به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از اعتماد، با وجود تاکید قوانین بالادستی نظام بر لزوم کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و ایجاد فرصت‌های جدید برای تولید غیرنفتی، تمام دولت‌های گذشته ترجیح داده‌اند با استفاده از منابع سهل‌الوصول نفت، خزانه و سپس بودجه جاری خود را تامین کنند و به دنبال همین اتفاق هنوز زیرساخت حوزه‌های مولد اقتصادی در ایران به‌طور کامل تشکیل و تامین نشده است. از این‌رو در سال‌های گذشته هر بار که امریکا یا دیگر کشورهای هم‌پیمانش قصد به تحریم ایران کرده‌اند، از محل کاهش فروش نفت، فشاری مضاعف به اقتصاد ایران وارد شده است.
در ماه‌های گذشته، در کنار محدودیت‌های درآمدی، یکی دیگر از تاثیرات نفت در اقتصاد ایران، خود را در حوزه رشد اقتصادی نشان داده است. با توجه به سهم نفت و صنایع نفتی از اقتصاد ایران، هر بار که فعالیت این بخش کم می‌شود، اقتصاد ایران به سرعت وارد رشد اقتصادی منفی و دوره‌ای جدید از رکود می‌شود و این موضوع خود را در گزارش‌های اخیری که از وضعیت رشد اقتصادی ایران منتشر شده نشان می‌دهد.
با این وجود در ماه‌های گذشته با پیگیری جدی بهبود وضعیت تولید و افزایش حمایت از این بخش، استفاده گسترده‌تر از ظرفیت‌های صنعتی و تولیدی در دستور کار قرار گرفته و همین امر خود را در چند شاخص نشان داده است. از یک سو بر اساس اعلام رییس کل بانک مرکزی، در ماه‌های نخست سال جاری، میزان رشد اقتصادی بخش غیرنفتی ایران مثبت شده و این روند در ماه‌های گذشته نیز ادامه یافته است. رشد وزنی صادراتی غیرنفتی در سال جاری نیز نشانه دیگری از بهبود نسبی این تولیدات غیرنفتی در سال جاری است.
شاخص سوم که در برآیند کلی از عملکرد اقتصاد ایران، نقشی مهم ایفا می‌کند، افزایش فرصت‌های شغلی و کاهش نرخ بیکاری است، شاخصی که هرچند هنوز برای تک رقمی شدن مقاومت می‌کند، اما در پاییز امسال به نزدیک‌ترین فاصله تا اعداد زیر 10 درصد رسیده است.
دوگانه دشوار سیاستگذاری
هرچند دولت در سال 96 اعلام کرد که برنامه‌ای جدی برای کاهش بیکاری دارد، اما خروج ترامپ از برجام از یک سو و افزایش قابل توجه تورم از سوی دیگر این برنامه را با چالش جدی مواجه کرد. بازگشت تحریم‌ها باعث شد، منابع احتمالی که اقتصاد ایران خود را آماده استفاده از آنها کرده بود، قطع شوند و از سوی دیگر درآمد فروش نفت نیز کاهش یابد و انتقال ارز حاصل از آن به فرآیندی پیچیده وابسته شود. در چنین فضایی رشد قیمت ارز و به دنبال آن افزایش تورم نیز به کاهش قدرت خرید مردم منجر شد و سیاستگذاری‌های کلان اقتصادی را با اما و اگر مواجه کرد.
در شرایطی که دولت‌ها با سیاست‌های انبساطی و انقباضی خود در بسیاری از موارد با تورم یا رکود شکل گرفته در اقتصادشان مقابله می‌کنند، قرار گرفتن در یک شرایط رکود تورمی ایجاد تغییر در فضای اقتصادی را دشوار می‌کند، زیرا هر حرکتی به سمت مبارزه با یکی از این دو مشکل، باعث تشدید معضل در سوی دیگر ماجرا می‌شود.
از سوی دیگر کاهش سرمایه‌گذاری‌های جدید نیز عاملی شده تا دست دولت در آغاز برنامه‌های اشتغال‌زا بسته‌تر از هر زمان دیگری باشد. با این وجود برنامه‌ریزی جدی ماه‌های اخیر در بهره بردن از ظرفیت بخش‌های مولد اقتصادی باعث شده شاخص بیکاری تغییری مثبت را تجربه کند و در کنار کاهش رکود در بخش غیرنفتی، میزان بیکاری نیز کاهش یافته است.
کاهش 1.2 درصدی بیکاری
جدیدترین گزارش مرکز آمار از وضعیت شاخص بیکاری در اقتصاد ایران نشان می‌دهد که این نرخ در پاییز امسال در قیاس با فصل مشابه سال قبل کاهش 1.2 درصدی را تجربه کرده است. از این‌رو نرخ بیکاری 11.8 درصدی پاییز پارسال، در پایان آذر امسال به 10.6 درصد کاهش یافته است.
هر چند مرکز آمار جزییاتی از چگونگی شکل‌گیری این روند کاهشی ارایه نکرده، اما همچنان کفه اصلی ایجاد اشتغال در اقتصاد ایران به سمت خدمات سنگینی می‌کند. جمعیت شاغلان ١٥ ساله و بیشتر در این فصل ٢٤ میلیون و ٤٤٦ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل ٤٧٢ هزار نفر افزایش داشته است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در پاییز ١٣٩٨، بخش خدمات با 50 درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با 32.9 درصد و کشاورزی با 17.1 درصد قرار دارند.
بر اساس این گزارش، در پاییز امسال، دو میلیون و 892 هزار و 726 نفر جمعیت 15 ساله و بیشتر در کشور بیکار بوده‌اند. این تعداد در جوانان 18 تا 35 ساله، دو میلیون و 159 هزار و 160 نفر بوده است.
بر اساس برآوردهای صورت گرفته، در پاییز امسال، جمعیت 15 ساله و بیشتر کشور، حدود 61 میلیون و 750 هزار نفر بوده که از این عدد حدود 27 میلیون نفر جمعیت فعال و 34 میلیون نفر جمعیت غیرفعال بوده‌اند. از جمعیت فعال کشور، بیش از 24 میلیون نفر شاغل و کمتر از 2.5 میلیون نفر غیرفعال بوده‌اند.
در میان شاغلان نیز بیش از 13 میلیون نفر (حدود 56 درصد) در طول هفته 44 ساعت یا بیشتر کار کرده‌اند، حدود 10 میلیون نفر (41 درصد) کمتر از 44 ساعت کار کرده‌اند و حدود چهار درصد از این گروه نیز غایب موقت بوده‌اند.
همچنین بررسی سهم اشتغال ناقص جمعیت ١٥ ساله و بیشتر نشان می‌دهد که در پاییز ١٣٩٨، 10.6 درصد جمعیت شاغل به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیشتر و…) کمتر از ٤٤ ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که 36.5 درصد از شاغلان ١٥ ساله و بیشتر، ٤٩ ساعت و بیشتر در هفته کار کرده‌اند.
سهم بالای بیکاری جوانان
با وجود تداوم روند کاهشی بیکاری، یکی از مسائلی که برای آینده اقتصاد ایران می‌تواند نگران‌کننده باشد، تداوم آمار بیکاری جوانان است.
بر اساس گزارش مرکز آمار، همچنان نرخ بیکاری در میان جوان‌ها رکوردهای قبلی خود را حفظ کرده است و رقم‌های بالا را نمایش می‌دهد. نرخ بیکاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله حاکی از آن است که 25.8 درصد از فعالان این گروه سنی در پاییز ١٣٩٨ بیکار بوده‌اند. بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز ١٣٩٧) 1.2 درصد کاهش یافته است. بررسی نرخ بیکاری جوانان ١٨ تا ٣٥ ساله نیز نشان می‌دهد که در پاییز ١٣٩٨، 17.9 درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به پاییز ١٣٩٧، به میزان 1.4 درصد کاهش یافته است.
با وجود مشکلاتی که اقتصاد ایران در ماه‌های گذشته با آن روبه‌رو بوده، افزایش حدود 500 هزار فرصت شغلی جدید از پاییز 97 تا انتهای آذر امسال نشان می‌دهد که با استفاده گسترده‌تر از ظرفیت‌های اقتصادی حوزه‌هایی مانند صنعت و خدمات امکان کاهش یافتن میزان بیکاری در اقتصاد ایران وجود دارد. هرچند برای کاهش جدی‌تر آمار بیکاری، باید به برخی اصلاحات ساختاری و اساسی‌تر فکر کرد، اما در شرایط فعلی، استفاده از ظرفیت‌های موجود می‌تواند، دغدغه تک‌رقمی شدن تورم را به واقعیت نزدیک کند.
