اقتصادآنلاین – اکرم شعبانی؛ به گزارش اکونومیست، گازپروم غول گازی تحت کنترل دولت روسیه، ماه‌هاست اروپایی‌ها را تحت فشار قرار داده است. شرکت تحقیقاتی اس‌اندپی گلوبال در این باره تخمین می‌زند که روسیه در ماه ژوئن تنها ۴.۷ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا صادر کرده و همانطور که در نمودار زیر مشخص است به سختی یک سوم سطوح صادراتی در اوایل سال ۲۰۲۱ بوده است. بزرگترین جریان گاز از طریق نورد استریم ۱ انجام می‌شود که روسیه را از طریق دریای بالتیک به آلمان متصل می‌کند. (نورد استریم ۱، یک خط لوله جدید در همان مسیر، به عنوان مجازات تجاوز روسیه توسط آلمان اجازه ادامه کار نیافت.)
(نمودار خطوط لوله انتقال گاز روسیه به اروپا)
اکنون روسیه سخت‌تر فشار می‌آورد. در روز شانزدهم ژوئن، صادرات از طریق نورد استریم ۱ را به ۴۰ درصد ظرفیت کاهش داد و دلیل آن را مشکلات فنی اعلام کرد. خریداران بزرگ اروپایی مانند انی ایتالیا، او‌ام‌وی اتریش و یونیپر آلمان در این برهه به شدت آسیب دیدند: آنها باید کسری را با خرید گاز گران قیمت در بازار نقدی جبران کنند. یونیپر که روزانه حدود ۳۰ میلیون یورو (۳۰.۵ میلیون دلار) از دست می‌دهد، اکنون در صف دریافت کمک‌های مالی است.
صبح روز یازدهم جولای، روسیه تمام صادرات گاز از طریق نورد استریم ۱ را برای حدود ده روز تعمیر و نگهداری، متوقف کرد. یک توربین حیاتی نیاز به تعمیر دارد و زیمنس انرژی سازنده آن، این توربین را برای تعمیر به کانادا فرستاده است. اما به دلیل تحریم‌های کانادا، این کشور تمایلی به بازگرداندن توربین به روسیه نداشته است. آقای هابک از کانادا درخواست کرد تا با نادیده گرفتن تحریم‌ها، کیت را در اختیار آلمان بگذارد تا «این بهانه توربین از پوتین گرفته شود» و در نهایت روز نهم جولای کانادا تسلیم شد.
جاناتان استرن از اندیشکده موسسه مطالعات انرژی آکسفورد بر این باور است که آقای پوتین از این مناقشه خوشحال است چرا که باعث می‌شود تحریم‌ها غیرموثر به نظر برسد. او همچنین تاکید دارد که اکنون غرب عقب‌نشینی کرده و آقای پوتین بخشی از جریان گاز در نورد استریم ۱ را از سر خواهد گرفت و در این میان اروپا هم مهلت خواهد یافت. اما آقای پوتین ممکن است با سردتر شدن هوا، در لحظه‌ای که حداکثر اهرم را در اختیار دارد، از سلاح گازی خود استفاده کند. یکی از مدیران بیگ اویل می‌گوید: انتظار من این است که روس‌ها اروپایی‌ها را مجبور به پرداخت در زمستان سال جاری کنند.
آمادگی برای شوک
کمیسیون اروپا قصد دارد واکنش اتحادیه اروپا را به چنین کابوس‌هایی سازماندهی کند، به ویژه برای جلوگیری از نوعی سیاست‌های تقاضایی که کشورهای عضو در ابتدا در هنگام شیوع کووید – ۱۹ در پیش گرفته بودند. اورسولا فون در لاین رییس کمیسیون اروپا روز ششم جولای عنوان کرد: ما باید مطمئن شویم که در صورت اختلال کامل، جریان گاز به سمتی هدایت می‌شود که بیشتر مورد نیاز است. برنامه کمیسیون اروپا در این باره باید تا بیستم جولای اعلام شود و نشست وزیران درباره امنیت انرژی در اواخر این ماه برنامه‌ریزی شده است.
واکنش اروپا دارای چهار رکن است: افزایش سطح ذخیره سازی گاز، تنوع بخشیدن به منابع انرژی، تشویق به کاهش تقاضا و سهمیه بندی. مهمترین نکته در این میان افزایش سطح ذخیره سازی است. سال گذشته بسیاری از شرکت‌ها از خرید گاز با قیمت‌های افزایش یافته که اقدامی عمدی از سوی روسیه بود، خودداری کردند. سطح مخازن ذخیره سازی به طور نامطمئنی پایین بود، اما اروپا با آب و هوای معتدل نجات یافت. امسال، طرحی که اتحادیه اروپا در ماه ژوئن تصویب کرد، حداقل ۸۰ درصد میزان پر کردن ذخیره سازی گاز را تا یکم نوامبر تعیین کرده که در سال‌های آینده به ۹۰ درصد افزایش خواهد یافت. کشورهای عضوی که فاقد ذخیره سازی گاز هستند باید حداقل ۱۵ درصد از مصرف سالانه خود را در تاسیسات سایر کشورها نگه دارند.
خبر خوب این است که مخازن اتحادیه اروپا در حال حاضر تقریبا ۶۰ درصد پر هستند و حدود ۶۰ میلیارد متر مکعب ذخیره دارند که در مقایسه با ۵۰ میلیارد مترمکعب سال گذشته افزایش داشته است. پیش از تعطیلی نورد استریم ۱، مایکل استوپارد از شرکت تحقیقاتی آی‌اچ‌اس مارکت معتقد است که اتحادیه اروپا در مسیر رسیدن و فراتر از هدف نرخ پر شدن ۸۰ درصد تا اول نوامبر بوده است. مدل سازی تازه‌ای که توسط گروهی از اندیشکده‌های آلمانی به رهبری موسسه کیل انجام شد، نشان می‌دهد که آلمان می‌تواند با این زمستان سرد مقابله کند، حتی اگر روسیه تمام گاز صادراتی را در ماه جولای قطع کند. اگرچه در ماه آوریل یعنی زمانی که میزان گاز کمتری ذخیره شده بود، این کار را غیرممکن می‌دانست.
اما همه کشورها به طور مساوی گاز ذخیره نکرده‌اند. کشورهایی که در حال حاضر حجم ۵۰ درصدی یا کمتر از میزان ذخیره خود را دارند (بلغارستان، رومانی و مجارستان) در یک نگاه به شدت آسیب پذیر خواهند بود و اگر زمستان سال جاری به طور غیرعادی سرد باشد، همه در این میان متضرر خواهند شد. آقای استوپارد معتقد است که یک زمستان سرد می‌تواند تا ۲۵ میلیارد متر مکعب تقاضا اضافه کند. حتی کشورهایی که در زمستان سال جاری تحت فشار قرار می‌گیرند در فصل بهار در وضع وحشتناکی قرار خواهند گرفت.
در رابطه با منابع انرژی جایگزین، واردات گاز طبیعی مایع LNG به شکل چشمگیری افزایش یافته است. قیمت‌های بالای اروپایی، نفتکش‌ها را از آسیا دور کرده است. بانک مورگان استنلی تخمین می‌زند که حدود ۴۱ میلیارد مترمکعب LNG در سه ماهه اول به اروپا وارد شده که نسبت به سال گذشته افزایش ۷۰ درصدی نشان می‌دهد. نزدیک به ۳۰ درصد از LNG صادراتی جهان اخیرا به اروپا رفته است، این در حالی است که این میزان در سال ۲۰۲۱ کمتر از ۲۰درصد بود.
اینکه آیا این حجم می‌تواند پایدار باشد یا خیر، خود یک سوال است. اروپا در حال حاضر به اندازه‌ای از LNG جهان را جذب کرده که می‌تواند از آسیا به سمت دیگر کشورها هدایت شود، به ویژه اگر اقتصاد چین از قرنطینه‌های ناشی از کووید بهبود یابد. در همین حال، LNG نمی‌تواند مستقیما به آلمان برسد، زیرا این کشور هیچ تاسیسات گازی سازی مجددی در اختیار ندارد. این کشور کشتی‌های گازی سازی مجدد شناور را خریداری کرده است که دولت آقای هابک برای آنها تایید سریعی دریافت کرده است. جیمی کونجا از گروه هوشمند انرژی که یک ناشر صنعتی است، معتقد است: بعید است تا اوایل سال ۲۰۲۳ این کشتی‌ها راه‌اندازی شوند. آقای استوپارد خاطرنشان می‌کند که از قضا، در سه ماه پس از تهاجم، حدود ۱۵ درصد از LNG که برای جایگزینی گاز روسیه از طریق خطوط لوله به اروپا وارد می‌شد نیز از روسیه وارد شده است. او تخمین می‌زند که روسیه تقریبا ۴۰۰ میلیون دلار در روز از فروش گاز منجمد و خطوط لوله به اروپا کسب درآمد کرده است.
برنامه میان مدت اتحادیه اروپا این است که انرژی‌های بادی، خورشیدی و هیدروژن سبز را به بیش از جایگزینی واردات روسیه افزایش دهد. اما اگر گاز در عرض چند هفته قطع شود، کمک چندانی نخواهد کرد. به دلیل مشکلات موجود در مسیر انرژی‌های سبز، اکنون زغال‌سنگ آلاینده در دسترس است. با کمک یوروکرات‌ها کشورهای عضو از جمله هلند و آلمان، معافیت‌های زیست محیطی برای نیروگاه‌های زغال‌سنگ صادر می‌کنند تا قادر به تولید انرژی بیشتری باشند.
سپس در ادامه مساله تقاضا مطرح می‌شود. قیمت بالای گاز پیشتر مقداری از تقاضا را کاهش داده است. لزلی پالتی گوزمان از شرکت داده انرژی لویاتون تخمین می‌زند که مصرف صنعتی در اروپا در چند ماه گذشته ۲۰ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است. او بر این باور است که صنعت آلمان که به گاز ارزان قیمت وابسته است و ۳۷ درصد کل مصرف کشور را تشکیل می‌دهد، ضربه سختی خواهد خورد. سیمون مولر از اندیشکده آلمانی آگورا انرژی‌ونده آرزو می‌کند که ای کاش دولتش در ماه مارچ در مورد حفاظت از محیط زیست این مساله را جدی می‌گرفت. او خاطرنشان می‌کند که تخصیص یارانه به شرکت‌هایی که با قیمت‌های بالا دست و پنجه نرم می‌کنند، سیاستی که اخیرا توسط کمیسیون اروپا علیرغم قوانین مربوط به کمک‌های دولتی مورد توجه قرار گرفته، انگیزه انحرافی برای ادامه استفاده از گاز ایجاد می‌کند.
سرانجام به سهمیه‌بندی انرژی می‌رسیم. آلمان آشکارا در مورد این چشم‌انداز وحشتناک صحبت می‌کند اما بیشتر کشورها از آن اجتناب کرده‌اند. اکنون کمیسیون در حال آماده سازی «چارچوب مدیریت بحران» است. در حال حاضر برنامه‌هایی برای کمک به همسایگان در شرایط اضطراری مختصر وجود دارد، اما نه برای برنامه‌ای که می‌تواند در سطح منطقه باشد و ماه‌ها طول بکشد. در یک پیشنهاد، کمیسیون اروپا تقاضای گاز را در همه کشورهای عضو هماهنگ می‌کند. فراتر از محافظت از بیمارستان‌ها و سالمندان، کشورهای مختلف اولویت‌های متفاوتی دارند. ممکن است کسی از ارسال گاز خود برای کمک به کشورهای همسایه برای رفع نیازهایی که آن را فوری نمی‌داند خودداری کند. یکی از منابع آگاه می‌گوید بدون یک طرح هماهنگ «ما یک بازار واحد در عرض چند ماه به طور کامل متوقف خواهیم کرد.»
آگاتا لوسکوت – استراچوتا از اتاق فکر لهستانی مرکز مطالعات شرق اواس‌دابلیو نگران است که درد جیره‌بندی ممکن است به یک اندازه تقسیم نشود. لهستان هرگز به روسیه اعتماد نکرد، بنابراین از همان ابتدا شروع به تنوع بخشیدن به گاز گازپروم کرد. اما سایر کشورهای اروپای شرقی در ترک این عادت کندتر عمل کردند و ضربه شدیدتری به آنها وارد شد. کابوس خانم لوسکوت – استراچوتا تجدید حیات ملی گرایی انرژی، حمایت گرایی و بی‌اعتمادی به کشورهای همسایه و نهادهای اروپایی است.
شی نان از شرکت تحقیقاتی ریستاد انرژی با این موضوع موافق است. او نگران است که تلاش‌های کمیسیون اروپا برای هماهنگی با واکنش آشفته بازار تضعیف خواهد شد. برای مثال، برخی از کشورها و شرکت‌های اروپایی درخواست روسیه را برای پرداخت هزینه صادرات انرژی به روبل رد کردند اما برخی دیگر در برابر این تقاضا تسلیم شدند. اروپا بازار یکپارچه گاز ندارد. هر کشوری سیاست‌های خاص خود را دارد. او بر این باور است که اگر گاز قطع شود، اینها احتمالا از هم جدا می‌شوند و در نتیجه بحرانی به سبک لیمن غیرممکن نیست.
آزادسازی انرژی یکی از دستاوردهای بزرگ بازار مشترک اتحادیه اروپا بوده است. اکنون توسط حمایت گرایی، مداخله دولت و ناسیونالیسم منابع مورد آزمایش قرار گرفته است. خانم نان می‌گوید: البته که می‌توانید زنده بمانید اما سوال این است که چگونه و به چه قیمتی می‌توانید زنده بمانید.
