این آمار و ارقام بیانگر این است که ایران پتانسیل و ظرفیت تولیدی کافی و لازم را برای رسیدن به خودکفایی در تولید حبوبات دارد اما آمار و ارقام وزارت جهادکشاورزی نشان می‌دهد که حجم واردات برخی از اقلام حبوبات به کشور هر ساله افزایش پیدا می‌کند بهطوری که در حال حاضر ایران یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان حبوبات در دنیاست. عوامل متعددی باعث افزایش مقدار واردات حبوبات به کشور شده است. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که سرانه مصرف حبوبات درکشور هرساله افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل است که علی‌رغم افزایش میزان تولید حبوبات درکشور، واردات این محصول روز به روز افزایش پیدا می‌کند.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از قانون ، کاهش قدرت خرید مردم برای خرید گوشت و مرغ به عنوان اقلام اساسی، باعث شده است که مصرف حبوبات در کشور افزایش پیدا کند و این امر افزایش مقدار واردات حبوبات به کشور را رقم زده است به‌طوری‌که آشی که مردم به عنوان غذای اصیل ایرانی بر سر سفره‌های خود می‌گذارند با نخود، عدس و لوبیای چینی، کانادایی و یا استرالیایی طبخ شده است! همچنین طی چند سال اخیر بروز پدیده خشکسالی و محدودیت‌های موجود در تعرفه واردات و عوارض صادراتی ،باعث افزایش مقدار واردات حبوبات به کشور شده است به‌گونه‌ای که بیشترین مقدار تولید حبوبات مربوط به سال 1375 با 704 هزار تن است که درحال حاضر این رقم به 690 هزار تن رسیده است.
اجرای سیاست‌های غلط در دولت احمدی‌نژاد
براساس آمار جهادکشاورزی، واردات حبوبات طی سال‌های 1380 تا 1386 از 2/6 هزارتن به بیش از 100 هزارتن افزایش پیدا کرده است. طی سال‌های 1384 تا 1387 استفاده از دو ابزار تعرفه و عوارض صادراتی باعث ایجاد تغییراتی در شرایط صادرات و واردات حبوبات کشور شد. متاسفانه سیاست‌های متفاوت و حتی متناقضی از سوی دولت احمدی‌نژاد اجرایی شد بهطوری که دولت نهم در سال 1384 برای حمایت از تولیدات داخلی حبوبات، تعرفه واردات را از چهار درصد به 15 درصد برای نخود و 30 درصد برای لوبیا افزایش داد اما نکته قابل توجه و جالب این است که با وجود افزایش تعرفه واردات، مقدار واردات نیز در این دوره بالاتر رفت بهطوری که حجم حبوبات وارد شده به کشور از یک هزار تن در سال 1383 به 25 هزار تن در سال 1384 و 134 هزار تن در سال 1385 و 100 هزارتن در سال 1386 رسید! اما دولت احمدی‌نژاد در راستای افزایش تقاضای مصرف و عدم کفایت تولیدات داخلی، با وجود ایجاد محدودیت برای صادرات که باعث افزایش قیمت انواع حبوبات درکشور شده بود، برای مقابله با عدم تعادل در بازار و کاهش قیمت های داخلی، مجدد تعرفه های وارداتی اقلام عمده حبوبات شامل نخود رسمی، لوبیا قرمز و عدس را به پنج درصد در سال 1387 کاهش داد. در سال 1393 از کشورهای اتیوپی و امارات متحده عربی حدود 13هزار تن نخود و 3/51 هزار تن لوبیا از چین، امارات متحده عربی، ترکیه، ازبکستان و اوگاندا وارد کشور شده است. متاسفانه سیاست‌های غلط دولت احمدی‌نژاد ضربه بزرگی به امکان ایجاد خودکفایی در تولید حبوبات وارد کرد که اثرات آن همچنان نیز باقی است.
بیشترین مقدار صادرات در برنامه سوم توسعه
در برنامه اول توسعه در سال 1372 صادرات حبوبات 115/7 هزار تن رسید و در سال 73 به 40/8 هزار تن کاهش یافت.
در برنامه دوم توسعه با توجه به سیاست‌های تشویق صادرات محصولات کشاورزی، صادرات حبوبات از 3293 تن در سال 1374 به117/5 هزار تن در سال 1376 رسید و بیشترین مقدار صادرات به برنامه سوم توسعه اختصاص دارد. با توجه به اتخاذ سیاست جهش صادراتی توسط دولت اصلاحات، صادرات حبوبات در سال 1380 به بالاترین مقدار خود یعنی155/4 هزار تن رسید. در برنامه چهارم توسعه نیز با وجود تاکید قانون برنامه بر اینکه تنظیم بازار داخلی نباید مانع صادرات شود، ابتدا براساس دستورالعمل نحوه پرداخت جوایز صادراتی در سال 1385 حبوبات از لیست کالاهای مشمول پرداخت جوایز صادراتی حذف شد و در سال‌های بعدی به علت افزایش قابل توجه قیمت‌های جهانی انواع مواد غذایی و بروز عدم تعادل در بازار حبوبات در داخل کشور، عوارض صادراتی برای صادرات انواع حبوبات برقرار شد که این امر کاهش صادرات حبوبات را به دنبال داشت، به‌گونه‌ای که صادرات حبوبات در سه سال اول برنامه چهارم توسعه از 73/9 هزار تن در سال 1384 به 23/05 هزار تن در سال 1385 و0/6 هزار تن در سال 1386 کاهش یافت. در سال 1393 صادرات نخود ایران به حدود 32 هزار تن رسید و کشورهای پاکستان، گرجستان، آذربایجان، آلمان، افغانستان، امارات متحده عربی، انگلستان، بحرین، صربستان، عراق، قطر و کانادا از مقاصد نخود ایرانی بوده‌اند. در همان سال 22 هزار تن، آمار صادرات عدس ایرانی به کشورهای اتریش، افغانستان، انگلستان، عراق و عربستان سعودی است.
به گفته مسئولان، امسال کل سطح حبوبات کشور 825 هزار هکتار در نظر گرفته شده و برای سال 1395 تولید 700هزار تن قابل پیش بینی است. هم اکنون ضریب خوداتکایی حبوبات در کشور حدود 90درصد است که پیش بینی شده در چند سال آینده و با اجرای برنامه ششم توسعه به خودکفایی 100درصدی برسیم.
به منظور بررسی آمار و ارقام در خصوص میزان تولید و واردات حبوبات به کشور، با کارشناسان زیادی در حوزه کشاورزی تماس گرفتیم که متاسفانه در پاسخگویی در زمینه واردات لوبیا و نخود از کشور آمریکا به ایران اظهار بی اطلاعی کردند و پاسخگویی را به کارشناسان دیگر ارجاع دادند. در این میان توانستیم با دو نفر از مسئولان حوزه کشاورزی گفت و گو کنیم که در ادامه می‌آید.
کشورهای صادرکننده حبوبات به ایران
در این‌باره محمدرضا علی‌سعیدی، رییس گروه حبوبات وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: «ما در سال جاری در کشور در حدود 250 هزار تن لوبیا، 270 هزار تن نخود و حدود 80هزار تن عدس نیز تولید کرده‌ایم. در مورد سایر حبوبات نیز که شامل باقلا و ماش می‌شود، حدود 90هزار تن تولید داشته‌ایم. یعنی در مجموع 690 هزار تن حبوبات در کشور تولید شده است که این میزان تولید نسبت به سال گذشته بیشتر بوده است. در سال 94 واردات نخود ما به کشور 16هزار تن، لپه، 2000 تن، عدس، در حدود 70 هزار تن و لوبیای قرمز و چیتی در حدود5000 تن بوده است. در سال جاری نیز در ده ماهه اخیر نخود حدود 4790 تن، لپه 406 تن، باقلا 1253 تن، عدس 69 هزار تن و لوبیا 18000 تن به کشور وارد شده است و در زمینه صادرات نیز صادرات نخود 1440 تن، لپه 134 تن، عدس 3.5 تن و لوبیا 61.5 تن و باقلا 125 تن بوده است که در امر صادرات، مقدار زیادی محسوب نمی‌شود. با این حساب بیشترین واردات حبوبات ما در کشور، واردات عدس است».
وی در ادامه می‌گوید:« بیشترین واردات عدس ما به کشور از کشورهای کانادا، هند و استرالیاست که کانادا در این زمینه در صدر قرار دارد. لوبیا نیز بیشتر از کشورهایی مانند ترکمنستان، ازبکستان و قرقیزستان و به طور کلی همسایه‌های شمالی ایران وارد می‌شود. نخود نیز که بیشتر به صورت لپه به کشور وارد می‌شود، بیشتر از کشورهای اتیوپی، تانزانیا و استرالیا وارد می‌شود». علی سعیدی در پاسخ به این سوال که آیا صادرات لوبیا از آمریکا به ایران نیز صورت می‌گیرد، اظهار بی اطلاعی کرد و گفت من در این باره چیزی نشنیده‌ام و نمی‌توانم اظهار نظر کنم.
ایران از بزرگ‌ترین واردکنندگان حبوبات
در این زمینه قاسمعلی حسنی، عضو اتحادیه بنکداران مواد غذایی می‌گوید: «کشور ما یکی از واردکنندگان بزرگ حبوبات محسوب می‌شود که حبوبات مورد نیاز خود را از کانادا، ازبکستان و روسیه، استرالیا و ترکیه، قزاقستان و چین وارد می‌کند. نخودهای وارد شده به کشور معمولا در آذرشهر تبدیل به لپه می‌شود؛ یعنی مواد اولیه لپه‌ای که در کشور تولید می‌کنیم نیز از نخودهای وارداتی تامین می‌شود».
کمبود منابع آبی
حسنی ادامه می‌دهد: «کشور ما به عنوان چهاردهمین کشور بزرگ دنیا دارای پتانسیل‌های زیادی است ولی در چند سال اخیر به دلیل خشکسالی‌های گسترده به مشکلات عمده‌ای در زمینه کشاورزی دچار شده است و این میزان واردات که به کشور طی این چند سال صورت گرفته، واقعا نیاز کشور بوده است و واردات بی‌رویه نداشته‌ایم و میزان عرضه و تقاضا باهم برابری داشته است. اگر در کشور دچار کمبود منابع آبی نباشیم، استان کرمانشاه، لرستان و خوزستان از جمله استان‌هایی هستند که قابلیت بسیار زیادی برای کشت و تولید حبوبات دارند. همان‌طور که می‌دانید در پنج استان کشور برنج هم کشت می‌شود. در واقع محدودیت‌های آبی در کشور باعث شده است که ناگزیر از واردات این میزان حبوبات باشیم».
واردات لوبیا از آمریکا
وی در پاسخ به این سوال که آیا صادرات لوبیا از کشور آمریکا به ایران صورت می‌گیرد، تصریح می‌کند: «پس از رفع تحریم‌ها و اجرایی شدن برجام، مشکلات در این زمینه حل شده است و ما می توانیم محصولات کشاورزی را از این کشور وارد کنیم. همان طور که می‌بینیم مقداری واردات برنج، ذرت و سویا از آمریکا به کشور ما صورت می‌گیرد و در بخش‌های دیگر کشاورزی نیز با آن‌ها مبادلات و مراوداتی داریم. ما به آمریکا پسته، زعفران، خرما و محصولات دیگری را صادر می‌کنیم و درعوض برخی محصولات کشاورزی را نیز از آنجا به کشور خود وارد می‌کنیم. لوبیا نیز باید از کشورهایی وارد شود که هم قیمت و هم کیفیت آن برای ما به صرفه باشد و درواقع این مساله برای وارد کردن یک محصول برای ما در اولویت است». حسنی، در ادامه می‌گوید: «محصولاتی که به کشور وارد می‌شوند از چهار ارگان مجوز ورود دریافت می‌کنند: وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو، گمرک و سازمان استاندارد. این ارگان‌ها اگر مجوز لازم را به یک محصول بدهند ما آن محصول را وارد می‌کنیم».
عضو اتحادیه بنکداران مواد غذایی، درباره رسیدن کشور به خودکفایی در تولید حبوبات، اظهار می‌دارد: «در صورتی که در کشور حمایت‌های لازم از بخش کشاورزی صورت بگیرد، با وجود پتانسیل‌های موجود می‌توانیم در بخش تولید حبوبات به خودکفایی برسیم. در واقع باید برای تعرفه بخش کشاورزی در بودجه‌های سالیانه رقمی باثبات درنظر گرفته شود و ما شاهد این نباشیم که تعرفه به یک‌باره از 46 درصد به پنج درصد تغییر پیدا کند. باید به کشاورز داخلی فرصت داده شود. در این صورت خواهیم دید که کشور ایران نه تنها پتانسیل این را دارد که بسیاری از نیازها را در درون خود رفع بکند، بلکه می‌تواند در مورد بسیاری از محصولات کشاورزی صادرکننده باشد. درحال حاضر دولت، در بخشی از سیاست‌های خویش، برای اقشار کم‌درآمد تعرفه‌های وارداتی را کاهش می‌دهد، این برای یک تولیدکننده خارجی که ثبات تورم دارد می‌تواند یک پتانسیل بزرگی برای صادرات به کشور ما باشد.
