قرارداد ریپو قراردادی است که بر اساس آن یک سرمایه گذار، اوراق بهادار خود را به سرمایه‌گذار دیگری می فروشد و به طور هم زمان متعهد می شود که همان اوراق بهادار یا معادل آن را در آینده و با قیمت از قبل تعیین شده و بالاتری بازخرید نماید.
موسسات مالی در شرایط کمبود نقدینگی و برای تامین مالی کوتاه مدت می توانند از طریق قرارداد ریپو از سایر موسسات مالی مانند بانک-ها، شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری که دارای وجوه نقد مازاد هستند، با فروش اوراق بهادار خود، وجوه نقد دریافت کنند.
در بازارهای جهانی، قراردادهای ریپو از لحاظ تاریخ سررسید و شکل اجرایی به دو بخش تقسیم می‌شوند:
الف) قراردادهای ریپو از لحاظ تاریخ سررسید ( 1. یک شبه 2. با دوره زمانی مشخص 3. باز )
ب) قراردادهای ریپو از لحاظ شکل اجرایی ( 1. دو طرفه 2. سه طرفه )
تفاوت قراردادهای ریپوی دو طرفه و سه طرفه در الزامی بودن وجود نهاد واسط برای قراردادهای سه طرفه می باشد.
معاملات قراردادهای ریپو در دنیا به شکل‌های مختلفی انجام می‌گیرد و حجم قابل توجهی از ارزش معاملات بازارهای مالی به قراردادهای ریپو اختصاص دارد. بطوریکه ارزش معاملات این قرارداد‌ها در سال 2015-2014 در کشور استرالیا بالغ بر 8124 میلیارد دلار استرالیا بوده است.
قراردادهای ریپو در ایران به نوعی به قراردادهای اختیار فروش تبعی ترجمه گردیده و با توجه به ویژگی‌های موجود در آن طی ماه‌های اخیر، از طرف نهاد‌های مالی به یکی از اوراق‌های پر متقاضی جهت تامین مالی تبدیل گردیده است.
فرایند اجرایی انتشار اوراق تبعی در ایران به شکل سه طرفه می باشد که حضور شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به عنوان نهاد واسط جهت توثیق اوراق بهادار طرفین معامله الزامی است که این امر ریسک نکول طرفین قرارداد را تا حد زیادی کاهش داده است. از سوی دیگر با توجه به موافقت کمیته تخصصی فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار مبنی بر "طرح تامین مالی شرکت ها با استفاده از خرید سهام توسط سرمایه‌گذاران همراه با حق اختیار فروش تبعی و خرید حق اختیار خرید توسط دارنده سهام"، انتخاب این مدل از تامین مالی نیز از رونق قابل توجهی برخوردار است.
فرآیند انتشار این اوراق به گونه‌ای است که خریداران اوراق مزبور اقدام به خرید سهم به همراه اختیار فروش تبعی آن می نمایند و همزمان اختیار خرید سهم مزبور را به ناشر اوراق واگذار می نمایند. در این ساختار نرخ بازدهی سرمایه گذاران در طول دوره معاملاتی اوراق در بازه‌ی پیش بینی شده ثابت می‌گردد و از سوی دیگر نرخ تامین مالی ناشر اوراق و مالکیتش در سهام پایه ثابت می ماند.
جدول زیر شامل مشخصات اوراق تبعی منتشره در طی 4 ماه اخیر می‌باشد که ناشرین اوراق نزدیک به 9،500 میلیارد ریال اقدام به تامین مالی از طریق انتشار اوراق تبعی نموده‌اند.
مشخصات اوراق تبعی منتشره در بازار سرمایه (01/03/96 – 03/07/96 )
ردیف ناشر کارگزار سهم پایه دوره معاملاتی دوره معاملاتی (ماه) کل حجم عرضه قیمت پایه ( ریال) قیمت اعمال (ریال) ارزش معاملات (میلیون ریال) بازده خالص سالانه (درصد)
1 شرکت سرمایه گذاری توسعه صنایع گلرنک بانک کارآفرین پاکشو 97/07/02-96/07/03 12 19,000,000 11,928 14,410 226,632 20.30
2 شرکت سرمایه گذاری صدر تامین صبا تامین فملی 97/06/26-96/06/25 12 464,300,000 2,135 2,628 991,281 22.58
3 شرکت سرمایه گذاری صدر تامین صبا تامین فولاد 97/06/24-96/06/25 12 782,000,000 1,903 2,340 1,488,146 22.45
4 شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی صبا تامین حکشتی 97/06/24-96/06/25 12 124,500,000 3,980 4,902 495,510 22.66
5 بانک رفاه کارگران بانک رفاه کارگران تیپیکو 98/06/12-96/06/13 24 295,000,000 6,270 9,369 1,849,650 22.00
6 شرکت س. نفت و گاز و پتروشیمی تامین صبا تامین جم 97/04/06-96/05/25 12 256,000,000 7,910 9,465 2,024,960 19.15
7 گروه توسعه اقتصادی تدبیر تامین سرمایه نوین برکت 97/05/20-96/05/21 12 247,393,736 1,817 2,234 449,514 22.44
8 تاپیکو صبا تامین شاراک 97/01/29-96/05/04 9 425,000,000 2,020 2,381 858,500 23.31
9 گروه سرمایه گذاری البرز بانک شهر دسبحا 97/05/03-96/05/04 12 21,200,000 4,720 5,863 100,064 23.71
10 گروه سرمایه گذاری سایپا بورس آثل دالبر 97/04/23-96/04/24 12 12,534,684 9,078 11,938 113,790 30.99
11 تیپیکو تامین سرمایه نوین وپخش 97/03/12-96/04/14 12 45,500,000 13,556 16,449 616,798 20.83
12 شرکت توسعه معادن و فلزات بانک شهر فخاس 96/09/27-96/03/28 6 70,000,000 4,286 4,865 300,020 26.50
بانک رفاه کارگران نیز در راستای استفاده از ظرفیت های بازار سرمایه اقدام به انتشار اوراق تبعی شرکت سرمایه گذاری دارویی تامین (تیپیکو) به مبلغ 1،850 میلیارد ریال نمود که وجه تمایز اوراق منتشره، در طول دوره اوراق می باشد که برخلاف سایر اوراق منتشره که اکثرا یکساله است، اوراق تبعی منتشره بانک رفاه کارگران دو ساله می‌باشد.
همچنین اوراق تبعی یکی از ابزارهای مناسب برای صندوق‌های سرمایه-گذاری با درآمد ثابت می باشد که از این طریق می‌توانند حدنصاب سرمایه‌گذاری حداقل 5 درصدی در اوراق بهادار خود را پوشش دهند.
در پایان شایان ذکر است با توجه به وجود مشکلات فراوان در حوزه‌ی تامین مالی در اقتصاد کشور و تنگناهای موجود در تامین مالی از طریق بازار سرمایه از قبیل هزینه بالای ارکان، زمانبر بودن فرآیند انتشار اوراق و ...، انتشار اوراق تبعی می‌تواند گزینه جذابی برای فعالین بازار باشد.
*مدیر تامین مالی کارگزاری بانک رفاه کارگران
