به گزارش اقتصاد آنلاین، صنعـت پتروشـیمی به طورکلی شـامل سـه بخـش عمـده صنایع بالادسـتی، میانـی و پایین دسـتی (تکمیلی( اسـت کـه با حرکـت در طول ایـن زنجیره مزایـای راهبردی ایـن صنعت از جملـه اشـتغال‌زایی، ارزش‌افزوده، توسـعه تکنولوژی و تنوع بخشـی به محصولات افزایش می‌یابد.
کاربردهای گسـترده محصولات پتروشـیمی از تولیـد انـواع کودهـای کشـاورزی تـا تولیـد انـواع تجهیزات پزشـکی، پوشـاک و یـا صنایع غذایـی موجب توجـه ویـژه کشـورهای مختلـف جهان بـه این صنعـت و تلاش برای کسـب سـهمی از بـازار و نقش آفرینی در زنجیـره ارزش ایـن حـوزه شـده اسـت. رشـد تولید مـواد اولیه صنایـع مختلف و مقایسـه آنها با رشـد تولید ناخالـص داخلـی دنیـا طـی 4 دهه اخیـر، نشـان دهنده اهمیت و جایگاه روبه فزونی محصولات پتروشیمیایی در دنیاست.
تقسیم کار بین‌المللی در صنعت پتروشیمی متأثر از پراکندگی منابع تولید این صنعت در نقاط مختلف دنیا بوده است، لذا هر منطقه با توجه به مزیت‌های رقابتی خود، به ایفای نقش در زنجیره ارزش می‌پردازد. بر این اساس منطقه خاورمیانه به دلیل مزیت خوراک ارزان عمدتا در صنایع بالادستی فعال و محصولات پایه پتروشیمی را به کشورهای چین، هند و شرق آسیا صادر می‌کند. از طرفی اروپا در این پازل نقش صادرکننده خدمات فنی و مهندسی دارد و همچنین سرمایه‌گذار توسعه طرح‌های بالادستی در کشورهای دیگر از جمله خاورمیانه یا چین به شمار می‌رود. به طورکلی عمده عواملی که بر تعادل عمومی صنعت پتروشیمی در جهان طی دو دهه اخیر تأثیرگذار هستند عبارتند از: قیمت جهانی نفت خام؛ اقتصاد مقیاس؛ رشد تکنولوژی؛ توسعه گازهای غیرمتعارف و عدم قطعیت‌های سیاسی.
تحلیـل دقیـق فاکتورهـای بیان‌شـده منجر بـه اتخـاذ راهبردهای کلان کشـورهای مختلف بـرای ایفای نقـش بهینـه در بازار جهانی پتروشـیمی شـده، به طوری که برای مثـال ایالات متحده با ظهور صنعت شـیل و سـرمایه گذاری‌های عظیـم در ایـن حـوزه در حال تبدیل شـدن از واردکننده بزرگ مواد اولیه صنایع بالادسـتی به صادرکننده‌ای بزرگ در حوزه متانول دنیا است.
زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی
آنچـه امـروزه بـه عنوان «پتروشـیمی» شناخته می‌شود ریشـه در صنعـت نفـت و گاز دارد. صنعت پتروشـیمی به صنایعـی اطلاق می‌شـود کـه در آنهـا هیدروکربن‌هـای موجـود در نفـت خام یـا گاز طبیعـی، پـس از انجام فـرآورش در مجموعـه‌ای از فرآیندهـای شـیمیایی بـه محصـولات جدیـد و بـا ارزش افـزوده بالاتـری تبدیل می‌شـوند. بـا ایـن تعریـف پتروشـیمی بیـش از 90 درصـد مجمـوع تقاضـای خـوراک در تولیـد محصـولات شیمیایی را شامل می‌شود.
واحدهـای پتروشـیمی بـر اسـاس نـوع مـاده اولیه‌ای که بـه عنوان خـوراک مورد اسـتفاده قـرار می‌دهند، محصـولات مختلفـی تولیـد می‌کننـد. عمـده خوراک‌هـای مـورد اسـتفاده در بخـش بالادسـتی صنایـع پتروشـیمی گاز طبیعـی، میعانـات گازی، نفتا و اتان هسـتند که در واحدهای بالادسـت پتروشـیمی برای تولید مواد اولیه و پایه پتروشیمی فرآوری می‌شوند.
در یـک دسـته‌بندی کلـی می‌تـوان محصـولات تولیـد شـده در بخـش شـیمیایی و پتروشـیمیایی را به 4 دسته اصلی تقسیم کرد: محصولات شیمیایی با ارزش (HVCs1) محصـولات شـیمیایی شـامل الفین‌هـای سـبک (اتیلـن و پروپیلـن) و آروماتیک‌هـا (بنـزن، تولوئـن و ترکیب زایلین‌هـا) جـزء محصـولات شـیمیایی بـاارزش قـرار گرفتـه و عمومـا حاصـل فرآینـد کراکینـگ با بخـار آب می‌باشـند. تقاضـای عمـده بـرای HVCهـا در تولیـد پلاسـتیک‌ها، الیاف‌هـای مصنوعـی و صنایع لاسـتیک اسـت.
آمونیـاک دسـته پرکاربردی دیگـر از محصولات شـیمیایی بوده کـه ترکیب اولیـه برای همه کودهـای نیتروژنـی اسـت. ایـن محصـول اگرچه قابـل تولید از نفت خام اسـت، اما امـروزه در اکثر نقـاط دنیا با اسـتفاده از خـوراک گاز طبیعـی یـا ذغالسـنگ تولیـد می‌شـود. متانـول که به نوعـی مهمتریـن الکل صنعتی محسـوب می‌شـود، وضعیتـی مشـابه آمونیـاک دارد. تولید ایـن محصولات پایـه پتروشـیمی (اصطلاحی کلی بـرای مجمـوع HVC ،آمونیـاک و متانول) چیزی در حدود دو سـوم مجموع تقاضای انرژی بخش شـیمیایی را شامل می‌شود.
در چنین شرایطی و در حالی که صنایع پتروشیمی یکی از ارزآورترین صنایع کشور به شمار می‌رود عواملی از جمله احیا یا عدم احیای برجام، تغییرات قیمت جهانی نفت خام، سیاست‌های پولی کشورهای بزرگ از جمله ایالات متحده و در نهایت شیوع یا کنترل کرونا در چین و دیگر کشورها و در نهایت روند رو به رشد تورم می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر بازار پتروشیمی دنیا و به تبع آن ایران داشته باشد.
