چند رقیب اروپایی، آسیایی و دو رقیب ایرانی: قرارگاه خاتم‌الانبیا و ستاد اجرائی فرمان امام. آن‌طور که وزیر نفت ایران خبر داده، قرارگاه خاتم‌الانبیا فرصتی سه‌ماهه برای میدان آزادگان درخواست کرده و وزارت هم این فرصت را به آنها داده است. بیژن نامدارزنگنه گفته: «احتمالا در دی‌ماه باید این موضوع روشن شود. البته این درخواست از سوی ستاد اجرائی فرمان امام هم مطرح شد که با آن نیز موافق بودیم. البته قرارگاه نیست و شرکت‌هایی هستند. آنها هم خواستند با شرکت‌های درجه‌یک خارجی صحبت کنند».از او پرسیده‌اند: «آیا مناقصه میدان آزادگان به تأخیر می‌افتد یا خیر؟» و زنگنه گفته: «باید منتظر باشیم. ممکن است به موازات این اتفاقات رخ دهد. هنوز تصمیم نگرفته‌ایم».
جذابیتی به وسعت آزادگان
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از شرق ، سومین و بزرگ‌ترین میدان نفتی جهان، آزادگان ایران است. در فاصله صدکیلومتری از غرب اهواز و در منطقه دشت آزادگان، میدانی نفتی است که در سال ۱۳۷۶ از سوی مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، در محدوده‌ای به وسعت ۲۰ در ۷۵ کیلومتر، کشف شده است. میدان آزادگان از شمال هم‌مرز میدان مجنون عراق است و حجم ذخیره درجای نفت خام این میدان، میانگین ۳۳ میلیارد بشکه تخمین زده می‌شود. این‌همه جذابیت؛ اما چه فایده؟ دولت ایران پس از تحریم‌های بین‌المللی، با مشکلات فراوانی برای توسعه میادین نفتی از جمله این میدان روبه‌رو بوده است. نامحرمانی آمدند و به آزادگان دست پیدا کردند، اما عملیاتشان را نیمه رها کردند و رفتند یا از ایران اخراج شدند.
آزادگان مهجور ماند
این‌همه جذابیت تاکنون این میدان را به جایی نرسانده است. چینی‌ها، ژاپنی‌ها و فرانسوی‌ها دست ایران را در پوست گردو گذاشتند. وزارت نفت ایران، برای توسعه میدان آزادگان، با شرکت ژاپنی اینپکس، در سال ۲۰۰۱ میلادی قراردادی امضا کرد. هرچند پس از پنج سال فعالیت‌نکردن اینپکس، این قرارداد از سوی وزارت نفت ایران لغو شد. دولت مذاکره با روسیه و هند را هم در دستور کار قرار داد.
از سال ۲۰۰۹ شرکت ملی نفت چین قراردادی برای اکتشاف و توسعه میدان نفتی آزادگان شمالی با دولت ایران امضا کرد. در نهایت بهره‌برداری از این میدان با سرمایه‌گذاری شرکت‌های ایرانی و ظرفیت تولید روزانه ٢٥ هزار بشکه در تیر ۱۳۸۶ آغاز شد. پس از هفت سال تعلل برای توسعه میدان (نسبت به زمانی که اینپکس ایران را ترک کرد)، در مهر سال ۱۳۸۹ توسعه همه مخزن‌های میدان آزادگان به شرکت ملی نفت چین واگذار شد. قرارداد توسعه میدان آزادگان جنوبی به ارزش ٢٫۵میلیارد دلار در قالب بیع متقابل، بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی نفت چین امضا شد. در نهایت با توجه به تغییرهای اعمال‌شده در طرح جامع توسعه (MDP)، عملیات اجرائی این طرح از شهریور سال ١٣٩١ هم‌زمان با تصویب طرح جامع تجدیدنظرشده توسعه میدان (RMDP) آغاز شد. براساس قرارداد، باید در ۵۲ ماه حجم تولید از میدان به روزانه ۳۲۰ هزار بشکه برای مدت سه سال افزایش پیدا می‌کرد؛ اما پس از گذشت حدود چهار سال، این طرح کمترین پیشرفتی نداشت. پس از حدود چهار سال از حضور شرکت ملی نفت چین در میدان آزادگان جنوبی، این شرکت به‌دلیل تعلل در توسعه این میدان مشترک با عراق در اردیبهشت ۱۳۹۳ خلع ید شد. مدیرعامل وقت شرکت ملی نفت ایران، رکن‌الدین جوادی، اعلام کرده بود: به دستور وزیر نفت، پیمانکار چینی طرح توسعه میدان آزادگان جنوبی، خلع ید و حکم برکناری آن ابلاغ شد. واقعیت آن بود که از مجموع ١٨٥ حلقه چاهی که باید براساس برنامه در فاز نخست توسعه این میدان به بهره‌برداری می‌رسید، تنها هفت حلقه چاه حفاری شد.
فروردین ۱۳۹۵، وزارت نفت، خبر از انعقاد یک قرارداد بین شرکت ملی نفت ایران و توتال فرانسه برای توسعه این میدان منتشر کرد. جزئیات این قرارداد، محرمانه بوده، ولی به گفته سیدمحمود مرعشی، مجری توسعه میدان آزادگان در شرکت مهندسی و توسعه نفتی، میزان سرمایه‌گذاری این شرکت کمتر از پنج‌میلیارد دلار بوده و ازاین‌رو، شرکت ملی نفت مجبور است برای تأمین مابقی هزینه‌ها، از سرمایه شرکت‌هایی همچون اینترپوز، وینچی، هیوندای و ماروبنی استفاده کند.
آزادگان به داخلی‌ها می‌رسد؟
پس از چند ماه فشار منتقدان به دولت برای ممانعت از واگذاری برخی میادین نفتی به غربی‌ها، حالا نام دو شرکت ایرانی؛ یعنی قرارگاه خاتم‌الانبیا و ستاد اجرائی فرمان امام به‌عنوان داوطلبان توسعه میدان نفتی آزادگان جنوبی اعلام شده است. در ماه‌هایی که گذشت، پس از مذاکره شرکت توتال با وزارت نفت برای توسعه میدان آزادگان جنوبی، موجی از انتقادهای جریان منتقد دولت درباره واگذاری پروژه‌های نفتی به خارجی‌ها راه افتاد. حالا که نام این دو آمده، روشن شده هر دو مشتری، شریکی خارجی می‌خواهند.
این میدان ریسکی بسیار اندک دارد؛ ابعاد و حجم ذخایرش تا حدود زیادی روشن است و به دست هرکس که بیفتد، تنها توسعه آن کافی است. توسعه هم که از دو راه امکان‌پذیر است؛ یکی حفر چاه و دیگری تکنولوژی بالای استخراج. از آنجا که توسعه میادین به تکنولوژی بالا نیاز دارد، پرواضح است که احتمالا خاتم و ستاد فرمان امام هر دو برای گسترش میدان، به خارجی‌ها نیازمندند.
تلاش برای پیوستن غیراوپکی‌ها به اوپک
بیژن زنگنه در همایش بررسی الزامات و چالش‌های قراردادهای مشارکت و ابزارهای مالی سرمایه‌گذاری در صنعت نفت در جمع خبرنگاران با اشاره به توافق اوپک، اظهار کرد: با توجه به اینکه اوپک به یک چارچوب توافقی رسیده، باید تلاش کنیم غیراوپک هم به این توافق بپیوندد.
این عضو کابینه دولت با اشاره به مذاکراتی که بین کشورهای عضو اوپک و برخی از کشورهای غیرعضو اوپک انجام شده است، تأکید کرد: پیشنهاد اوپک به برخی از کشورهای غیرعضو مانند روسیه کاهش تولید نفت بوده که امیدواریم در ماه‌های آینده به یک توافق مشترک دست یابیم.
وی درباره جلسه روسیه و عربستان، گفت: امیدواریم بتوانند به تفاهم برسند که روسیه و کشورهای غیراوپک، اوپک را همراهی کنند؛ به‌طور کلی هدف افزایش تولید نیست. نشست نوامبر، نشست اوپک است. وزیر نفت در ادامه در پاسخ به سؤالی مربوط به دکل‌ها، بیان کرد: درباره دکل‌ها چیز جدیدی نشنیده‌‌ام. دکل‌هایی است که دولت قبل خرید کرده و این بحث‌ها وجود دارد.
وی افزود: از ابتدای قرارداد، ایرانی‌ها باید شریک خارجی‌ها باشند. اگر ایرانی‌ها اصل قرارداد باشند، لزومی ندارد شرکت‌های خارجی به‌عنوان شریک قرارداد باشند؛ البته اگر خودشان تمایل داشته باشند ما مشکلی نداریم، اما اگر خارجی‌ها اصل قرارداد باشند، حتما باید شریک ایرانی داشته باشند و سپس باید تعیین شود قراردادها چطور باشد و ایرانی‌ها چطور باید بیشترین سهم را بگیرند و تکنولوژی بیشتر و به بهترین نحو تأمین شود.
وزیر نفت، ادامه داد: این قراردادها فرصت‌های زیادی برای ظرفیت‌های ایرانی ایجاد می‌کند و حداقل ایرانی‌ها به‌راحتی می‌توانند ٧٠ درصد ارزش سرمایه‌گذاری را بگیرند و برای خودشان سابقه، اشتغال و ارزش‌افزوده ایجاد کنند. وی در پاسخ به این سؤال که آیا مناقصه میدان آزادگان به تأخیر می‌افتد یا خیر، گفت: باید منتظر باشیم. ممکن است به موازات این اتفاقات رخ دهد. هنوز تصمیم نگرفته‌ایم. وزیر نفت با تأکید بر اینکه هدف وزارت نفت بالابردن ضریب بازیافت است، گفت: با چاه‌‌زدن هم می‌توان تولید کرد.
متن قراردادهای نفتی هنوز نهایی نشده است
وی در ادامه با اشاره به قراردادهای جدید نفتی، اظهار کرد: متن این قراردادها هنوز نهایی نشده و فعلا در مرحله تعیین صلاحیت شرکت‌های خارجی هستیم. هفته گذشته برخی شیطنت‌هایی کردند و گفتند فقط شرکت‌های خارجی برای این قراردادها دعوت شده‌اند و شرکت‌های داخلی حذف شده‌اند، درحالی‌که داخلی‌ها را قبلا تعیین صلاحیت کرده بودیم و اعلام کردیم ١١ شرکت صلاحیت دارند و چنانچه باز هم درخواستی باشد، بررسی می‌کنیم. این مرحله برای خارجی‌ها بود و پس از اینکه ارزیابی صلاحیت‌ها تمام شود، متن آماده خواهد شد.
اولتیماتوم زنگنه به هندی‌ها
زنگنه در ادامه با بیان اینکه فعلا قرارداد بای‌بک نداریم، بیان کرد: مهلت هندی‌ها تا سپتامبر بود و مدل آن بای‌بک نبود. پیشنهاد هندی‌ها از نظر مالی پذیرفتنی نبود و ممکن است به سرانجام نرسد و ممکن است ایران، هندی‌ها را کنار بگذارد. وزیر نفت تصریح کرد: در هر حال دوره‌های آخر است و به هندی‌ها اعلام کردیم باید پیشنهاد پذیرفتنی ارائه دهند. آنها همین ماه می‌آیند و امیدوارم همکاری با هندی‌ها حذف نشود، اما اگر مدل مالی آنها پذیرفتنی نباشد، مجبور به حذف آنها می‌شویم. وی درباره مشکل نقل و انتقال بانکی نیز گفت: برای قراردادهای جدید مشکل نقل و انتقال بانکی وجود ندارد.
تهدید دوباره گازی پتروشیمی‌ها
زنگنه همچنین در پاسخ به پرسش دیگر مهر مبنی بر انتقاد شرکت‌های پتروشیمی از تغییر فرمولی ناعادلانه و غیرمنطقی برای فروش خوراک اتان، توضیح داد: از فرمول و قیمت‌های تعیین‌شده برای فروش اتان دفاع می‌کنم. این مقام مسئول، با بیان اینکه هم‌اکنون برای فروش یک میلیون تن اتان، چهار میلیون تن تقاضا در داخل کشور وجود دارد، تأکید کرد: اگر پتروشیمی‌ها فکر می‌کنند که قیمت‌های فعلی گران است، قطعا مزایده فراهم می‌کنیم و یک‌ونیم برابر قیمت‌های فعلی، خوراک اتان را به فروش می‌رسانیم. سود خالص دو شرکتی که اتان مصرف می‌کنند، در دو سال متوالی ٤٨ و ٥١ درصد بوده است. وی تأکید کرد: هندی‌ها به دنبال سرمایه‌گذاری در اتان نبودند. من به آنها گفتم اگر این قیمت گاز گیر آوردید، من خریدار هستم.
٨ هزار میلیارد دلار ثروت نفتی در کشور داریم
به گفته وزیر نفت، هفت تا هشت هزار میلیارد دلار ثروت نفتی زیر پاهای ما در کشور وجود دارد که در صورت اجرای قراردادهای جدید نفتی و طرح‌های بازیافت تا ١٢ هزار میلیارد دلار امکان افزایش دارد. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده باید در برنامه پنج‌ساله ششم توسعه کشور بیش از ٢٠٠ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت نفت شود که ١٣٠ میلیارد دلار آن برای بخش بالادستی است. وزیر نفت با بیان اینکه نفت، موتور محرکه سرمایه‌گذاری و توسعه کشور است، تأکید کرد، سرمایه‌گذاری در این صنعت باید با اقتصاد ملی پیوند داشته باشد. زنگنه با بیان اینکه با اجرای قراردادهای جدید نفتی صدها هزار شغل در کشور ایجاد خواهد شد، افزود: در فاینانس(تأمین مالی) باید ٨٠ درصد کالا و خدمات از خارج تأمین می‌شد، اما در قراردادهای جدید نفتی این‌گونه نیست و تا صددرصد قابل تأمین از داخل است.
وزیر نفت با بیان اینکه سرمایه‌گذاری در هیچ بخش اقتصادی امکان مقایسه با صنعت نفت را ندارد، گفت: در صورت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، در پنج تا شش سال، اصل سرمایه‌گذاری قابل بازگشت است و در سال‌های بعد تا چندین برابر، سود کسب خواهد شد.
وانت نیسان‌ها را باید بخریم و بسوزانیم!
وزیر نفت همچنین در حاشیه این همایش با اشاره به ضرورت خرید کل وانت نیسان‌های کشور برای مدیریت مصرف سوخت، گفت: وانت نیسان‌ها را باید پس از خرید در ذوب‌آهن بسوزانیم!
سایه سیاست بر قراردادهای نفتی
معاون وزیر نفت در امور بین‌الملل و بازرگانی نیز با بیان اینکه شرکت‌های نفتی بین‌المللی آماده سرمایه‌گذاری در ایران شده‌اند، گفت: مسائل سیاسی، جناحی و صنفی به حدی بر قراردادهای جدید نفتی تأثیرگذار بود که حدود یک سال طول کشید تا درباره این قراردادها اجماع حاصل شود. امیرحسین زمانی‌نیا افزود: پس از اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) باید برای امضای قراردادهای جدید آمادگی می‌داشتیم، اما این امر به علت شرایط سیاسی به درازا کشید.
سیاست‌زدگی دست‌های صنعت نفت را بسته است
وی با بیان اینکه سیاست‌زدگی دست‌های صنعت نفت را بسته است، گفت: تمایل شرکت‌های خارجی برای همکاری با ایران نه به دلیل ذخایر نفت و گاز کشور، بلکه به این دلیل است که وجهه ایران در سطح بین‌المللی در حال تغییر و بازده سرمایه‌گذاری در پروژه‌های صنعت نفت ایران مطلوب است. هم‌اکنون ارزیابی شرکت‌های بین‌المللی برای حضور در مناقصه قراردادهای نفتی ایران آغاز شده و در حال انجام است. به گفته زمانی‌نیا، مذاکرات جدی با شرکت‌های روسی، چینی و اروپایی در حال انجام است.
در نشان‌دادن ظرفیت‌های خود ماهر نیستیم
زمانی‌نیا با اشاره به اینکه ما در نشان‌دادن ظرفیت‌های خود ماهر نیستیم، گفت: پس از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) هیأت‌های متعدد خارجی به ایران سفر کردند، اما واقعیت این است که ما برای آن تحول، آماده نبودیم. وی به روند طولانی اجماع‌سازی درباره قراردادهای جدید نفتی اشاره کرد و گفت: در ایران تصمیم‌گیری در اختیار یک نفر نیست، بلکه تصمیم‌گیری در لایه‌های مختلف انجام می‌شود که گاهی باعث زمان‌بر‌شدن امر تصمیم‌گیری می‌شود.
٦ قرارداد جدید نفتی امضا می‌شوند
معاون امور توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت هم در این همایش با بیان اینکه درحال‌حاضر با ۱۰ شرکت بین‌المللی تفاهم‌نامه (MOU) امضا شده است، افزود: قرارداد شش شرکت دیگر هم به‌زودی امضا می‌شود. غلامرضا منوچهری با بیان اینکه ایران دارای ۱۵۷ میلیارد بشکه ذخایر نفت است، افزود: این به این معنی است که ۱۵۰ میلیارد ذخایر قابل استحصال داریم؛ بنابراین هر چه بتوانیم اکتشاف جدید انجام دهیم یا با تکنولوژی‌های جدید بتوانیم ذخایر بیشتری برداشت کنیم و ضریب بازیافت را افزایش دهیم، سرمایه‌گذاری زیرزمینی ما نیز افزایش پیدا می‌کند.
ورود شرکت‌های ناشناخته ممنوع شد
دیگر معاون وزیر نفت هم گفت: با تعیین ضوابط جدید، ورود شرکت‌های ناشناخته جهان به صنعت نفت و گاز ایران ممنوع می‌شود.علی کاردر در تشریح فراخوان جدید شرکت ملی نفت ایران به منظور ارزیابی صلاحیت شرکت‌های اکتشاف و تولید نفت و گاز بین‌المللی، گفت: از هفته گذشته به مدت یک ماه، فراخوانی برای ارزیابی صلاحیت شرکت‌های اکتشاف و تولید نفت و گاز خارجی ارائه شده است. معاون وزیر نفت با اعلام اینکه براساس این فراخوان تمامی شرکت‌های خارجی که علاقه‌مند به حضور در مناقصات نفتی ایران هستند، باید اطلاعات و مشخصات خود را در اختیار شرکت ملی نفت ایران قرار دهند، تصریح کرد: میزان تولید نفت و گاز، فعالیت در پروژه‌های نفت و گاز کشورهای مختلف جهان، استفاده از فناوری‌های نوین توسعه، بهره‌برداری و افزایش ضریب بازیافت از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی صلاحیت شرکت‌های نفتی خارجی است.
این عضو هیأت‌مدیره شرکت ملی نفت با تأکید بر اینکه شرکت‌هایی که قرار است در مناقصات توسعه میادین نفت و گاز ایران حضور یابند، باید دست‌کم در یک نقطه از جهان یک پروژه تولید نفت و گاز اجرا کرده باشند، گفت: البته میزان تولید هم در رتبه‌بندی شرکت‌های نفتی خارجی بسیار مهم است.
