به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران، چه تلاش دولتمردان امریکایی برای عمیق‌تر کردن پیامدهای حاصل از تصمیم به خروج یکجانبه‌گرایانه خود از توافق هسته‌ای و کوشش برای گشودن پرونده ادعایی جدید علیه برنامه هسته‌ای ایران در کشاکش بحران فراگیر کرونا بخوبی نمایان است. عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپولیتیک و سفیر پیشین ایران در اروپا درباره تحولات پیرامون برجام در شرایط جاری سخن گفته است.
در شرایطی که به نظر می‌رسد روند پیگیری پرونده برجام همچنان در مسیر پرفراز و نشیب خود به سر می‌برد، بحران شیوع کووید 19 توجه شمار زیادی کشورهای جامعه بین‌الملل بویژه آلمان، فرانسه و انگلیس، سه کشور اروپایی طرف برجام را متوجه خود کرده است. آیا سایه این بحران بر روند حل و فصل پرونده برجام سنگینی می‌کند؟
ویروس کرونا در شرایطی شرکای اروپایی ایران در برجام را درگیر کرده است که دو ماه پیش از آن، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارشی پیرامون برنامه هسته‌ای ایران منتشر کرد که دارای برخی نکات اختلافی بود. امریکایی‌ها بسیار علاقه‌مند هستند که اروپایی‌ها را درباره موضوعات جدید مطروحه از سوی آژانس فعال کنند و اقداماتی هم برای تحریک آنها انجام می‌دهند. چنانکه آقای پمپئو وزیر خارجه امریکا اخیراً ادعا کرده است که ایران به آژانس اجازه نمی‌دهد از سه سایت ایرانی مشکوک بازدید کند. هدف او تحریک کشورهای دنیا و بویژه اروپایی‌ها بود.
اما این اقدامات امریکا در شرایطی دنبال می‌شود که از یک سو اروپایی‌ها در شرایط فعلی بسیار درگیر بحران کرونا هستند و از سوی دیگر نمی‌خواهند دنباله‌رو سیاست ترامپ و پمپئو باشند. درست است که آنها نیز با آژانس کار می‌کنند و به گزارش‌های آن توجه می‌کنند و در همین چارچوب نیز یک دور گفت‌و‌گو در اروپا با حضور آقای عراقچی انجام شده است؛ اما با توجه به رویکرد یکجانبه‌گرایانه ترامپ در خروج از برجام و بعد رفتاری که او درباره مسأله کرونا با اروپایی‌ها داشته، آنها توجه کمتری به فشارهای امریکا نشان می‌دهند. ترامپ در بحبوحه بحران کرونا به نحوی رفتار کرده که اروپا را از همراهی با امریکا در موضوعات مختلف از جمله ایران دورتر کرده است. تصمیم یک جانبه و بدون هماهنگی کاخ سفید بر قطع پروازهای اروپا به مقصد امریکا از جمله این اقدامات بود که حتی با واکنش انگلیس مواجه شد.
همچنین اروپایی‌ها به‌دلیل عمیق‌تر شدن بحران شیوع کرونا و افزایش مشکلات اقتصادی، بهداشتی و امنیتی به‌دنبال بیشتر کردن تنش با ایران نیستند و عمده توجه آنها معطوف مشکلات داخلی شده است و همین مسأله سبب خواهد شد که اروپا تمایل جدی‌تری داشته باشد که با صرف کمترین هزینه سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک، مدیریت تحولات را در بحبوحه تنش تهران و واشنگتن در دستور کار قرار دهد. بویژه که به انتخابات امریکا نزدیک می‌شویم و اروپا اصلاً نمی‌خواهد امتیازی به ترامپ دهد.
به مسأله انتخابات امریکا اشاره کردید آیا اروپا مشخصاً برای تعیین تکلیف برجام به انتظار نتیجه این رویداد سیاسی نشسته است؟
اگرچه گزارش‌های آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران برای اروپا مهم است؛ اما نمی‌خواهد اجازه دهد امریکا از این اتفاق و دوگانگی که در برخی موارد و نه همه موارد درباره ایران به وجود آمده سوءاستفاده کرده و اوضاع را متشنج کند. بویژه که اروپا الان با توجه به موج جدید پناهندگان که به‌دلیل سیاست‌های جدید ترکیه آغاز شده است و از سوی دیگر گرفتاری‌اش با بحران کرونا نمی‌خواهد بهانه دست امریکایی‌ها دهد که به‌دلیل مسأله هسته‌ای فشار بر ایران را افزایش دهد؛ زیرا اروپایی‌ها می‌دانند وقتی فشار بر ایران وارد شود، این کشور عکس‌العمل نشان می‌دهد چنانکه این عکس‌العمل را در خلیج فارس، عراق و جاهای دیگر نشان داده است. لذا اروپایی از این تشنج می‌ترسند و به ترامپ هم اطمینان ندارند که اگر با او مشورت کنند و به توافقی برسند، کاخ سفید آن را اجرا کند. این شرایط نشان می‌دهد که حتی همپیمانان امریکا نیز نمی‌توانند به تصمیمات ترامپ اتکا کنند و به او اعتماد داشته باشند. در چنین شرایطی که شکاف جدی میان امریکا و اروپا وجود دارد قطعاً میزان تأثیر سیاست امریکایی‌ها بر سیاست‌های اروپا کم‌تر خواهد شد.
البته ما نباید تصور کنیم که اروپایی‌ها مسأله هسته‌ای ایران را رها می‌کنند اما دارند بازی می‌کنند که انتخابات امریکا فرا برسد. آنها امیدوار به پیروزی دموکرات‌ها هستند بویژه که ایران قول داده است که اگر دولت امریکا به برجام برگردد، آن 5 گامی را که در تعهداتش کم کرده است، دوباره اجرا کرده و به این ترتیب برجام کارکرد اولیه خودش را پیدا می‌کند.
بنابراین باید انتظار داشت که فشارهای کنونی امریکا با توجه به مسائلی که اشاره کردید دست‌کم تا انتخابات امریکا به رویداد قابل ملاحظه‌ای از جمله تشدید فشار آژانس و اروپایی‌ها بر ایران منجر نشود؟
وضعیت جاری ادامه پیدا خواهد کرد مگر اینکه آژانس تا انتخابات امریکا گزارش جدیدی دهد که خیلی تند و تیز باشد که طبیعتاً در این صورت اروپایی‌ها بسیار حساس می‌شوند و اسرائیل و امریکا شلوغ خواهند کرد البته من اراده‌ای از سوی آژانس نمی‌بینم که بخواهد در شرایط تحولات جاری چنین گزارشی را منتشر کند.
لذا اگر این نهاد بخواهد گزارشی درباره ایران منتشر کند، همان تأییدیه‌های قبلی تکرار می‌شود و اروپایی‌ها بر اساس آن عمل می‌کنند لذا من الان وضعیت برجام را یک وضعیت خاکستری می‌بینیم؛ چون اروپا، امریکا را مقصر اصلی می‌داند که از برجام خارج شد و باعث وقوع چنین مشکلاتی شد که در نهایت آژانس بعد از 15 گزارش مثبت یک گزارش خاکستری داد. هرچند در جاهایی به نقاط مثبت و در جاهایی هم به نکات منفی اشاره کرده است. من پیش‌بینی نمی‌کنم که وضعیت از اکنون پیچیده‌تر شود.
امریکا الان بحث عدم صدور مجوز به آژانس برای بازدید از سه مرکز ادعایی جدید را به تخلف ایران از «ان‌پی‌تی» مرتبط دانسته است. درخواست بازدید و مخالفت ایران، می‌تواند به محملی برای فشار جدید آژانس بر ایران و گشودن یک پرونده مشابه پرونده مطالعات ادعایی باشد؟
بعد از اقدامات پنج مرحله‌ای ایران مبنی بر متوقف کردن اجرای تعهدات برجامی‌اش، پرونده این توافق از حالت سفید وارد حالت خاکستری شد. پیشتر همه گزارش‌های آژانس اعلام می‌کرد که ایران در زمینه اجرای برجام همکاری کاملی دارد و 15 گزارش این سازمان نیز تأیید کرده بود که ایران برجام را به‌صورت کامل و جامع اجرا کرده است. از این‌رو همه کشورهای جامعه بین‌الملل به جز امریکا، رژیم اسرائیل و شماری از کشورهای عربی تأیید می‌کردند که ایران کاملاً به برجام پایبند بوده است. اما بعد از اقدامات تلافی‌جویانه ایران و متوقف کردن تعهدات برجامی‌اش که این توافق را وارد فاز خاکستری کرد و به انتشار گزارش ۱۳اسفند و اتهام وارده در رابطه با عدم اجازه بازرسی سه مکان مد نظر آژانس بواسطه اطلاعات نادرست اسرائیلی‌ها از سوی آژانس انجامید، مواضع، رفتارها و اقدامات متفاوتی از طرفین شکل گرفت که بسیار هم طبیعی است. اما در این میان امریکا نیز برای مخدوش کردن وجهه ایران و تحت فشار قراردادن آژانس، اروپا و چین و روسیه به هر راهکاری روی می‌آورد تا از فرصت پیش آمده استفاده کند و حتی موضوع عدم مجوز بازدید از سایت‌های ادعایی را به تخلف ایران از پادمان هسته‌ای و نه برجام گره بزند. اقدامی که از مجرای آن بتوان اروپایی‌ها را برای ورود جدی به مسأله هسته‌ای ایران متقاعد نماید.
این در حالی است که طرف ایرانی معتقد است اگر اجازه دهد آژانس بدون ادله قابل استناد از هر سایت مورد ادعای امریکا و اسرائیل بازدید کند، فضایی باز می‌شود و روال می‌شود که مراکز امنیتی ایران مورد بازدید قرار گیرد و به این کار نیز اکتفا نمی‌شود. لذا ایران از همان ابتدا در را بسته است و غیر از مراکزی که در برجام آمده و تعهد کرده و آژانس هم بر همان اساس نظارت کرده و گزارش مثبت داده، آمادگی آن را ندارد که در واقع اجازه دهد که کارشناسان آژانس از سایت‌های جدید ادعایی اسرائیل بازدید کنند. این در حالی است که به نظر نمی‌آید اروپایی‌ها هم با توجه به موارد اشاره شده تمایل چندانی برای همراهی با آژانس داشته باشند.
