به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، هفته ابتدایی آبان ماه بود که در کمتر از ٤٨ساعت، صنعت نفت ایران در صدر اخبار حوادث نفتی قرار گرفت. بعد از اینکه پالایشگاه تهران شب تلخ آتش‌سوزی را پشت‌سر گذاشت، هنوز نفتی‌ها از شوک حادثه تهران خارج نشده بودند که زبانه‌های آتش این‌بار رگ‌سفید را در صدر اخبار قرار داد، زبانه‌های آتشی که در ٤٨ساعت ٩نفر از کارکنان شرکت نفت را به کام
مرگ کشاند. خبرهای اولیه حکایت از این داشت که چاه شماره ١٤٧میدان نفتی رگ‌سفید هنگام عملیات حفاری به دلیل فوران گاز منفجر شد و دکل شماره ٩٥ فتح شرکت ملی حفاری دچار حریق شد؛ دکلی که تنها یک سال و نیم از نصب آن گذشته و به گفته مسوولان یکی از پیشرفته‌ترین دکل‌های حفاری کشور به حساب می‌آمد. شدت فوران آتش به حدی بود که دکل شماره ٩٥ فتح که حفاری را تا عمق ٢٦١٠ متری زمین پیش برده بود، در همان لحظات اولیه به کلی ذوب شد.
سرعت انفجار خبر صنعت نفت ایران را لرزاند. وزیر نفت بی‌درنگ نماینده‌ای ویژه به منطقه اعزام کرد. کسری نوری، مدیر روابط عمومی وزارت نفت سخنگویی بحران را عهده دارشد و بیژن عالی‌پور، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب فرماندهی میدان را بر عهده گرفت. آتشی که به نظر می‌رسید با توجه به تجربه‌های قبلی مهار چاه‌های نفت در زمانی کوتاه‌تر از آنچه پیش بینی می‌شد اطفا شود اما امروز وارد پنجاه و هفتمین روز شعله‌ور شدنش شده و هنوز همچنان زبانه‌های آن رمق را از آتش نشانان و تیم اطفا گرفته است تا جایی که اخبار غیر رسمی از ترک محل گروه‌های اطفا‌کننده حریق در روزهای گذشته به گوش رسید. حوادث هفته نخست آبان ماه تا دو مدیر تازه منصوب شده را در آزمونی سخت قرار داد ماجرایی که هم پای پرونده مدیرعامل جدید پالایشگاه تهران نوشته شد و هم پای پرونده فعالیت سپهری مدیرعامل جدید شرکت ملی حفاری ایران.
شروع آتش و دلایل آن
آتش سوزی دکل رگ‌سفید همانطور که خسارت‌های شدیدی را به بدنه نفتی کشور وارد کرد در همان لحظات ابتدایی دو نفر از مهندسان را به کام مرگ کشاند و چند نفر ازمهندسان را زخمی کرد. آتشی که بنا به گفته مهندس فریدی، کارشناس گل حفاری که یکی از مجروحان آتش‌سوزی هم هست «در هنگام لوله‌بالا در عمق ١٣٠٠ متری، همراه با هرزروی ٦ تا ٨ بشکه گل، یک آن چاه بلو (blow out) کرد. به ثانیه نکشید، هم‌زمان با بلو، چاه منفجر شد»؛ موضوعی که مهندسان نفتی آن را عامل بروز حادثه اعلام کردند. البته کارشناسان، گیر کردن لوله در فاصله ٨٠ متری و هرزروی گل و در نتیجه از تعادل خارج شدن و زنده شدن چاه و در پی آن نشت و فشار شدید گاز و تحمل نیاوردن یکی از شیرهای فوران‌گیر در این زمان را از علت‌های بروز حادثه عنوان کردند. آن چنان که از اظهارات آگاهان برداشت می شود، هرزروی گل و زنده شدن چاه فرایندی نیست که به یک‌بارگی و دفعتا انجام شود. زنده شدن چاه و نشت گاز در سطح به گونه‌ای که بوی آن در سطح پراکنده شود، مرحله پیشرفته خطر به شمار می‌آید. مرحله پیش از آن، گاز زدگی گل است که در صورت مجهز بودن دکل به تجهیزات مخصوص و پیشرفته در زمان مناسب و با دقت بسیار بالا قابل تشخیص و پیشگیری است. اگر گاز زدگی گل در زمان مناسب خود تشخیص داده نشود، نوبت به نشت گاز به سطح و استشمام بوی آن می رسد که نزدیک شدن به مرحله بحران و خطرناک زنده شدن چاه است؛ مرحله‌ای که به طور معمول و با کمی تعلل در پیشگیری، به فوران و انفجار منتهی می شود.
استارت زمان طولانی اطفا
البته براساس گزارش‌های منتشر شده در رسانه‌ها دو مخزن ١٠ هزار بشکه‌‌ای گازوییل در نزدیکی دکل وجود داشته که آنها هم به سرعت آتش گرفتند و برحجم دود و لهیب آتش چاه افزودند. هرگونه عملیات اطفای حریق باید پس از انفجار کامل این دو مخزن آغاز می‌شد تا از بروز حادثه دیگری جلوگیری شود. موضوعی که حتی موجب شد تا نخستین زمزمه‌های طولانی مدت شدن اطفا نیز به گوش برسد. در همان روزهای ابتدایی علی کادر، مدیرعامل شرکت ملی نفت، با متفاوت دانستن فوران این چاه با حوداث مشابه، از طولانی بودن مدت زمان مهار این آتش‌سوزی خبر داد. پیش بینی‌ای که توسط کارشناسان مناطق نفت‌خیز جنوب و ملی حفاری بین ٣٠ تا ٦٠ روز تخمین زده شد و حالا تنها سه روز باقی مانده تا زمان پیش بینی شده کارشناسان تمام شود و خبری از اطفا حتی نزدیک شدن به زمان اطفا هم نیست. گویا باید به پیش بینی دیگری چشم دوخت که ٣٠ روز به زمان اعلام شده اولی اضافه می‌کند. در همان زمان البته یکی از مدیران ارشد شرکت ملی نفت، کوهستانی بودن منطقه و قرار گرفتن چاه بر روی تپه و نبودن جریان آب را از مشکلات عمده در مهار آتش‌سوزی دانست و اعلام کرد که ممکن است مهار آتش ٩٠روز طول بکشد.
مهار کامل؛ ٥٠ نه، شاید ٦٠ روز
با این حال محسن دلاویز، نماینده ویژه وزیر نفت زمان مهار آتش‌سوزی را همچون دیگر کارشناسان نفتی ٥٠ یا شاید ٦٠ روز عنوان می‌کند و در همان روزهای نخست می‌گوید: «با توجه به کوهستانی بودن منطقه و نبود جاده‌های مناسب برای حمل تانکرهای آب و دیگر تجهیزات، پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است مهار کامل این حادثه به ٥٠ تا ٦٠ روز زمان نیاز دارد. » دلاویز حتی در مورد روش‌های مهار آتش هم عنوان کرد: هر دو روش مهار آتش از پایین با ایجاد چاه‌های انحرافی و مهار از بالا با ایجاد استخر آب برای جلوگیری از فوت وقت در دستور کار قرار گرفته است.»هر چند به صورت رسمی جزییاتی از تصمیمات کمیته بحران برای مهار آتش این چاه منتشر نشد اما اخبار منتشر شده در فضای مجازی نشان‌داد که قرار است از دو روش Top Kill و Bottom Kill برای کنترل فوران آتش استفاده شود. روش باتوم‌کیل، یک روش برای بستن چاه نفت آتش گرفته است که در آن یک چاه کمکی در زیر سوراخ اصلی چاه آتش گرفته حفر می‌شود و از طریق چاه کمکی گل حفاری (مخلوط آب و رس) را به چاه اصلی پمپاژ کرده تا در برابر فشار نفت مقابله کرده و جلوی جریان آن را بگیرد. پس از آن روزنه اصلی ایجاد شده روی ذخیره نفت را با موادی همچون سیمان پر کرده تا مانع انفجار شوند. در روش تاپ‌کیل نیز فرآیند تقریبا به همین شکل است و حجم زیادی از گل حفاری با فشار بالا به داخل چاه تزریق می‌شود. البته برای اثربخش بودن مهار نشتی نفت، فشار گل حفاری تزریقی باید بیشتر از فشار نفت درحال نشت باشد.
حادثه مشابه بعد از ٥١سال
نیم نگاهی به حوادث نفتی رگ‌سفید حکایت از حادثه‌ای مشابه در ٥١سال قبل دارد، همچون حادثه هفته ابتدایی آبان ماه پیش‌تر نیز در یکی از چاه‌های میدان رگ‌سفید اتفاق افتاده بود. در سال ١٣٤٥ هرزروی کامل گل حفاری و جریان یافتن گاز در کنار خطای انسانی سبب آتش‌سوزی در میدان رگ‌سفید٣ شده بود و دکل حفاری را در چند دقیقه نابود کرده بود.
مشخصات دکل ٩٥
دکل حفاری ٩٥ فتح در ردیف پیشرفته‌ترین دستگاه‌های شرکت ملی حفاری بود. این دستگاه با قدرت ٢ هزار اسب بخار، توان و حفاری چاه‌های اکتشافی، توصیفی وتوسعه‌ای را تا عمق ٦ هزار متر دارا بود. دکل ذوب‌شده ٩٥ به گفته سعید اکبری، مدیر عملیات حفاری یک شرکت ملی حفاری ایران، تمام برقی، دارای پنج ژنراتور، سه پمپ سیال، گرداننده فوقانی (تاپ درایور) و مجهز به سامانه‌های تصفیه سیالات حفاری، الکترونیکی، هیدرولیکی ومکانیکی پیشرفته بود. این دستگاه حفاری در اردیبهشت ١٣٩٥ برای حفاری یک حلقه چاه توسعه‌ای در حومه کلانشهر اهواز در مدار عملیات قرار گرفت تا پس از گذراندن تست‌های میدانی، نخستین عملیات حفاری خود را آغاز کند. براساس گفته منابع آگاه در مناطق نفت‌خیز جنوب، دکل حفاری ٩٥، در تاریخ ٣١ تیر سال جاری فعالیت خود را در چاه ١٤٧ رگ‌سفید آغاز کرده بود.
ضرر روزی ٣٧٢ هزار دلاری یا ٥٠٠ هزار دلاری
مسعود جباری، کارشناس ارشد نفت در مورد زیان‌های عدم مهار این میدان می‌گوید: طبق آمار ارایه شده از مسوولان مهار این حادثه، روزانه ٥ تا ٦ هزار بشکه نفت در حال سوختن است. بنابراین این مقدار نفت با نرخ ٦٢ دلاری قیمت هر بشکه نفت اوپک، حدود ٣٧٢ هزار دلار قیمت دارد. این در حالی است که برخی از رسانه‌ها مدعی هستند که روزانه ٨ هزار تا ٩ هزار بشکه نفت در چاه آتش گرفته میدان نفتی رگ‌سفید می‌سوزد و این مقدار نفت با نرخ ٦٢ دلاری قیمت هر بشکه نفت اوپک، حداقل حدود ٥٠٠ هزار دلار قیمت دارد. با این روال اگر قبول کنیم که از این میدان تنها روزانه ٦-٥ هزار بشکه نفت تولید می‌شود با احتساب نفت ٦٢ دلاری این روزها کشور برای ٥٧ روز گذشته ٨٧ میلیارد و ٩٦٦ میلیون و ٦٠٠ هزار تومان زیان دیده است که معادل ٢١٢ میلیون و٤٠ هزار دلار است. و اگر بخواهیم طبق گزارش‌های غیر رسمی میزان تولید این میدان را ٩-٨ هزار بشکه در روز بدانیم این رقم به ١١٨ میلیارد و ٢٧٥ میلیون تومان می‌رسد که معادل ٢٨٥ هزار دلار است. البته محسن پاک‌نژاد، معاون امور تولید شرکت ملی نفت ایران درباره برنامه تولید از چاه ١٤٧ گفته است: «پیشبینی می‌شد در صورت تکمیل عملیات حفاری و آغاز تولید از چاه ١٤٧، برداشت روزانه یک هزار و ٥٠٠ تا ٢ هزار بشکه نفت از این چاه میسر شود.» که باز هم این عدد در خوشبینانه‌ترین حالت یک سوم اعداد رسمی اعلام شده است در ٢٩ میلیارد تومان تاکنون به کشور زیان وارد شده است.
هر چند امروز ٥٧ روز از آتش‌سوزی رگ‌سفید می‌گذرد اما هنوز آتش رگ‌سفید زبانه می‌کشد و مهار نشده این در حالی است که بعد از گذشت بیش از ٤٠ از روزی که آتش رگ‌سفید فوران کرده بود سپهری، مدیرعامل شرکت ملی حفاری ایران از پیشرفت ٦٧ درصدی در مهار خبر داده بود و به نظر می‌رسید مهار آتش به خانه آخر رسیده است اما بعد از شکست چندین‌باره تیم اطفا‌کننده این روزها بحث بر سر حضور تیم‌های خارجی در خوزستان برای مهار این آتش دارد.
از اعلام آمادگی بهمنی تا هلندی‌ها
درروز ٥٣ از تولد آتش در رگ‌سفید تیم‌های اطفای هلندی و امریکایی اعلام آمادگی کردند تا برای اطفای آتش به رگ‌سفید بیایند. ظاهرا متخصصانی که در منطقه حضور دارند و به گفته مدیرعامل شرکت ملی حفاری از بهترین‌های این صنعت هستند بنا به دلایلی هنوز نتوانسته‌اند بر آتش فائق آیند و آن را مهار کنند. به تجهیزات موجود در منطقه نیز خسارت‌هایی وارد آمده اما از افرادی که در این حوزه مهارت داشته و دارند و سابقه خاموش کردن چاه‌های نفت کویت در دوران جنگ کویت و عراق را در کارنامه دارند بهره برده‌اند و حتی نسبت به افرادی که در خاموش کردن چاه‌های نفت ایران در دوران جنگ تحمیلی و پس از آن فعالیت داشته‌اند، خبری نیست. البته شاید دلیل این امر بی‌نقص بودن عملیات‌های انجام‌شده اطفا برای این میدان تاکنون بوده است. هرچند که طولانی شدن مدت زمان مهار چاه ١٤٧ رگ‌سفید موجب شده است تا سازمان‌های نظارتی مانند سازمان بازرسی کل کشور نیز وارد میدان شود تا فرآیند مهار چاه را از نزدیک مشاهده کنند. با همه این اوضاع اخیرا مدیرعامل شرکت هلندی «دی.ان.ام اینترنشنال» گفته است این شرکت می‌تواند ظرف سه الی چهار هفته، آتش‌سوزی چاه ١٤٧ میدان نفتی رگ‌سفید ایران را مهار و خاموش کند. این مدیر هلندی حتی اعلام کرده است «تجهیزات اطفای حریق ایران بر اساس آنچه من شاهد بوده‌ام، در شرایط مناسبی قرار دارد؛ آنها کار می‌کنند و به خوبی از آنها نگهداری می‌شود. اما تخصص ما در زمینه مهار مخازن ذخیره‌سازی نفت است که نیازمند آموزش و انتقال دانش است و ما قادر به اجرای آن هستیم. ما قادریم تا با متخصصین ایرانی همکاری کنیم و آنها را آموزش دهیم و از طریق انتقال تجربه، نظامی را ایجاد کنیم که برای تاسیسات نفتی ایران مفید باشد.»این در حالی است که برخی گزارش‌ها شرکت هلندی را بی‌تجربه در اطفا چنین حریق‌های معرفی می‌کند و با اتکا به تجربه‌های داخلی از بی‌توجهی‌هایی به برخی اعلام آمادگی‌های داخلی خبر می‌دهند. موضوعی که نوک پیکان را متوجه اعلام آمادگی مدیرعامل سابق شرکت ملی حفاری می‌کند. ظاهرا چندی پیش حیدر بهمنی، مدیرعامل سابق شرکت ملی حفاری که سابقه مهار چندین چاه پیچیده را نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورهای منطقه در کارنامه خود دارد، برای مهار این چاه اعلام آمادگی کرد اما تاکنون پاسخی در مورد این اعلام آمادگی عنوان نشده است.
