به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از همشهری، بحران در این شرایط تعریفی مشخص دارد؛ از جمله تورم شدید، افزایش صعودی قیمت‌ها، مختل شدن سازوکار اقتصادی، از بین رفتن اعتماد به آینده و کاهش قدرت خرید. تحت چنین شرایطی است که تاکنون بیش از 50کشور جهان واحد پول خود را به واسطه سیاست‌هایی که با عنوان حذف صفر یا اصلاح پولی شناخته می‌شود، تغییر داده‌اند. اجرای این سیاست لزوما با موفقیت همراه نبوده است.
کدام کشورها صفر از دست داده‌اند (1923تا 2018)
از سال 1923 تا سال2018 شمار کشورهایی که اقدام به صفرزدایی از پول ملی خود کرده‌اند به 51کشور می‌رسد که تعداد 277عدد از صفرهای پول ملی خود را کنار گذاشته‌اند.
نخستین کشور که اقدام به تغییر واحد پول ملی خود کرد، کشور آلمان در سال1923 بود که در شرایط ابر‌تورمی، بالغ بر 12صفر از پول ملی خود را کنار گذاشت.
آخرین کشور در این بازه زمانی کشور زیمبابوه است که در فوریه سال 2009 واحد پول ملی خود را با حذف 12صفر تغییر داد.
آخرین کشوری که تا به امروز اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده،کشور ونزوئلاست که در سال 2018 میلادی 5صفر را حذف کرد.
کشورهای در حال توسعه (با احتساب ونزوئلا) با حذف 216صفر در رتبه اول، کشورهای توسعه یافته با حذف 36صفر در رتبه دوم و کشورهای تازه استقلال یافته با حذف 25صفر در رتبه سوم جهان قرار دارند.
صربستان، زیمبابوه، برزیل، کنگو، آلمان، آرژانتین و پرو به‌ترتیب با حذف 28، 22، 19، 14، 13، 13و 12صفر از پول ملی کشورهایی هستند که بیش از 10صفر از پول ملی خود را حذف کرده‌اند.
اسامی تمامی کشورهایی که تا به امروز از پول ملی خود صفر حذف کرده‌اند: صربستان، زیمبابوه، برزیل، کنگو، آلمان، آرژانتین، بولیوی، پرو، رژیم صهیونیستی، رومانی، آنگولا، گرجستان، ترکیه، شیلی، اروگوئه، ویتنام، مجارستان، اوکراین، روسیه، چین، لهستان، تایوان، آلبانی، بلغارستان، لیتوانی، افغانستان، یونان، کرواسی، مولداوی، مکزیک، نیکاراگوئه، تونس، ازبکستان، فنلاند، فرانسه، ایسلند، قرقیزستان، مغرب، مقدونیه، کره‌شمالی، پاراگوئه، اوگاندا، آذربایجان، بحرین، بلاروس، استونی، گینه، کره‌جنوبی، لائوس، سودان، ونزوئلا (10کشور از آمریکای لاتین- 19کشور از اروپا- 6کشور از آفریقا- 16کشور از آسیا).
3 نوع سیاست صفرزدایی در اقتصاد‌های جهان مشاهده شده است: جسورانه: حذف بیش از 4صفر، احتیاط‌آمیز: حذف کمتر از 4 صفر، عادی: حذف کمتر از 3 صفر.
کشورهایی که سیاست حذف صفر جسورانه داشته‌اند: ونزوئلا، زیمبابوه، آلمان، آنگولا، گرجستان، ترکیه، مجارستان، اوکراین، صربستان، کنگو، پرو، بولیوی، رومانی، چین، لهستان و تایوان.
کشورهایی که سیاست حذف صفر احتیاط‌آمیز داشته‌اند: آرژانتین، برزیل، ویتنام، روسیه.
کشورهایی که سیاست حذف صفر عادی داشته‌اند: شیلی، اروگوئه، افغانستان، یونان، کرواسی، مولداوی، مکزیک، نیکاراگوئه و تونس.
ونزوئلا، سقوط آزاد تورم
از آنجا که فرایند اصلاحات پولی از سال1923 آغاز شده‌است، معاصرترین مورد ناموفق سیاست حذف صفر اقدام ونزوئلا در حذف 5صفر از واحد پولی خود، بولیوار بوده‌است. نیکولاس مادورو، رئیس‌جمهور این کشور در ماه مارس 2018 اعلام کرد قصدش حذف 3صفر از بولیوار است، اما کمی بعد نظرش را به 5 صفر تغییر داد. صندوق جهانی پول در ماه جولای سال2018 تورم ونزوئلا را نرخ جنون‌آمیز یک میلیون درصد اعلام کرد. اقتصاددان لئوناردو ورا معتقد است سرعت بالای رشد تورم در این کشور که درحدود صد‌درصد در ماه است، اسکناس جدید 500بولیواری که به بولیوار مستقل تغییر نام داده‌است را عملا بی‌ارزش کرده‌است. خودداری از ایجاد تغییرات ساختاری در اقتصاد این کشور و ادامه دادن به چاپ پول از سوی دولت باعث شد که کاهش صفر از واحد پول جدید ونزوئلا عملا بی‌اثر شود و تورم همچنان افسارگسیخته بر اقتصاد کشور بتازاند. صندوق جهانی پول در آخرین گزارش خود از وضعیت اقتصادی ونزوئلا در سال2019 نرخ اَبَرتورم در این کشور را 10میلیون درصد تخمین زده‌است. این درحالی است که بانک مرکزی این کشور نیز از 3سال پیش انتشار شاخص‌های اقتصادی را متوقف کرده است. بی‌اثر بودن حذف صفر بدون اصلاحات اقتصادی و ساختاری در ونزوئلا را می‌توان در این مثال به خوبی مشاهده کرد: پس از حذف 5 صفر از بولیوار در سال2018، نرخ تبادل این واحد پولی در برابر دلار یک به 60 بود. در ماه جولای 2019 این نرخ به 7846بولیوار در ازای یک دلار رسید و اکنون با داشتن 248هزار و 567بولیوار می‌توان یک دلار آمریکا خریداری کرد.
تجربه موفق
در آن‌سوی طیف اصلاحات پولی اما مورد موفقی به نام ترکیه حضور دارد. این کشور در سال2005، در پی تشدید شرایط تورم اقتصادی که از دهه1970میلادی آغاز شده‌بود، در اقدامی جسورانه 6صفر از واحد پول خود را حذف کرد و لیر جدید ترکیه را به جریان انداخت. تورم شدید باعث شده بود ترکیه برای بیان ارزش‌های پولی خود از واحد‌های میلیارد، تریلیارد و حتی کوادریلیون (هزار میلیارد) استفاده کند. این شرایط باعث شده‌بود دولت ترکیه برای پاسخ به تقاضای پول در کشور به چاپ اسکناس‌های درشت‌تر روآورد. دولت ترکیه برای نخستین بار پیشنهاد تغییر واحد پول کشور را در سال1980 به مجلس ارائه کرد و همزمان طرح مهار تورم و اصلاحات اقتصادی خود را نیز آغاز کرد. این طرح شامل برنامه‌هایی برای تثبیت اقتصادی، آزادسازی تجاری، کاهش ارزش پول ملی و حذف اختلال‌های اقتصادی مانند یارانه‌ها و نظام چند‌نرخی بود و همزمان کنترل قیمت‌ها و پس‌انداز ابزارهای مالی افزایش و کنترل بر صادرات و تعرفه‌ها و سهمیه‌ها کاهش پیدا کردند. همچنین صادرکنندگان اجازه یافتند بخشی از درآمد خود را به‌صورت ارز حفظ کنند. دولت ترکیه پیش از حذف صفر، مهار تورم را در دستور کار خود قرار داد و با اصلاحات ساختاری در نظام بانکی، افزایش جذب سپرده‌های ارزی و دریافت دستورالعمل‌های صندوق جهانی پول توانست در سال 2004 نرخ تورم خود را از 4/103درصد سال 1994، به 6/8درصد برساند و پس از سال‌ها به تورم تک‌رقمی دست پیدا کند. فرایند حذف صفر از این مرحله آغاز شد و اسکناس‌های لیر قدیمی و جدید در کنار یکدیگر در بازارهای ترکیه رد‌و‌بدل می‌شدند تا در نهایت در سال 2010لیرهای قدیمی به کلی از گردونه اقتصادی ترکیه خارج شدند. صندوق بین‌المللی پول سال‌ها بعد درباره موفقیت ترکیه گزارشی منتشر کرد و با تأکید بر اهمیت صبر مقامات ترک تا زمان مهار تورم پیش از حذف صفر، این تجربه را الگویی مناسب برای دیگر کشورها اعلام کرد.
کره‌جنوبی، در تب و تاب حذف صفر
کره در میان کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، تنها کشوری است که در تبادلات دلار با پول رایج خود از چهار رقم استفاده می‌کند. نرخ مبادله وون به دلار درحال حاضر 1130 است؛ نرخی که واحد پول کره‌جنوبی را نسبت به واحد‌های پولی مشابهی مانند یوآن چین و رینگت مالزی بی‌ارزش‌تر می‌کند. ورود واحد شمارش کوادریلیون به گزارش‌های آماری کره‌جنوبی برای مقامات این کشور نگران‌کننده شده‌است. اگرچه این وضعیت در ظاهر تمامی شهروندان کره‌جنوبی را به میلیونر تبدیل کرده‌است، بالا رفتن تعداد صفرهای چاپ شده روی اسکناس‌های کره‌ای مشکلات محاسباتی زیادی ایجاد کرده‌است و از سویی دیگر مقامات کره نگران وجهه کشورشان -یازدهمین اقتصاد بزرگ جهان که در توسعه زیرساخت‌های جهانی و توسعه فناوری‌های جدید کشوری پیشرو به شمار می‌رود- در مجامع جهانی هستند زیرا مشکل کاهش ارزش وون کره ناشی از تورم اقتصادی نیست و ثابت ماندن ارزش پول در طول 75سال رشد مداوم و سریع اقتصادی در این کشور است. لی جو-یئول مدیر کنونی بانک مرکزی کره‌جنوبی، یکی از افرادی است که از گذشته به‌دنبال اصلاح پولی کشور بوده‌است. قابل پیش‌بینی است که این ایده مخالفان و موافقان زیادی دارد و در این مورد، مخالفان از نظر تعداد برتری دارند. مخالفان ادعا می‌کنند حذف صفر از پول در آینده‌ای نزدیک تنها به ضرر اقتصاد کره تمام خواهد شد. موافقان معتقدند واحد پول یک کشور باید بازتابی شفاف از وضعیت کنونی اقتصادی باشد که با سرعت طی چندین دهه رشد پیدا کرده‌است. به گفته موافقان این طرح، اقتصاد کره از سال 1962 تا به امروز 4800برابر رشد داشته‌است و نرخ تورم نیز در این بازه زمانی 36برابر شده‌است. به همین دلیل است که وون با صفرهای کمتر در مجامع جهانی بیشتر برازنده چهارمین اقتصاد بزرگ آسیا خواهدبود. با این‌همه به‌دلیل پایین بودن نرخ تورم در کشور، حتی موافقان این طرح نیز عجله‌ای برای اجرای آن ندارند و حتی به گفته آلیشیا گارسیا هررو، اقتصاددان ارشد آسیا پاسیفیک در پژوهشکده بازار جهانی ناتیکسیس، کره هیچ احتیاجی به حذف صفر از واحد پولی خود ندارد زیرا این طرح مناسب اقتصاد‌هایی است که با تورم و بحران مواجهند. آنتونیو فاتاس، اقتصاددان مدرسه عالی کسب و کار INSEAD نیز معتقد است معمولا کشورهایی که اقتصاد بیمار و تورم شدید دارند، به حذف صفر رو می‌آورند، اقتصاد کره‌جنوبی با نظام کنونی‌اش کاملا سالم و پویا عمل می‌کند، پس چیزی‌که خراب نشده، نیازی به تعمیر ندارد.
کشورهای اروپای شرقی و مرکزی
روسیه
سیاست حذف صفر در روسیه 2بار، در سال‌های 1993 و 1998 انجام شد، زمانی که تورم در این کشور به حدود 900درصد و رشد نقدینگی به سالانه 253درصد رسیده‌بود.
سیاست اصلاح پولی روسیه یک سیاست منفرد و نه یک مؤلفه اجرایی از مجموعه سیاست اقتصادی هماهنگ و مؤثر بود. از این‌رو با شکست مواجه شد و از اعتبار واحد پول روبل کاست.
طرح دوم حذف صفر در سال1998 زمانی اجرا شد که نرخ تورم در این کشور تک‌رقمی شده بود. هدف این‌بار تسهیل مبادلات اقتصادی بود و در نتیجه اجرای درست این سیاست، عرضه پول و میزان پس‌اندازهای مردم در اقتصاد تغییر نکرد.
اوکراین
اوکراین در ابتدای دوره شکوفایی اقتصادی خود، از ابتدای سال1996 سیاست حذف 3 صفر از پول ملی خود را اجرا کرد.
تجربه کشور اوکراین نشان می‌دهد بهترین زمان صفرزدایی زمانی است که متغیرهای حقیقی کشور در آستانه جهشی قابل توجه قرار داشته و متغیرهای پولی در یک نرخ منطقی، روند بلندمدت و پایدار خود را حفظ کنند.
کشورهای آسیایی
گرجستان
این کشور در چند دوره تاریخی پول ملی خود را تغییر داد، ابتدا در سال 1993 واحد کوپانی را جایگزین روبل روسیه کرد. پولی که تنها شامل اسکناس‌های یک تا یک میلیون کوپانی بود و در زمان خود درگیر پدیده ابرتورم شد. در سال 1995، دولت گرجستان به رهبری شواردنادزه واحد پول لاری را جایگزین کوپانی کرد و 6صفر را از واحد پولی خود حذف کرد، به بیانی دیگر، نرخ تبادل کوپانی به دلاری یک میلیون به یک بود. از آن زمان تا به امروز ارزش دلاری نسبتا پایدار و ثابت باقی مانده‌است.
آذربایجان و ترکمنستان
آذربایجان در سال 2006 در پی یک موج تورم شدید، واحد پولی خود را به منات جدید تغییر داد و با این کار 3 صفر را از واحد پولی خود حذف کرد. به این شکل هر منات جدید برابر 5000منات قدیم شد. ترکمنستان نیز در سال2009 اقدامی مشابه انجام داد و نرخ مبادله منات ترکمن خود با دلار را با حذف 3 صفر به 3.5منات در ازای هر دلار رساند.
کشورهای آفریقایی
زیمبابوه
وضعیت تورم در این کشور بین سال‌های 2008تا 2009 باورنکردنی بود، درحدی که امکان تخمین زدن نرخ تورم وجود نداشت. با این‌همه در اواسط سال2008 نرخ تورم ماه به ماه در این کشور 79/6میلیارد درصد و نرخ تورم سال به سال در آن به 89/7سیکستیلیون (یک هزار میلیون میلیون میلیون) رسیده‌بود.
زیمبابوه پس از رسیدن به استقلال در سال1980 از دلار زیمبابوه به‌عنوان پول رسمی خود استفاده می‌کرد و ابرتورم باعث شد 3 بار سیاست حذف صفر را به اجرا بگذارد که هربار نیز با شکست مواجه شد.
بار اول در آگوست سال 2006، 3صفر از اسکناس کشور حذف شد. بار دوم در جولای2008 ،10 صفر و بار آخر در فوریه سال2009، 12 صفر از پول رسمی کشور زیمبابوه حذف شد.
در نهایت زیمبابوه سیاست چند ارزی را در پیش گرفت و چاپ پول ملی خود را متوقف کرد و دلار آمریکا را به‌عنوان ارز پایه در اقتصاد خود پذیرفت. با این‌همه از سال 2015 تا به امروز اقتصاد این کشور همچنان با رکود و بحران دست و پنجه نرم می‌کند.
کشورهای آمریکای لاتین
حذف ناموفق صفر از واحد پول ملی در کشورهای آمریکای لاتین به سیاستی عادت‌گونه تبدیل شده‌است و این کشورها بارها و بارها درحدود 3 صفر را از پول ملی خود را کنار گذاشته‌اند.
برزیل
اصلاحات پی‌در‌پی و ناموفق پولی در این کشور به اندازه‌ای تکرار شده‌است که مقامات دولتی در انتخاب اسامی جدید برای پول‌های جدید با مشکل مواجه شده‌اند. برزیل از 1981 به‌طور متوسط با تورم سالانه 151درصدی مواجه بود. تغییر واحد پول ملی برزیل و حذف 3 صفر از آن به‌عنوان ابزاری برای مهار تورم و ایجاد ثبات اقتصادی از سال1986 آغاز شد که با شکست مواجه شد و نرخ تورم را به 1431درصد رساند.
برزیل در سال‌های 1989، 1990و 1994 نیز این سیاست را اجرا کرد که هربار با شکست مواجه شد. علاوه بر 4 بار حذف صفر از واحد پولی، این کشور 8 بار رئیس بانک مرکزی خود را نیز تغییر داد.
آرژانتین
پول این کشور طی سال‌های 1976تا 1983تضعیف شد و نرخ تبادل پزو به دلار از 4500پزو در سال1981 به 67300 پزو در سال1983 رسید. تضعیف مداوم پول ملی این کشور منجر به افزایش بهره‌های پرداختی کشور و کسری بودجه شدید شد و دولت در ماه ژوئن سال 1983 تصمیم به حذف صفر و تغییر پول خود گرفت. اجرای این سیاست ابتدا به سقوط ارزش پول جدید نسبت به دلار منجر شد اما در نهایت سال1998 نرخ تورم به 0/9درصد رسید.
تجربه آرژانتین در حذف صفر نشان داد این سیاست به‌خودی خود به نتایج مطلوب منجر نخواهد شد و طرح باید در پی اجرای سیاست‌های پولی و مالی و اصلاحی به اجرا درآید تا به نتیجه مطلوب و کاهش تورم منتهی شود.
