باوجود اینکه تعداد شرکت‌های خارجی حاضر در این نمایشگاه انگشت‌شمار بود، جای خالی برخی از شرکت‌های مطرح داخلی نشان می‌داد دو عامل داخلی و خارجی دیگر به غیر از ریسک‌های بین‌المللی و احتمال بازگشت تحریم‌های هسته‌ای از سوی آمریکا در ایجاد این شرایط دخیل است. زمانی که این موضوع را با یکی از مدیران شرکت‌های غایب در نمایشگاه کیش که جزو لیست شرکت‌های E&P تایید صلاحیت‌شده از سوی شرکت ملی نفت است در میان می‌گذاریم نکات جالبی را مطرح می‌کند. او با طرح این موضوع که «استقبال نکردن شرکت‌ها از این نمایشگاه تنها تحت تاثیر تهدیدهای جدید ترامپ نیست»، می‌گوید: حضور در این گونه نمایشگاه‌ها با هدف معرفی بیشتر توانایی‌های شرکت‌ها و ایجاد ارتباط با مشتریان احتمالی انجام می‌شود. اما در شرایطی که بسیاری از پروژه‌های نفتی و گازی کشور مسکوت مانده‌اند، حضور در این‌گونه نمایشگاه‌ها تنها موجب افزایش هزینه‌های شرکت‌ها می‌شود. به گزارش دنیای اقتصاد، مدیر این شرکت داخلی می‌گوید: باید توجه کرد که هر سال تعدادی از این نمایشگاه‌ها در نقاط مختلف کشور برگزار می‌شود، این تعداد به یقین بالاتر از پتانسیل کنونی صنعت نفت ایران است. از همین رو شرکت‌ها ترجیح می‌دهند تنها در یکی از این نمایشگاه‌ها که نمایشگاه نفت و گاز تهران است، شرکت کنند.
از دیگر سو به دلایل متعددی صنعت نفت شرایط خوبی ندارد و پروژه‌های نفتی و گازی کشور دچار رکود شده‌اند که این رکود دامن شرکت‌های غیردولتی داخلی را هم گرفته است. این موضوع نیز خود از دو عامل ریشه می‌گیرد. به این ترتیب دومین عامل کم رونق بودن نمایشگاه کیش به افت سرمایه‌گذاری جهانی در صنعت نفت باز می‌گردد. به‌طور کلی صنعت نفت در جهان، بعد از افت شدید قیمت نفت در سال‌های اخیر با رکود شدیدی مواجه شد و حتی رشد قیمت نفت در سال گذشته نیز نتوانسته است رونق را به این صنعت باز‌گرداند. طبیعتا ایران نیز در این میان استثنا نیست. اما عامل دیگر که مختص ایران است، وضعیت نامشخص برجام است. این شرایط در حالی وجود دارد که همراه نشدن کشورهای اروپایی با تهدیدهای ترامپ برای زیر پاگذاشتن برجام، شانس برهم خوردن این توافق و بازگشت تحریم‌های هسته‌ای را اندک کرده است. اما آینده نامعلوم و ابهامی که آمریکا پیش‌روی برجام ترسیم کرده موجب افزایش ریسک حضور شرکت‌های خارجی در پروژه‌های نفتی ایران شده است. سومین عامل، اختلافات و سنگ‌اندازی‌های داخلی پیش‌روی قراردادهای جدید نفتی است که به‌‌رغم جذابیت‌های پروژه‌های نفتی ایران، باعث شده کمتر شرکتی ریسک حضور در صنعت نفت ایران را بپذیرد.
جذابیت‌های ناکام صنعت نفت و گاز ایران
حبیب‌الله بیطرف، معاون امور مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت که در چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی انرژی کیش حضور داشت، جذابیت‌های صنعت نفت و گاز ایران را این‌گونه توصیف می‌کند: «صنعت نفت و گاز ایران پتانسیل‌های بسیاری دارد که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد که ایران دارنده ۹ درصد از ذخایر نفت جهان به میزان ۸/ ۱۵۷ میلیارد بشکه است و پتانسیل تولید روزانه نفت خام به میزان ۶ میلیون بشکه را دارد. ما همچنین ۱۸ درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان به میزان ۳۴ هزار میلیارد مترمکعب را داریم که پتانسیل تولید گازطبیعی کشور را سالانه به میزان ۴۰۰ میلیارد مترمکعب می‌رساند.»
بیطرف با تاکید بر اینکه «ایران بزرگ‌ترین دارنده مجموع ذخایر نفت و گاز طبیعی جهان است» گفت: هدف‌گذاری شده تا پایان برنامه ششم توسعه در سال ۱۴۰۰ به تولید روزانه ۵/ ۴ میلیون بشکه نفت، ۹۵۰ هزار بشکه میعانات گازی و یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی برسیم که برای این‌کار نیاز به سرمایه‌گذاری ۱۳۴ میلیارد دلاری در بخش بالادستی و ۶۷ میلیارد دلاری در بخش پایین‌دستی داریم.معاون وزیر نفت مانع اصلی حضور سرمایه‌های خارجی در صنعت نفت ایران را تحریم‌ها دانست و گفت: خوشبختانه با اهتمام دولت در چهار سال گذشته و توافق بسیار مهم برجام، گام بسیار موثری برای کاهش تحریم‌ها و رفع موانع حضور شرکت‌های بین‌المللی در توسعه ایران برداشته شد، اما تداوم برجام با چالش‌هایی مواجه است، از جمله اقداماتی که رئیس‌جمهوری آمریکا در رابطه با عدم تمدید لغو تحریم‌های ایران انجام می‌دهد.
از نگاه بیطرف اقدامات آمریکا نوساناتی در عملکرد شرکت‌های خارجی ایجاد می‌کند، اما نتوانسته به‌صورت عمیق باعث قطع همکاری آنها شود. بیطرف در این زمینه گفت: ما در قرارداد توتال شاهد این هستیم که توتال دارد کارهای خود را انجام می‌دهد و مناقصات جزئی خود را برگزار کرده و سایر شرکت‌ها هم با قدرت کار خود را انجام می‌دهند.معاون وزیر نفت با بیان اینکه «بخشی از پشتیبانی سرمایه‌گذاری‌های خارجی به فضای داخلی باز‌می‌گردد»، گفت: من امیدوارم اظهارنظرهای مقامات رسمی و غیررسمی همواره در راستای این باشد که اطمینان برای حضور سرمایه‌های خارجی در ایران به وجود بیاید و این منابع به ایران بیاید تا کشور بتواند در توسعه خود موفق باشد. در کنار موضوعاتی که بیطرف به آنها اشاره کرد، رکود جهانی بالادست صنعت نفت و گاز، شرایط امضای قراردادها و بازگشت رونق به صنعت نفت ایران را پیچیده‌تر کرده است.
سرنوشت پروژه‌های نفتی از زبان منوچهری
غلامرضا منوچهری، معاون توسعه و سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت ایران یکی از مسوولان حاضر در نمایشگاه بود. با وجود اینکه نام منوچهری به‌عنوان یکی از سخنرانان مراسم افتتاحیه نمایشگاه کیش در کنداکتور این برنامه به چشم می‌خورد، اما او تنها به بازدید از نمایشگاه اکتفا کرد. با این حال در حین بازدید، وی با حجم زیادی از سوالات از سوی خبرنگاران حاضر در مراسم افتتاحیه مواجه شد. غالب سوالات حول محور قراردادهای نفتی و زمان امضای آنها بود. هرچند منوچهری تلاش می‌کرد به سوالات پاسخ دهد، اما جواب‌های کوتاه او و بیان این جمله که «فعلا صلاح نیست در این خصوص توضیحاتی داده شود» نشان می‌داد که شرایط برای امضای قراردادها چندان مهیا نیست.
زمانی که از او دلیل تاخیر در امضای قراردادهایی بعد از توتال پرسیده شد، گفت: «امضای قراردادهای نفتی پیچیدگی‌های خاص خود را دارند و طبیعتا بسته به شرایط شرکت‌های طرف مذاکره در برخی مراحل سرعت انجام امور کاهش یا افزایش می‌یابد.» منوچهری در ادامه اعلام می‌کند در حال حاضر مذاکرات با شرکت‌های خارجی برای امضای قراردادها به مراحل خوبی رسیده، اما صلاح نیست بیش از این موضوع بسط داده شود. به گفته او، در حال حاضر ۱۵ گروه قراردادی تشکیل شده که عمدتا شرکت‌های طرف مذاکره با شرکت ملی نفت ایران، شرکت‌های خارجی هستند و تعداد معدودی از آنها شامل شرکت‌های ایرانی می‌شود.هرچند که به یقین شرایط بد شرکت‌های بین‌المللی نفت و گاز بعد از افت قیمت نفت از سال ۲۰۱۴ و زیان‌های سنگینی که این شرکت‌ها متحمل شدند، یکی از عوامل عدم استقبال شرکت‌های خارجی از پروژه‌های نفتی کشور است، اما در این میان نمی‌توان نقش ریسک‌های بین‌المللی و اختلافات سیاسی داخلی را که به تغییرات عمده در قالب قراردادهای نفتی منجر شد نادیده گرفت. با این حال به نظر می‌رسد انعطاف در برخی موارد، می‌تواند اثر ریسک‌های دیگر را کم کند و ورود شرکت‌های بین‌المللی را در پی داشته باشد.
برای این مدعا نیز می‌توان به لیست بلند‌بالای شرکت‌هایی که برای حضور در دور جدید مناقصات نفتی عراق ثبت‌نام کرده‌اند اشاره کرد. هرچند غول نفتی شل به علت شرایط نامساعد اقتصادی در بسیاری از پروژه‌های خود در عراق عقب‌نشینی کرده و اخیرا از پروژه بزرگ میدان نفتی مجنون خارج شده است؛ اما انعطاف دولت عراق در قراردادهای نفتی این کشور موجب شده است که شرکت‌های بزرگی چون توتال، اکسون‌موبیل، بی‌پی و... برای حضور در پنجمین دور از مناقصات نفتی این کشور اعلام آمادگی کنند. این موضوع زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم از ۹ بلوک نفتی که در عراق به مناقصه می‌روند ۵ بلوک سندباد، هویزه، شهابی، زرباطیه و نفت‌خانه میدان‌های مشترک نفتی با ایران هستند.
منوچهری شرایط توسعه میادین نفتی غرب کارون را این‌گونه تشریح می‌کند: «پروژه‌های غرب کارون در حال اجرا ست. طبیعتا بحث توسعه این پروژه‌ها مطرح است. در یاران با شرکت انرژی پرشیا توافق کرده‌ایم و مذاکره برای امضای قرارداد نهایی در جریان است. در حال حاضر منتظر طرح تکمیلی این شرکت برای توسعه یاران هستیم هرچند که این طرح مجددا بازبینی می‌شود.» وی درخصوص فاز دوم توسعه میدان نفتی یادآوران نیز اعلام می‌کند که مذاکرات با شرکت ساینوپک چین انجام می‌شود. در واقع به نظر می‌رسد به دلیل عدم حضور متقاضی دیگری برای فاز دوم توسعه این میدان، این پروژه به مرحله مناقصه نرسیده است.
اما به گفته منوچهری احتمالا در سال آینده شاهد برگزاری مناقصه برای توسعه فاز دوم میدان پر‌مناقشه آزادگان باشیم، هرچند که زمان دقیق مناقصه این میدان معلوم نیست. او با بیان اینکه مناقصه آزادگان در جریان است، گفت: «هنوز با یک شرکت خاص برای امضای قرارداد مذاکره نشده است. در واقع با گروه‌هایی از شرکت‌های اروپایی و آسیایی برای توسعه این میدان مذاکره کرده‌ایم، اما باید ابتدا این شرکت‌ها کنسرسیوم تشکیل دهند و سپس فرآیند مناقصه برای امضای قرارداد با آنها آغاز خواهد شد.» به گفته معاون توسعه و سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت ایران، این شرکت‌ها تا اواسط فروردین برای تشکیل کنسرسیوم مهلت دارند. با این حال این اظهار او مبنی بر اینکه «با شل به‌طور مستقیم مذاکراتی نداشتیم» احتمال حضور یکی دیگر از غول‌های نفتی را در صنعت نفت کشور کمرنگ کرد.
از عراق عقب نیستیم
هرچند منوچهری می‌گوید «امور در میادین غرب کارون جریان دارد»، اما نمی‌توان لیست شرکت‌هایی را که برای توسعه سمت عراقی این میادین اعلام آمادگی کرده‌اند، دید و نگران نشد که غرب کارون نیز به سرنوشت میدان گازی پارس جنوبی دچار نشود. پاسخ منوچهری به این پرسش که آیا شرکت‌های حاضر در پروژه‌های غرب کارون در قد و قواره‌ای هستند که بتوانند با غول‌های نفتی که احتمالا در سمت عراقی میدان حاضر شوند، رقابت کنند نشان می‌دهد که این نکته‌ای نیست که از دید مسوولان شرکت نفت پنهان مانده باشد و آنها به خوبی مسائل عراق را دنبال می‌کنند. منوچهری می‌گوید: فعلا آنها بحثی را باز کرده‌اند، اما تا مناقصاتشان به نتیجه برسد زمان زیادی لازم است و ما هم روی این میادین برنامه‌هایی داریم. وی با بیان اینکه خوشبختانه در غرب کارون از طرف عراقی عقب نیستیم، گفت: «علاوه بر این با عراق قرار است برای واحدسازی بهره‌برداری همکاری‌هایی داشته باشیم و در حال حاضر برای دو میدان کوچک سهراب و خرمشهر توافقات انجام شده است.»
معاون توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت در ادامه توضیحاتی درخصوص دیگر پروژه‌های نفتی و گازی کشور ارائه داد. به گفته وی، توتال طبق برنامه در حال انجام دادن مقدمات برای اجرایی کردن پروژه فاز ۱۱ پارس‌جنوبی است. مذاکرات با مرسک نیز هرچند پیشرفت‌های خوبی داشته اما با توجه به اینکه این شرکت به مالکیت توتال فرانسه درآمده است، شرکت ملی نفت حساسیت زیادی در مذاکرات به خرج می‌دهد و نتیجه‌بخش بودن مذاکرات با این شرکت در حال حاضر در هاله ابهام است.منوچهری درخصوص پروژه‌های ازدیاد برداشت که در مجموع ۵ میلیارد دلار ارزش دارد و اخیرا در شرکت ملی نفت طراحی شده نیز می‌گوید: ۴۰بسته برای ازدیاد برداشت در برخی میادین مناطق نفت‌خیز جنوب، نفت مرکز و فلات قاره طراحی شده‌اند. اسناد مناقصه توسط این سه شرکت طراحی شده و این اسناد در حال بازبینی هستند تا برای مناقصه آماده شوند. لیست کلی پیمانکاران صاحب صلاحیت نیز از سوی معاونت پژوهش و فناوری در حال تهیه است تا برای ما ارسال شود و تبدیل به لیست کوتاهی برای هر پروژه شود. وی در ادامه افزود: «از نوروز به بعد مناقصه این ۴۰ پروژه همزمان یا با فاصله نزدیک به هم آغاز می‌شود و تقریبا همه شرکت‌های صاحب صلاحیت می‌توانند در این مناقصات شرکت کنند.»
