در این نمودار نرخ یک دلار حقیقی(real) به ریال و ارزهای ملی ۶کشور از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۸ نمایش داده شده است. برعکس تصور رایج ایران (و برزیل) بیش از دیگران ارز ملی خود را (با درنظرگرفتن تورم)تقویت کرده اند.
سوال می‌شود ریال چرا در برابر دلار اینقدر ذلیل است؟ چرا باید پول ملی ما اینقدر کم ارزش شود؟ کدام کشور دنیا پول ملی خودش را اینقدر تضعیف می‌کند؟
نرخ های اسمی نشانگر هیچ چیز نیستند. آیا می‌شود گفت که درآمد شما در ۲۰ سال گذشته از ۵۰ هزار تومان به مثلا ۲ میلیون تومان در ماه رسیده پس ثروتمندتر شده اید؟ نخیر چرا که قدرت خرید شما مهم است. قدرت خرید همان نرخ حقیقی دستمزد شماست (نرخی که تورم را از درآمد شما بیرون می‌کشد). نرخ ارز هم همینطور است. مهم نرخ حقیقی (real) ارز است نه نرخ اسمی! اگر نرخ های اسمی مهم بودند الان کارگرانی که حداقل حقوق می‌گیرند هم میلیونرهای ۲۰ سال پیش محسوب می‌شدند! پس کلا نگاه کردن به نرخ های روزانه ارز که بصورت اسمی هستند مانند نگاه کردن به نرخ های دستمزدهای میلیونی ایرانی هاست و مقایسه آن با 20 سال پیش! پس باید نرخ های حقیقی را نگاه کنیم. اگر نرخ های حقیقی ملاک قرار گیرند، نه تنها قیمت یک دلار به ریال افزایش نیافته که کاهش هم داشته است. بطوری که امروز در سال 2018 یک دلار 65 درصد ارزش خود به ریال در سال 2002 را دارد. یعنی ما پول ملی حقیقی خودمان را نه تنها تضعیف نکرده ایم بلکه تقویت کرده ایم. همانطور که در نمودار بالا می‌بینید، یک دلار در مقابل ریال ایران و رئال برزیل (نرخ های حقیقی) بیشترین کاهش را داشته در حالی که در همین مدت ژاپن به شدت پول ملی خود را تضعیف کرده. همین طورند کره جنوبی، ترکیه و چین.
سوال می‌شود پول ملی چرا باید تضعیف شود؟ باید پول ملی خودمان را تقویت کنیم. این نشان از غرور و عزت ملی است
پول ملی هیچ کشوری نشان از عزت و شرفش نیست. بلکه اشتغال جوانان، صنعت شکوفا، صادرات بالا و رشد اقتصادی مناسب است که نشانه های عزت و شرف ملی است. همانطور که در نمودار می‌بینید کشورهای دیگر کمتر از ایران اقدام به تقویت پول ملی خود در مقابل دلار کرده اند و ایران تقریبا بیشترین تقویت پول حقیقی ملی را انجام داده است. چرا؟ چون با تضعیف پول ملی، صادرات رونق می‌گیرد، قاچاق کاهش می‌یابد. تولید کننده داخلی می‌تواند با واردکننده رقابت کند و اینها همه یعنی ایجاد اشتغال برای جوانان. ما ولی برعکس عمل کرده ایم و بدست خود، اشتغال جوانانمان را نابود کرده ایم. و این هیچ افتخاری نیست. این دلیل اصلی نابودی صنعت، از بین رفتن اشتغال داخلی و واردات همه چیز از پوشاک تا وسایل لوکس به کشور با قیمت های ارزان تر از تولید داخلی است.
سوال می‌شود پس چه وقتی باید به ثبات ارزی برسیم؟ چرا پس ریال در برابر دلار مثل درهم امارات ثابت نمی شود که خیالمان راحت شود؟
همانطور که می‌بینید و در نمودارهای متعدد نشان خواهم داد، ارزهای کشورهای مختلف همیشه و بصورت روزانه در نوسانند. نوسانات بلندمدتشان هم از ریال ما کمتر نیست. پس این که فکر کنیم ثبات قرار است در بازار ارز باشد خیال واهی است و منطبق با منطق اقتصادی جهانی نیست. اما اینکه مثلا درهم امارات چرا در برابر دلار ثابت است قضیه خیلی ساده است. درهم خود را به دلار(Peg) قفل کرده است. یعنی نرخ خود در برابر دلار را ثابت نگه داشته ولی نرخش در برابر سایر ارزها از جمله یورو و ... همانند دلار پایین و بالا می‌شود. پس در آن کشورها هم ثبات ارزی وجود ندارد. به زبان فنی، کشورهای کوچک و با میزان تجارت خارجی بالا در صورتی اقدام به قفل کردن ارزشان به یک ارز بزرگ می‌کنند که استقلال پولی را از خود بگیرند. هم اکنون کشور امارات هیچ گونه استقلال سیاست پولی ندارد و سیاست های پولی خود را با توجه به تغییرات در آمریکا تنظیم می‌کند. این کار برای کشوری مثل ایران نه ممکن است و نه مطلوب.
سوال می‌شود اگر اینطور است چرا پس دولتمردان اقدام به افزایش نرخ ارز مثلا همگام با تورم یا فرمولی شبیه به آن نمی کنند؟
ساده است. پوپولیسم. به دلیل آن که مردم نرخ دلار را عزت و شرف خودشان می‌دانند! دولتمردان هم به دنبال جلب نظر مردم هستند. ولی مردم متوجه نیستند که با این کار اشتغال جوانانشان و صنعت داخلی اشان نابود می‌شود. مگرنه برای افزایش نرخ اسمی دلار پیشقدم می‌شدند. این همان ذات دوگانه سیاست گذاری اقتصادی است که در کتاب "اقتصاد ایران در تنگنای توسعه" که توسط نشر مرکز منتشر شده توضیح داده ایم. برای درک دیگر ابعاد پوپولیسم در سال های گذشته کتاب دکتر علی سرزعیم بنام "پوپولیسم ایرانی" هم خواندنی است.
کامنت های زیادی راجع به نمودار بالا، نرخ حقیقی دلار به ریال گرفتم در روزهای گذشته که فکر می‌کنم باید توضیح بیشتری راجع به این نمودار بدم:
1- هریک از این نمودارها نرخ یک دلار به پول ملی همان کشور (تعدیل شده با تورم داخلی کشور منهای تورم خارجی( است. یعنی اگر نمودار شیب مثبت داشته باشد به معنای تضعیف ارزش پول ملی آن کشور و اگر شیب منفی داشته باشد به معنای تقویت پول ملی آن کشور است
2- تعدیل کردن با تورم از داده های بانک مرکزی هر کشور بدست آمده و بر شاخص دلار به پول ملی آن کشور اعمال شده است.
3- سال پایه سال 2002 رو انتخاب کردم چون سالی است که اقتصاد ایران آرام بوده و تنش جدی که باعث تشتت بشه وجود نداشته. هر سال پایه ای رو نمی شود انتخاب کرد چرا که در سال پایه ارز حقیقی باید به ارز اسمی نزدیک باشه، اقتصاد آرام باشه و متغیر شوک آور دیگری در کار نباشه
4- به دلیل این که همه ارزها از سال پایه با هم حرکت می‌کنند فرض می‌کنیم در سال پایه همگی 100 بودن و از اون سال روند حرکتیشون با هم مقایسه می‌شود. بنابراین این نمودار نشاندهنده تغییرات نرخ است نه خود نرخ.
5- نمودار مشکی مربوط به نرخ آزاد دلار به ریال و نمودار مشکی نقطه چین که با ایران* مشخص شده مربوط به نرخ رسمی است
6- محاسبات این نمودارها توسط نویسنده انجام شده و بزودی در مقاله ای جداگانه ارایه خواهد شد. لذا سوال برخی دوستان راجع به منبع نمودار محاسبات محقق است
7- آخرین نرخ بازار آزاد دلار به ریال در سال 2018 برابر 4600 تومان گذاشته شده است
8- سوالات دیگری هم راجع به نرخ دستمزد در کشور و عدم تناسب آن با دلار یا به عبارت درست تر "عدم حرکت افزایش های نرخ دستمزد با نرخ دلار" شده بود که ناشی از یک تصور غلطه. لذا در پست بعدی با آمار و ارقام سعی می‌کنم نشون بدم که نرخ افزایش دستمزدها در ایران بیش از نرخ افزایش دلار در 20 و 30 سال گذشته است. اما اینکه چرا مردم این را در زندگی خود مشاهده نمی کنند مساله ای است که نیاز به توضیح بیشتر دارد.
