به گزارش اقتصادآنلاین، شهروند نوشت: در کشور ما سیگار کشیدن در اماکن عمومی ممنوع است اما فروشش در دکه‌ها و سوپرمارکت‌ها آزاد. خیابان‌ها، پارک‌ها و فروشگاه‌ها و هر نوع مکان عمومی پر است از آدم‌های سیگاری که گوشه‌ای ایستاده‌اند و سیگار خودشان را می‌کشند! اما آیا براساس قانون سیگارکشیدن در اماکن عمومی ممنوع است و جریمه دارد. مدت‌هاست که بحث‌های زیادی برای کاهش مصرف سیگار در کشور وجود دارد و مسئولان و کارشناسان اصلی‌ترین راهکار کاهش مصرف سیگار را گران‌کردن آن می‌دانند. راهی که در چرخه‌ای معیوب قرار دارد و راهی یک‌طرفه نیست!
براساس آخرین آمار سال گذشته، ایرانی‌ها روزانه معادل ١٠میلیارد تومان سیگار کشیدند. آماری که بدون‌شک با وجود مضرات و انواع و اقسام بیماری‌هایی که به دنبال دارد، هولناک است. با این حال در کشور ما اگرچه سیگارکشیدن در مکان‌های عمومی ممنوع است اما نه این قانون اجرایی می‌شود و نه ممنوعیت کلی آن. نکته جالب ماجرا این است که فروش سیگار به‌عنوان منبع درآمد دولت به حساب می‌آید، چنانچه براساس آمار سال گذشته از سوی بانک مرکزی، دولت از طریق مالیات بر فروش سیگار، در مجموع ١١ ماه سال ٩٥، بالغ‌بر ٣٢٠میلیارد تومان درآمد داشته است.
با همه اینها به‌طورکلی سیگارکشیدن در کشور ما ممنوع نیست و تنها از لحاظ عرفی سیگار به دلیل مضرراتش منع می‌شود اما تقابل این عقیده با تولید انبوه و فروش آزادانه سیگار و حتی کسب درآمد دولت از فروش آن موضوعی عجیب است. اگر بخواهیم کشور را از دود و دم سیگار رها کنیم، چاره چیست؟ آیا وقتی سیگار منبعی برای درآمد دولت به حساب می‌آید، می‌توان با آن مبارزه کرد؟ کدام راه مهمتر است؟ آیا برای مصرف سیگار باید قوانین سختگیرانه‌تری اعمال شود یا با فرهنگ‌سازی می‌توان مصرف سیگار در کشور را کاهش داد؟ و دست آخر مبادا باز هم گرانی سیگار به قشر ضعیف و کم‌درآمد جامعه آسیب وارد کند؟ این پرونده به دنبال این است که با بررسی نظر کارشناسان به این پرسش‌ها پاسخ دهد.
چه باید کرد؟
برخی از کارشناسان معتقدند افزایش قیمت، مساوی با کاهش مصرف سیگار است. اگرچه اعمال این سیاست به‌طور رسمی در کشور اتفاق نیفتاده است اما به‌هرحال سیگاری‌های حرفه‌ای خوب می‌دانند که قیمت پاکت‌های سیگار در چند سال اخیر نسبت به سال‌های قبل چند برابر شده است؛ اتفاقی که باز هم تاثیر چندانی در کاهش مصرف سیگار نداشته و درنهایت شاید به تغییر برند سیگار و پاکت‌های ارزان‌تر انجامیده باشد. با این حال موضوع افزایش قیمت سیگار، موضوعی است که بیشتر مسئولان و کارشناسان روی آن تاکید دارند. سال گذشته غلامرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات کنترل دخانیات دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی دراین‌باره گفته بود: «براساس معاهده جهانی کنترل دخانیات یکی از راهکارهای اصلی پیشنهادی برای قوانین و اجرا، افزایش قیمت و مالیات بر سیگار است. افزایش قیمت سیگار به وسیله وضع مالیات بر هر نخ می‌تواند راهکار مناسبی برای کاهش مصرف سیگار باشد که باید این مالیات بر قیمت خرده‌فروشی وضع شود که این پول از این طریق به خزانه دولت برمی‌گردد و در برنامه مبارزه با دخانیات هزینه می‌شود. اگر مالیات بر سیگار در کشورها حدود ١٠درصد افزایش پیدا کند، می‌تواند تا ١٠درصد از میزان مصرف سیگار در جامعه کاهش دهد.»
اگرچه اغلب کارشناسان افزایش قیمت سیگار را راهکار مهمی برای کاهش مصرف آن می‌دانند اما برخی از کارشناسان نیز معتقدند به جای اعمال قدرت دولت درخصوص افزایش قیمت سیگار بهتر است راهکار بنیادی‌تری را در پیش بگیریم که بخشی از آن به فرهنگ‌سازی درخصوص مصرف سیگار برمی‌گردد.
ترک سیگار با گرانی
ترک سیگار نه سخت است و نه آسان. تحقیقات نشان می‌دهد افراد سیگاری بعد از ترک سیگار مدتی دچار تنش عصبی و افسردگی می‌شوند اما تقریبا پس از ٤٠ روز علایم ترک نمایان می‌شود. ترک سیگار موضوعی علمی است که کارشناسان، پزشکان و متخصصان زیادی روی این موضوع کار کرده‌اند. بنابراین قرار نیست با اعمال قانون و جریمه یا افزایش قیمت سیگار، سیگاری‌ها را ترک بدهیم اما شاید بتوان مصرف سیگار را در کشور کنترل کرد و کاهش داد. دوسال پیش در شرایطی که آمارها نشان می‌داد اگر ١٠درصد مالیات سیگار را افزایش دهیم ٨درصد مصرف آن کم می‌شود، مجلسی‌ها در لایحه بودجه سال٩٥ قیمت خرده‌فروشی هر نخ سیگار وارداتی را افزایش دادند. براساس این مصوبه از فروردین‌ماه سال ٩٥ به قیمت خرده‌فروشی هر نخ سیگار وارداتی مبلغ ٥٠٠ ریال و تولید مشترک مبلغ ٣٥٠ریال و تولید داخلی مبلغ ١٠٠ ریال به‌عنوان عوارض اضافه شد. حالا دو سال از اعمال افزایش قیمت سیگار می‌گذرد و هر ساله نیز تغییرات و نوساناتی در فروش پاکت‌های سیگار اتفاق می‌افتد. اما هنوز آمار دقیقی که نشان دهد اعمال این طرح باعث کاهش مصرف سیگار ایرانی‌ها شده یا خیر، وجود ندارد، با این حال شهریورماه امسال علی‌اصغر رمزی، رئیس مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور از تولید ۵۰میلیارد نخ سیگار براساس برآوردها طی سال‌جاری خبر داد و اعلام کرد که برآورد مصرف سالانه سیگار ایرانی‌ها در سال معادل ۵۵میلیارد نخ است. او همچنین آمار عجیب‌تری از افزایش تولید سیگار در سال اخیر نسبت به سال‌های قبل داد و گفت: «میزان تولید سیگار در کشور طی سال ۹۴ معادل ۳۰میلیارد نخ بود و در سال ۹۵ با راه‌اندازی واحدهای تولیدی به تولید ۴۵میلیارد نخ رسیدیم، جمع تولید سیگار طی ۵ ماهه نخست سال ٩٦ معادل ۱۹میلیارد نخ سیگار بوده است که براساس برآورد انجام شده در طول سال به عددی معادل ۵۰میلیارد نخ در تولید سیگار خواهیم رسید.»
بدون‌شک بازار فروش برای سیگار وجود دارد و تولیدکنندگان با ارزیابی وضع بازارها دست به تولید انبوه سیگار زده‌اند. آمار افزایش تولید سیگار، افزایش قیمت سیگار و از طرف دیگر افزایش سالانه سیگار در ایران نقطه تقابل دیدگاه‌های موافقان و مخالفان درخصوص اعمال قوانین سختگیرانه است! امروز در صفحه «یک پرسش چند پاسخ» با کارشناسان در رابطه با راهکار صحیح و نتیجه‌بخش کاهش مصرف سیگار در کشور گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
پیشینه
سیگاری‌های باستان
توتون عمری ١٠هزار ساله دارد. توتون که در چین و یونان باستان به‌عنوان دارویی گیاهی شناخته شد، کم‌کم برای مصرف سیر تحولی دیگر پیدا کرد. بومیان آمریکایی توتون را داخل نی‌های بلند که دو شاخه داشت، می‌ریختند و آن را جلوی بینی خود قرار می‌دادند و می‌کشیدند. آتش‌زدن توتون و کام گرفتن از آن درطی قرن‌ها تبدیل به سیگارهای امروزی شد. اما تاریخچه ورود توتون و تنباکو به ایران دو روایت دارد؛ روایت نخست می‌گوید بعد از این‌که توتون و تنباکو به اروپا راه یافت، پرتغالی‌ها از راه خلیج‌فارس این ماده را به ایران وارد کردند. بنا به روایت دوم مرز مشترک ایران و ترکیه و مراودات مرزی ساکنان غربی کشور با ترک‌های عثمانی باعث شد مردم چپق و قلیان را کنار گذاشته و به توتون و سیگار روی آورند. با همه اینها باید گفت دولت‌ها در آن دوران نیز به دلیل مالیاتی که از کشت توتون دریافت می‌کردند، با استعمال این ماده نیز مخالفتی نداشتند و همین هم شد که در دوران قاجار کارگاه‌های توتون و سیگارسازی به روش دست‌پیچ در ایران رواج پیدا کرد. با این حال سرانجام در سال١٢٩٤ مجلس شورای ملی، نخستین قانون مربوط به انحصار دخانیات را تصویب کرد. براساس این قانون حق وارد و صادرکردن، خریدن، فروختن، ساختن، نگهداری و حمل‌ونقل مواد دخانی و انواع کاغذ سیگار و متفرعات آن در سراسر کشور به دولت واگذار شد. در دوران پهلوی اول (١٣١٠) انحصار دخانیات، گسترش و موسسه انحصاری دولتی دخانیات تاسیس شد و وزارت مالیه مامور اجرای قوانین دخانیات در کشور شد. نخستین کارخانه سیگارسازی در ٥ مهرماه ١٣١٦ در زمینی به مساحت ١٠هکتار در جاده قزوین شروع به کار کرد. در این دوران برای نخستین‌بار به‌طور رسمی سیگارهای اشنو، فومن، گرگان، افسر و چند برند دیگر با حمایت دولت وارد بازار شدند. حالا ٩٠سال از تاسیس نخستین کارخانه سیگارسازی در کشور می‌گذرد، اتفاقی که پای سیگار را به‌طور جدی در کشور باز کرد و درنهایت در همه این سال‌ها مارک و انواع و اقسام مختلف از سیگارهای خارجی نیز راهی بازار مصرفی در ایران شدند.
اما برخلاف جهان باستان که توتون به‌عنوان یک ماده درمانی مورد توجه قرار گرفته بود، امروزه سیگار به‌عنوان عامل مهمی در مرگ‌ومیر و انواع بیماری‌ها شناخته شده است. همین هم شد که در سال‌های گذشته یکی از چالش‌های بزرگ دولت‌ها مبارزه با کاهش مصرف دخانیات بوده است. بنابراین در سال ١٣٨٥ قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و آیین‌نامه اجرایی آن نیز در سال ١٣٨٦ مصوب شد. براساس این قانون، ستادی متشکل از وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌عنوان رئیس ستاد، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر آموزش‌وپرورش، وزیر بازرگانی، فرمانده نیروی انتظامی، دو نفر از کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی به‌عنوان ناظر، رئیس سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان ناظر، نماینده یکی از سازمان‌های غیردولتی مرتبط با دخانیات به انتخاب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای مبارزه با مصرف مواد دخانی و حفظ سلامت عمومی تشکیل شد. یک‌سال بعد از تصویب این قانون نیز آیین‌نامه اجرایی آن توسط هیأت وزیران دولت نهم به تصویب رسید. با همه اینها اما با تصویب این قانون نیز مشکلاتی مانند سوءمدیریت‌ها باعث شد شاهد مبارزه جدی در زمینه کاهش مصرف دخانیات در کشور نباشیم. این قانون به دلیل این‌که نظارت جدی برای مبارزه با کاهش مصرف سیگار نشده مهجور باقی‌مانده و این معضل نیز همچنان راه‌حل مناسبی پیدا نکرده است.
نظر موافق
افزایش مالیات و گرانی؛ مساوی با کاهش مصرف سیگار
عباسعلی پوربافرانی- عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی| فروش سیگارهای غیرقاچاق در کشور آزاد است. اتفاقی که باعث انتقادهای زیادی شده و خیلی‌ها اصلی‌ترین راهکار کاهش مصرف سیگار را برخورد جدی با فروش آزادانه سیگار می‌دانند. از طرف دیگر موضوع افزایش مالیات و گران‌شدن سیگار راهکار دیگری است که به عقیده برخی از مسئولان تأثیر زیادی در کاهش مصرف سیگار خواهد گذاشت. عباسعلی پوربافرانی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی یکی از کسانی است که با افزایش مالیات و گران‌شدن سیگار موافق است و دراین‌باره می‌گوید: «چرا در دکه‌های مطبوعاتی باید سیگار عرضه شود؟! فروش محصولات فرهنگی در کنار محصولات ضدفرهنگی نشان‌دهنده معیوب‌بودن ماهیت چنین سیستمی است. وقتی دسترسی به سیگار راحت باشد و با قیمت پایین به دست مصرف‌کننده می‌رسد، نتیجه‌اش افزایش مصرف‌کنندگان سیگار است. بنابراین اصلی‌ترین راهکار موثر برای کاهش مصرف سیگار در کشور افزایش مالیات است.»
این نماینده مجلس معتقد است؛ افزایش مالیات و گران‌شدن سیگار راهکاری علمی و اثبات‌شده در جهان است و در این‌باره می‌افزاید: «در بیشتر کشورهای جهان سیگار با قیمت بسیار بالا به فروش می‌رسد. این سیاست براساس تحقیقات علمی و اثبات‌شده در کشورهای مختلف اجرایی می‌شود و اگر نرخ افراد سیگاری را نیز در این کشورها بررسی کنیم، متوجه نتیجه مثبت و اثربخش اعمال چنین قانونی در کاهش مصرف سیگار می‌شویم.»
پوربافرانی در پایان با تأکید بر این‌که برخی از قوانین در کشور اجرا نمی‌شوند، می‌گوید: «از سال‌ها پیش براساس قانون‌کشیدن سیگار در اماکن عمومی ممنوع اعلام شده است اما متاسفانه شاهد عدم اجرای این قانون هستیم و همچنان مردم در بسیاری از اماکن عمومی سیگار می‌کشند و هیچ اتفاقی هم نمی‌افتد.»
نظر مخالف
افزایش قیمت سیگار بازدارنده نیست
حسن لطفی- عضو کمیسیون اجتماعی مجلس| قوانین بخش مهمی از نظم اجتماعی را تحت کنترل خود درمی‌آورند اما این موضوع به این معنی نیست که بدون فراهم بدون زیرساخت‌های اقتصادی و فرهنگی، قانون به تنهایی راهگشا خواهد بود. بنابراین بسیاری از کارشناسان و مسئولان معتقدند که گران‌کردن سیگار راهکار مبارزه با کاهش مصرف آن نیست. حسن لطفی عضو کمیسیون اجتماعی مجلس یکی از کسانی است که با موضوع قوانین سختگیرانه و افزایش قیمت سیگار بشدت مخالف است و در این‌باره می‌گوید: «افزایش مالیات بر ارزش افزوده دخانیات ابزار کاهش مصرف سیگار نیست! چرا باید برای کنترل یک ماده مصرفی مضر قیمت آن را گران کنیم؟ چرا عزم جدی‌تری برای مبارزه با تولید و مصرف آن وجود ندارد؟» این نماینده مجلس معتقد است، افزایش قیمت سیگار بدون فرهنگ‌سازی و آماده‌سازی ذهنی جامعه درخصوص مضرات سیگار راهکار منطقی نیست و در این‌باره می‌افزاید: «یک‌شبه نمی‌توانیم افراد جامعه را از چیزی که تا دیروز به آن وابستگی داشته‌اند، منع کنیم. این نوع اعمال قوانین مردم را نسبت به موضوع حریص‌تر می‌کند. بنابراین به‌طور قطع گرانی و مالیات راهکار بازدارنده‌ای برای کاهش مصرف سیگار نیست.»
لطفی با تأکید بر این‌که دولت باید بسترهای لازم را برای شهروندانش فراهم کند، می‌گوید: «یکی از دلایل اصلی کشیدن سیگار و روی‌آوردن جوانان به مصرف سیگار کمبود امکانات و نبود تفریح و فضاهایی برای تخلیه انرژی آنهاست. وقتی تفریح نباشد یا تفریحات خوب هزینه زیادی داشته باشند، واضح است که در چنین جامعه‌ای آسیب‌ها هم زیاد می‌شوند، درست مثل همین افزایش آمار افراد سیگاری نسبت به دهه‌های گذشته. بنابراین به جای مبارزات اینچنینی و وضع قوانین سختگیرانه و افزایش قیمت‌ها دولت باید فضایی آرام و بدون استرس را برای مردم فراهم کند. دولت باید به جوانان رفاه بدهد و با سرمایه‌گذاری در مسائل فرهنگی به مبارزه با مصرف دخانیات برود.»
نظر کارشناس
در عرضه قانونمدار، در تقاضا فرهنگ‌محور
همایون هاشمی- عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی| پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها خوب یادشان می‌آید که در دوران جوانی آنها سیگارکشیدن حتی در سالن سینما هم آزاد بود.تماشاچیان اگر می‌خواستند می‌توانستند در طول فیلم پشت به پشت هم سیگار بکشند اما رفته‌رفته به دلیل این‌که مضرات سیگار برای اطرافیان فرد سیگاری مورد توجه قرار گرفت، فرهنگ نکشیدن سیگار در سالن سینما جا افتاد. همین هم شد که حالا همیشه تابلوهای قرمزرنگ «سیگارکشیدن ممنوع» از اول تا پایان فیلم در سالن سینما روشن است. بنابراین می‌توان گفت حالا فرهنگ نکشیدن سیگار در خیلی از اماکن عمومی شکل گرفته است اما این به آن معنا نیست که فرهنگ‌سازی به تنهایی در کاهش مصرف سیگار تأثیرگذار است بلکه قانون و فرهنگ‌سازی می‌بایست در راستای هم در جهت اهداف حرکت کنند.
همایون هاشمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در این‌باره می‌گوید: «راهکارها و سیاست‌های کاهش مصرف دخانیات چند وجهی است. بنابراین اگر بخواهیم بخش عرضه دخانیات را بررسی کنیم، باید گفت در این بخش باید قانون سختگیرانه باشد. از سال‌ها قبل قانون این موضوع را پیش‌بینی کرده و به تبع آن رویکردها و استراتژی‌های مقابله با آن کاملا تعریف شده است. از طرف دیگر قاچاق دخانیات در کشور بیداد می‌کند. بنابراین سازمان‌های متولی باید در این رابطه پاسخگو باشند و درباره پدیده عرضه دخانیات مقابله‌ای رفتار شود.»
این نماینده مجلس معتقد است فرهنگ‌سازی در کاهش مصرف سیگار مسئولیت مهمی است که در بخش تقاضا باید اجرایی شود و در این‌باره می‌افزاید: «در بخش مصرف سیگار باید رفتار پیشگیری‌محور داشت. در واقع برنامه‌های آموزشی، آگا‌ه‌سازی خانواده‌ها و آموختن رفتار‌های پیشگیرانه، تبلیغات گسترده در خصوص مضرات سیگار و غیره اگر در جامعه نهادینه شود، تأثیر زیادی در کاهش مصرف سیگار دارد. بنابراین در بخش تقاضا رفتار مقابله‌ای پاسخگو نیست و به طور قطع با پدیده افزایش مصرف‌کنندگان سیگار باید رفتاری توأم با فرهنگ‌سازی داشت.»
تجربه دیگران
از زمانی که مضرات مصرف سیگار جهانی شد، کشورهای مختلف سیاست‌های متفاوتی در زمینه کاهش مصرف سیگار اعمال کردند. از فرهنگ‌سازی و تشکیل کمپین‌های مختلف گرفته تا سختگیری‌ها و افزایش قیمت سیگار و ممنوعیت مصرف آن. مثلا مطالعه ٣٠ساله محققان اتریشی نشان داده است که تنها یک‌درصد افزایش بهای دخانیات، مصرف آن را تا ٠,٥درصد کاهش خواهد داد. اما از طرف دیگر جنبش‌های مختلفی در کشورها به مسأله فرهنگ‌سازی اعتقاد دارند و با برنامه‌ها و سخنرانی‌های مختلف سعی کرده‌اند افراد سیگاری را جذب انجمن‌ها و کمپین‌های مبارزه با کاهش مصرف سیگار کنند. در زیر سیاست‌های برخی از کشورها درخصوص کاهش مصرف سیگار را می‌خوانیم.
استرالیا: کوچکترین قاره جهان سختگیرانه‌ترین قوانین را درخصوص مصرف سیگار دارد. در استرالیا مکان‌های زیادی برای کشیدن سیگار ممنوع شده است. اعمال قانون‌های سختگیرانه در این کشور باعث شد شرکت‌های تولید سیگار با دولت به اختلاف بخورند اما درنهایت دیوانعالی استرالیا به نفع دولت رأی داد. همین هم شد که از پنج‌سال پیش شرکت‌های تولید‌کننده دخانیات موظف شدند محصولات خود را با بسته‌بندی‌های یک‌شکل حاوی تصاویر شوک‌برانگیز تولید و به بازار عرضه کنند. بنابراین در این کشور شیوه ضد تجاری در تبلیغات یکی از راه‌های کاهش مصرف سیگار و دخانیات است.
چین: در پرجمعیت‌ترین کشور جهان هم سیگارکشیدن در بسیاری از اماکن عمومی ممنوع است. چین کشوری که یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان سیگار در جهان به حساب می‌آید، با اعمال این سیاست قصد دارد مصرف سیگار را در کشورش کاهش دهد.
ایرلند جنوبی: به نظر می‌رسد ممنوعیت استفاده از سیگار در مکان عمومی یکی از بهترین راهکارهای جهانی برای کاهش مصرف سیگار است. راهکاری که در عین قانونی بودنش درواقع فرهنگ رعایت حقوق شهروندی در محیط‌های عمومی را ترویج می‌کند. تجربه ١٢ساله ایرلندجنوبی نشان داده است اجرای قانون ممنوعیت استفاده از سیگار در مکان‌های عمومی و جریمه ٣هزار یورویی متخلفان باعث شده ٧هزار ایرلندى کشیدن سیگار را ترک کنند.
