در این راستا یکی از موضوعات مطرح بحث انحصار برخی صادرکنندگان در مسیر صدور کالاهای ایرانی است؛ چنانچه براساس آمار اعلام شده از سوی متولیان این حوزه هم‌اکنون ۱۷هزار و ۵۰۰ صادرکننده حقیقی و حقوقی در این بخش حضور دارند اما از این بین فقط یک‌هزار صادرکننده فعال هستند و ۸۰درصد صادرات را در اختیار دارند. بر این اساس دولت تلاش دارد انحصار صادرات را از دست عده‌یی خاص درآورد و در کلیت بخش خصوصی توزیع کند. از سوی دیگر یکی از دلایلی که فعالان بخش خصوصی برای عدم فعالیت جدی در حوزه صادرات مطرح می‌کنند، موضوع برخی رانت‌ها و تبعیض‌های دولتی است که به طور ویژه در اختیار فقط برخی صادرکنندگان قرار می‌گیرد.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، مراسم گزینش صادرکنندگان نمونه یکی از موارد مورد نقد فعالان اقتصادی است؛ در این زمینه هر سال در تاریخ 29مهر ماه مراسم انتخاب صادرکننده نمونه برگزار می‌شود اما به خصوص در سال‌های اخیر برخی نارضایتی‌ها در مورد انتخاب صادرکننده نمونه و عدم شفافیت این روند وجود داشته است. سازمان توسعه تجارت در این زمینه برای شفاف‌سازی و حل بخشی از مشکل فوق وعده داد که انتخاب صادرکنندگان نمونه براساس ضوابط و دستورالعمل‌های دولتی صورت می‌گیرد و رانتی وجود ندارد. در هر حال در گفت‌وگویی با «مجتبی خسروتاج» قائم مقام وزیر صنعت و رییس سازمان توسعه تجارت ضمن بررسی چالش‌های کنونی حوزه صادرات و دلایل عدم مشارکت ویژه بخش خصوصی در حوزه صادرات و تشکیل شرکت‌های بزرگ فعال، ظوابط و شاخص‌های تعیین صادرکنندگان نمونه را بررسی کرده‌ایم...
یکی از انتقاداتی که به حوزه صادرات وارد است، موضوع انحصار فعالیت صادراتی در برخی گروه‌ها و افراد است که باعث شده بخش عمده‌یی صادرکنندگان از فعالیت در این حوزه باز بمانند. دلیل این امر چیست؟
درحال حاضر حدود ۳۵هزار کارت بازرگانی در ایران فعال است که از این تعداد ۲۰هزار کارت در تهران و ۱۵هزار کارت در سایر نقاط کشور صادر شده است. در رابطه با فعالیت صادرکنندگان و واردکنندگان باید از گمرک استعلام گرفت تا ببینیم چه تعدادی از کارت‌های بازرگانی فعال است و چه تعداد فعال نیست؛ به عبارت دیگر از طریق هر شماره کارت بازرگانی، چه تعدادی فعالیت در طول سال انجام شده است. البته شکی در این نیست که همه این کارت‌ها فعالیت ندارند و این موضوع می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد.
برای مثال برخی شرکت‌ها در روند تجارت، تصمیم‌شان این است که از افراد و شرکت‌هایی که دارای سطح بالاتری در تجارت هستند، استفاده کنند. در زمینه واردات اگر شرکتی نیاز به محصول یا ماده اولیه‌یی داشته باشد، ممکن است ترجیح دهد سفارشات خود را از طریق یک واردکننده عمده تامین کند. لذا برخی خودشان وارد تجارت و صادرات نمی‌شوند و آن را به کسانی که در این کار حرفه‌یی هستند، واگذار می‌کنند.
اتفاقا توصیه ما هم به تولیدکنندگان همین است؛ صادرات مثل سایر رشته‌های کاری، تخصص‌های خاص خود را می‌طلبد و دلیلی ندارد که هر تولیدکننده‌یی وارد تجارت شود. همانطور که کار تولید نیازمند تخصص‌های مربوط به خود است، صادرات هم به متخصصان این عرصه نیاز دارد؛ بنابراین باید کار را به اهلش سپرد. بنابراین اگر یک واحد تولیدی بخواهد وارد کار صادرات شود باید یک دپارتمان صادراتی متشکل از افراد حرفه‌یی و متخصص را در خود ایجاد کند یا اینکه می‌تواند آن را برون‌سپاری و به یک شرکت صادراتی واگذار کند.
ظوابط تعیین صادرکنندگان نمونه براساس دستورالعمل دولت چیست؟
براساس آیین‌نامه مصوب دولت که در ابتدای دهه 80 تصویب شد، کارگروهی متشکل از نمایندگان دستگاه‌های دولتی و تشکل‌های خصوصی و قسمت بازرگانی و اتحادیه‌های ذی‌ربط شکل می‌گیرد که براساس آن صادرکنندگان نمونه را در کشور تعیین می‌کنند. ما در سال جاری برای صادرکنندگان سال 94 که از بین آنها تعدادی انتخاب می‌شوند، چیزی نزدیک به یک هزار امتیاز در نظر گرفته‌ایم. از این رقم، حدود 450 امتیاز آن مربوط به کمیت صادرات می‌شود و بیشترین سهم را در تعیین صادرکننده نمونه، این است که صادرکننده نمونه چقدر در طول سال نسبت به دیگر صادرکنندگان توانسته است، تناژ صادراتی و ارزش صادراتی بیشتری داشته باشد.
آیا معیار عمده امتیازدهی به صادرکنندگان، ارزش دلاری است؟
بله. از 450 امتیازی که در قالب یک‌هزار امتیاز عنوان شده در نظر گرفته می‌شود 360 امتیاز به ارزش دلاری صادرات تعلق دارد؛ بنابراین ارزش دلاری 36درصد و بیشترین نقش را در تعیین صادرکننده نمونه دارد.
بقیه شاخص‌ها در تعیین صادرکنندگان نمونه چه هستند؟
از دیگر شاخص‌ها می‌توان به تداوم رشد اشاره کرد که 90 امتیاز یا 9درصد از مجموع شاخص‌ها را در بر می‌گیرد. اینکه رشد صادراتی مثبت داشته باشد و صادرکننده، سال به سال ارزش تناژی دلاری بیشتری صادر کند و با نرخ منفی و عقب‌گرد مواجه نباشد. پس مجموعا 450 امتیاز از کل امتیازات به کمیت صادرات برمی‌گردد که شامل «ارزش دلاری» و «رشد صادرات» است.
یکی دیگر از معیارها این است که شرکت مربوطه تا چه اندازه توانسته در مسیر صادراتی پایدار باشد که این مساله به تئوری‌های بازاریابی صادرکنندگان برمی‌گردد که چطور بتوانند سود تداوم و پایداری را در یک بازار افزایش دهند و در بحث صادرات و بازاریابی بتوانند به مشتریان نزدیک شوند و صادرات خود را پایدار کنند. بخشی از امتیازات به هم به این مساله برمی‌گردد. همچنین توجه به این نکات نیز در امتیازدهی به صادرکنندگان موثر است؛ اینکه تا چه اندازه در شرکت‌های خارجی پایگاه و دفتر داشته باشند، شبکه تولید دایر کرده‌اند، نمایندگی دایر کرده باشند در امر بازاریابی چقدر بتوانند از دانش‌های روز جهانی استفاده کنند، چقدر بتوانند به مشتری نزدیک شوند و به دنبال آن بتوانند خدمات پس از فروش را به مشتری ارائه کنند.
آیا «برندسازی» از سوی صادرکنندگان نیز به عنوان معیار گزینش آنها برای دولت مهم است؟
دقیقا. از دیگر نکات مهم هم این است که چقدر توانسته‌اند نام و نشان تجاری برای محصول خودشان به وجود بیاورند، چون داشتن نام و نشان تجاری به این معنی است که روی کیفیت و روی کار تبلیغاتی به صورت شبکه‌یی و یکپارچه وقت گذاشته‌اند و کار کرده‌اند. داشتن نام و نشان تجاری(Brand) ارزشمند برای یک صادرکننده از مهم‌ترین مسائلی است که هم نشان‌دهنده موفقیت در امر بازاریابی و جلب اعتماد مشتری و هم نشان‌دهنده رسیدن به ثبات و تداوم در امر صادرات است.
همچنین امتیازدهندگان به این موضوعات توجه می‌کنند که صادرکنندگان تا چه اندازه از روش‌های بازاریابی مثل حضور در نمایشگاه‌ها استفاده کرده‌اند و در بازارهای جهانی و بین‌المللی چقدر حضور مستمر داشته‌اند. تا چه اندازه در تشکل‌های صادراتی ذی‌ربط رفته‌اند و عضویت در آنجا پذیرفته‌اند تا خودشان را با بقیه شرکت‌های تولیدکننده هماهنگ کنند. این مساله از آنجا حائز اهمیت می‌شود که در یک رقابت مخرب با آنها در بازارهای جهانی وارد نشوند. در واقع یک نوع همکاری در دل رقابت را با همقطاران خود به وجود آورده باشند.
حضور صادرکنندگان در بازارهای بین‌المللی مهم تا چه اندازه در ضوابط دولت مورد توجه قرار گرفته است؟
باید گفت، دیگر مساله مهم در گزینش و تعیین صادرکنندگان نمونه کشور، کیفیت است و اینکه شرکت‌ها و بنگاه‌ها تا چه اندازه توانسته‌اند خودشان را با انواع و اقسام گواهی‌ها منطبق کنند. استانداردهای بین‌المللی، استانداردهای محیط زیستی، استانداردهای کیفی و دیگر استانداردها برای خریدار، این حس را به وجود می‌آورد که تا چه اندازه به موضوعاتی مثل کیفیت، محیط زیست بها داده است
اینکه تولیدکننده تا چه اندازه به ایجاد ارزش افزوده بیشتر رفته باشد، یا اینکه فردی روش‌های جدید بسته‌بندی را اجرایی کند و محصولات خود را با بسته‌بندی‌های جدید و انواع راه‌های افزایش بهره‌وری بتواند با کیفیت رقابتی به بازار ببرند؛ همه اینها نیز جزو مواردی است که قطعا در موضوع امتیازدهی به صادرکنندگان مورد توجه کارشناسان قرار می‌گیرد.
اینها مجموعا به همراه آن امتیازهایی که راجع به حجم صادرات هستند، هزار امتیاز را پر می‌کنند. طبیعتا شرکت‌کننده‌یی که بیشترین امتیاز را بگیرد به عنوان صادرکننده نمونه انتخاب می‌شود و می‌بینید که در این زمینه هیچ امتیازدهی خاص و ویژه‌یی وجود ندارد و معیارها و ضوابط تعیین و گزینش صادرکنندگان کاملا شفاف و بدون هیچ گونه تبعیض است.
امسال چه معیارهایی در انتخاب صادرکننده نمونه تغییر کرده است؟
موضوع مهمی که در الگوی انتخاب صادرکنندگان نمونه امسال وجود دارد، این است که برای ورود به این مسابقه، یک کف برای ارزش صادراتی تعیین شده است. به عنوان مثال، شرکتی که در حوزه سیمان فعال است، امسال باید حداقل یک کف 50 میلیون دلاری را صادر کرده باشد تا بتواند وارد این عرصه و مسابقه شود.
لحاظ کردن این مساله در تعیین صادرکنندگان نمونه، سال گذشته بررسی شد و در انتخاب صادرکنندگان برتر امسال لحاظ خواهد شد. این مساله باعث شده که عده‌یی نتوانند در این مسابقه شرکت کنند؛ ولی به هر حال این مساله سال گذشته تصمیم‌گیری شد و اکنون لازم‌اجراست. این شرط حداقل ارزش صادرات برای کالاهای مختلف متفاوت است.
چه تعداد شرکت و از چند گروه وارد این گزینش شده‌اند و برترین‌ها در این زمینه چه زمانی اعلام خواهد شد؟
با توجه به همین شرطی که امسال برای کف صادرات در نظر گرفته شد طبعا تعدادی از این شرکت‌کنندگان کم شده‌اند ولی با این وجود در بهار امسال حدود 157شرکت وارد این مسابقه شدند. این تعداد شرکت‌کننده از گروه‌های کالایی مختلف که نزدیک به 40گروه مثل گروه‌های فلزی، پتروشیمی، کشاورزی و بسیاری حوزه‌های دیگر هستند در این گزینش حضور پیدا کردند. درحال حاضر این گروه‌ها درحال ارزیابی و رتبه‌بندی هستند و 29مهر ماه شرکت‌کنندگان این گروه‌ها که بیشترین امتیاز را گرفته باشند، اعلام می‌کنیم.
برخی صادرکنندگان نسبت به وجود رانت و عدم شفافیت در انتخابات صادرکنندگان نمونه معترض هستند. در راستای شفاف‌سازی مسیر انتخاب صادرکنندگان چه برنامه‌یی دارید؟
معمولا در هر گزینشی، طبیعی است که شرکت‌هایی که چند رقیب دارند و در مسابقه شرکت می‌کنند، انتظار ندارند به رقبای خود ببازند و در صورتی که این اتفاق رخ دهد معمولا اعتراضاتی می‌کنند که عمده دلیل این اتفاق ناشی از بی‌اطلاعی است. آنها از اقداماتی که رقبا در برنامه‌های صادراتی یکدیگر انجام می‌دهند، بی‌اطلاع هستند؛ چراکه خود شرکت‌ها برنامه‌ها و اقدامات خود مثلا در زمینه بهبود کیفیت، حضور در بازار و گرفتن استاندارد را به دیگران اعلام نمی‌کنند.
در زمینه شفاف‌سازی هم باید تاکید کرد، ما سعی می‌کنیم همه این رتبه‌بندی‌ها را در کارگروهی که حدود 10نفر در آن هستند، تصمیم‌گیری کنیم و همه این بررسی‌ها را به صورت شفاف در سایت سازمان توسعه تجارت قرار می‌دهیم و همه می‌توانند آنها را ببینند. اگر کسی هم اعتراضی داشته باشد به آن رسیدگی می‌شود.
یکی از مهم‌ترین محورهای اختلافات کنونی وزارت صنعت و اصناف، بحث برگزاری نمایشگاه‌های فصلی است که دولت اعتقاد دارد برگزاری آنها می‌تواند در راستای عرضه محصولات ایرانی و توسعه صادرات موثر باشد، دلایل لغو برگزاری این نمایشگاه‌ها چیست؟
یکی از لازمه‌های توسعه صادرات غیرنفتی، استفاده از ابزار نمایشگاهی است و نمایشگاه یکی از بهترین ابزارهای بازاریابی است؛ چراکه در آن خریدار و فروشنده با هم ارتباط برقرار می‌کنند و این ارتباط رودررو در نهایت منجر به جلب اعتماد مشتری می‌شود. برپایی نمایشگاه در کشور در سایت‌های نمایشگاهی استاندارد ضروری است و فضای استاندارد هم فضایی است که غرفه‌دار و بازدیدکننده از آن ابراز رضایت کنند.
اما درخصوص برگزار شدن یا نشدن نمایشگاه‌های فصلی در کشور باید گفت؛ ما همچنان سیاست‌های سابق را دنبال می‌کنیم و نمایشگاه زمانی می‌تواند با بازار رقابت کند که از نظر قیمت، شرایط بهتری را برای مشتریان فراهم کند. اما امروز با توجه به اینکه میزان عرضه بنگاه‌های تولیدی بیش از میزان تقاضاست، برگزاری نمایشگاه منطقی نیست.
