. از طرفی مشکل واردات بی رویه چای چه از مبادی قانونی و چه از طریق قاچاق باعث شده است چای داخلی جایگاه خود را از دست بدهد. در ضمن، فراوری مجدد چای سنواتی با افزودن اسانس شیمیایی و رنگ موجب تغییر ذائقه به سمت چای اسانس دار شده و نوعی اعتیاد به مواد شیمیایی اسانس را پدید آورده است. رسانه‌های گروهی از جمله صدا و سیما نیز در این زمینه اطلاع‌رسانی نمی‌کنند و بالعکس اقدام به پخش آگهی چای خارجی می‌کنند. به باور معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی، مشکلات چای را در ایران می‌توان به چند بخش عمده شامل مشکلات بخش زراعی، فراوری، تجارت، قوانین نظارتی و حمایتی و فرهنگی و اجتماعی تقسیم کرد. محسن نساج، فرسایش خاک، نبود سیستم آبیاری مناسب، یکنواخت نبودن باغات چای و بذری بودن اکثر باغات (نوع بوته‌های چای)، کوچک و پراکنده بودن واحدهای زراعی (باغات چای)، مدیریت ناصحیح، تغییر کاربری و نبود عملیات به‌زراعی و به‌نژادی در باغات چای، قدیمی‌بودن باغات چای، حمایت نامناسب و سازمان نیافته دولت از کشاورزان چایکار و هزینه بالای تولید را از جمله مشکلات زراعی عنوان کرد. او عدم نظارت بر قاچاق چای، عدم نظارت کافی در درجه‌بندی، فراوری و بسته بندی و نیز وجود رانت در همه این موارد، سپردن چای و چایکاری به افراد غیرمتخصص، وجود مافیای خطرناک در حوزه چای، قوانین عجیب در اعطای امتیاز واردات این کالا به خریدار برگ سبز و سهیم نبودن کشاورز در سود حاصل از فروش چای خشک وارداتی را از مشکلات مربوط به قوانین نظارتی و حمایتی عنوان کرد. همچنین معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی، تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان ایرانی، فرهنگسازی و هدایت ذائقه ایرانی به سمت چای بودار و طعم دار، عدم حمایت رسانه‌های گروهی به ویژه صدا و سیما از چای ایرانی و عدم حمایت مصرف‌کنندگان ایرانی از چای داخلی را مشکلات فرهنگی و اجتماعی چای اعلام کرد.
راهکارهای حمایتی از چایکاران
به باور صاحبنظران حوزه کشاورزی و چای، خرید برگ سبز چای به نرخ روز، پرداخت تسهیلات بدون بهره برای انجام عملیات به‌زراعی، تامین نهاده‌های کشاورزی از محل خرید برگ سبز چای، بررسی امکان تشکیل تعاونی یا مجتمع باغ - کارخانه به صورت پایلوت، نظارت کافی در تمام مراحل از زراعی تا فروش و بازنگری جدی در مدیریت صنعت چای کشور را می‌توان از راهکارهای کوتاه‌مدت حمایتی چای دانست. همچنین، تهیه و تدوین طرح جامع کشت و صنعت چای با نظارت کارشناسی صاحبنظران، تامین اعتبار و تعیین جدول زمانبندی جایگزینی باغ‌های فرسوده و قدیمی، تعیین قیمت خرید برگ سبز چای بر اساس هزینه‌های متعارف تولید و با توجه به تورم سالیانه، تدوین قوانین با قدرت اجرایی لازم برای جلوگیری از تغییر کاربری باغات چای، تعریف شاخص‌های استانداردسازی کارخانجات چای و الزام کارخانجات به رعایت موازین این استاندارد، به‌کارگیری نیروهای متخصص در تولید تا فروش چای، تنظیم قوانین برای تشویق صادرات به جای واردات چای به عنوان یک محصول کاملا ارگانیک که تقاضا و قیمت مناسبی در خارج کشور دارد و به‌کارگیری تحقیقات در راستای افزایش کمی و کیفی عملکرد چای و کاربردی کردن نتایج تحقیقات را نیز می‌توان از راهکارهای بلندمدت در حمایت از چای کشور بیان کرد.
افزایش رغبت ایرانیان به چای ایرانی
با وجود مشکلات فراوان چایکاران ایرانی، رئیس سازمان چای کشور در تازه‌ترین اظهارات خود از افزایش تولید و همچنین تولید کیفی چای به واسطه حمایت‌های دولت یازدهم خبر داده است. محمدولی روزبهان اقدامات حمایتی دولت تدبیر و امید از صنعت چای را افزایش قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای، پرداخت وام‌های به زراعی، پرداخت وام به کارخانجات چای، تشکیل صندوق حمایت از صنعت چای کشور با پرداخت 100درصد سهام چایکاران توسط دولت، تامین نقدینگی کافی خرید برگ سبز چای با تمام مشکلات و پرداخت به موقع مطالبات چایکاران عنوان کرد. به گفته او، دولت با برنامه‌های خود علاوه برحمایت از تولیدکنندگان و کارخانجات فراوری چای در ارتقای سطح آگاهی عمومی مردم در مصرف چای تولید داخل نقش موثری داشته است. رئیس سازمان چای کشور اظهار داشت: اقدامات ارزشمند دولت در احیای صنعت چای کشور به گونه‌ای بود که ما بازخوردش را در اقبال مصرف‌کنندگان از تولیدات چای داخلی دیدیم، طوری که مصرف چای خشک تولید کشورمان در سال 1392 نزدیک به 19 هزارتن بود و این رقم در سال 95 به 31هزار تن رسید که معادل 63درصد افزایش مصرف را نشان می‌دهد. به گفته روزبهان، تولید برگ سبز چای در سال 1392 نزدیک به 80 هزارتن بود که با کمک‌های دولتی این میزان در سال 1395 به 139هزارتن برداشت برگ سبز چای منجر شد. او اظهار داشت: در واقع مصرف چای تولید داخل به نحوی افزایش پیدا کرده که میزان کل مصرف چای در کشور تغییر نداشته و این امر بیانگر آن است که مردم مصرف خود را از چای خارجی به داخلی تغییر داده‌اند. به گفته روزبهان، با استقبال خوب مردم از چای تولید داخل اکنون بخش اندکی از چای خشک باقی‌مانده است که در انبارها نگهداری می‌شود. رئیس سازمان چای کشور با بیان اینکه سالیانه 72درصد چای مصرفی کشور از محل واردات تامین می‌شود، گفت: با تلاش‌های دولت تدبیر و امید در حمایت از چایکاران ایرانی میزان واردات چای خارجی 11درصد کاهش داشته است. میزان کل مصرف چای در کشور سالیانه حدود 110هزار تن است. او افزود: واردات چای خارجی در سال 1392 نزدیک 90هزار تن بود که در سال 1395 به 80 هزارتن رسید و این امر سبب شد در دو سال گذشته 100میلیون دلار صرفه جویی در واردات چای خارجی نصیب اقتصاد کشور شود.
