به گزارش اقتصادآنلاین، شهروند نوشت: اما صدای زنان همواره بلند است؛ صدایی که از نابرابری زن و مرد خبر می‌دهد، اما فارغ از اینکه بسیاری از مشاغل سخت و زیان‌بار نمی‌تواند پذیرای زنان باشد اما بسیاری از این زنان به اجبار و از سر ناچاری به چنین مشاغلی روی می‌آورند؛ مشاغلی که در قانون اساسی زنان را از اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌بار منع کرده است. آیا این موضوع به معنای نابرابری زن و مرد است یا آن‌که قایل شدن ممیزی برای زنان؟ شاید برای همین بود که سال گذشته خبر از منع استخدام زنان و نوجوانان زیر ١٨سال و زیان‌آور را برای مشاغل سخت داد. این موضوع حاشیه‌های بسیاری را در پی داشت، حاشیه‌هایی که بسیاری را بر این باور کشاند که زنان از توانایی لازم برای مشاغل سخت و زیان‌بار برخوردار نیستند .
این حاشیه‌ها درحالی دنبال می‌شد که قانون کار برای اشتغال زنان در مشاغل سخت ممیز‌هایی قایل شده است و این باور را در سر بسیاری می‌اندازد که قانون کار از زنان شاغل حمایت می‌کند، چراکه مطابق ماده ٧٥ قانون کار، حضور زنان در مشاغل سخت و زیان‌آور را منع کرده اما استثناهایی نیز وجود دارد که کارکنان نظام سلامت نظیر «پرستاران» و همچنین «خبرنگاران» از این جمله‌اند و حضور زنان در این مشاغل بلامانع است.
قانون برای زنان
اگرچه قانون کار مزد زنان و مردان را برای ورود به کار یکسان دانسته است، مقنن با تصویب این ماده با تاکید بر ارزش کار زن هر نوع نگرش منفی بر کارایی پایین زنان را رد کرد، اما زنان از برخی از مشاغل رنگین که صرفا مبتنی‌بر نیروی جسمی و فیزیکی است یا موجب مخاطرات جدی برای سلامتی می‌شود، قانونا محروم شده‌اند. اما در قانون کار منظور از کار سخت و زیان‌آور، کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیراستاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) ایجادکرده که در نتیجه باعث بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن می‌شود.
اسلام و اشتغال زنان
موضوعی که این مقوله را از سایر مقولات متمایز می‌کند این است که اسلام با وجود آن‌که زنان را در مقابل تامین معاش زندگی موظف ندانسته اما در زمینه اشتغال زن با تاکید بر استقلال اقتصادی و تحصیل درآمد از سوی زنان بر سایر مکاتب پیشی گرفته است؛ به نحوی که اسلام به زنان این حق را می‌دهد که علاوه‌بر نقش‌های خانوادگی، همسری و مادری به نقش‌های اجتماعی و فعالیت‌های اقتصادی بپردازند و پابه‌پای مردان کار کنند. درحالی‌که عده‌ای بر این باورند که زنان برای خانه و خانه‌داری آفریده شده‌اند اما قوانین متعددی بر اشتغال زنان صحه گذاشته و حق کار زنان را به رسمیت شناخته است. اصل٢١ قانون اساسی، دولت را موظف کرده است حقوق زن را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین کند و بسترهای مساعد برای رشد شخصیت زن و احیای حقوق مادی و معنوی او را فراهم کند که منظور از «تمام جهات» در این اصل یک تعبیر عام است و حق اشتغال یکی از مصادیق آن به شمار می‌رود.
اجبار نه علاقه
اما در این بین زنانی نیز وجود دارند که برای امرار معاش مجبور به روی آوردن به مشاغل سخت هستند، مشاغلی که مطابق قانون اساسی حضور زنان را نقض کرده است. اما هنگامی که زنان چاره‌ای جز روی آوردن به مشاغل سخت ندارند، چه باید کرد؟ زنانی که خود به تنهایی بار خانه و خانواده را به دوش می‌کشند و با وجود کمبود کار و شاید تحصیلات نه‌چندان بالا مجبور به کار در کارخانه‌ها، کوره‌پزی‌ها و از این قبیل شغل‌ها هستند، شغل‌هایی که در بسیاری از موارد زنان را به کام مرگ کشانده اما مابقی آنان همچنان این راه را ادامه می‌دهند، چراکه بسیاری از زنان هنگام ورود به کارخانه‌ای یا کوره‌پزی‌ای با خواهش و التماس ورود پیدا می‌کنند آن هم کمتر از حقوق مردان و با استدلال اینکه زنان از قوای جسمی برخوردار نیستند و هنگام بروز سانحه از شکایت عاجز می‌مانند. هفته گذشته بود که خبر جان باختن سه زن در کارگاه کوره‌پزی شهر وایقان استان آذربایجان شرقی رسانه‌ها را پر کرد. خبری که مطابق قانون نبود و حضور زنان در چنین کارگاه‌هایی منع شده بود اما نیاز مبرم آنان را به حضور در چنین مکان‌هایی واداشته بود، حال ممکن است این سوال به ذهن برخی متبادر شود که آیا زنان باید به مشاغل سخت ورود پیدا کنند؟ حال برای ملموس‌تر شدن این سوال با کارشناسان امر گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
پیشینه
در امان بازدارندگی
مشاغل سخت برای زنان از موضوعاتی است که گاه و بی‌گاه به آن توجه و خط و نشان‌هایی برای آن کشیده می‌شود تا بلکه به‌عنوان امری بازدارنده برای زنان به شمار رود. اما زنانی که سرپرست خانوار هستند کجای این موضوع قرار می‌گیرند؛ موضوعی که یکایک شهروندان، کارفرمایان و از همه مهمتر زنان را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد که با نگاهی به تغییرات پی‌درپی و باید و نباید‌های شغل‌های زنان متوجه این مهم می‌شویم. شاید برای همین است که استخدام زنان کمی دشوار‌تر از سال‌های گذشته شده و در بسیاری از شرکت‌ها حضور زنان را مشروط بر تعهدنامه‌ای می‌دانند یا آن‌که همواره بر بازنشستگی زودهنگام زنان تلاش و درنهایت بی‌ثمر واقع شده است که بسیاری این موضوع را منزوی‌کردن زنان در جامعه می‌دانند؛ جامعه‌ای که متشکل از زنان است؛ زنانی که بیش از نیمی جامعه را در دست گرفته‌اند و بی‌محابا به شغل‌های سخت ولی شرافتمندانه روی آورده‌اند. اما مطابق ماده ٧٥ قانون کار، زنان از روی آوردن به مشاغل سخت ممنوع شده‌اند، حال این زنان می‌توانند سرپرست خانواده‌ای باشند که با این ممنوعیت مجبور به کار در کارخانه آن هم بدون بیمه و دستمزد چندان باشند.
ماده ٧٥ قانون کار، زنان را از انجام کارهای سخت و زیان‌آور منع کرده است، زیرا وضع جسمانی زنان به گونه‌ای است که خطر کارهای سخت و طاقت‌فرسا بر آنان به مراتب بیش از مردان است، از این رو قانون‌گذار به صراحت در ماده ٧٥ قانون کار مقرر داشته است: انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیش از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگران زن ممنوع است. منظور از حمل بار با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی در حقیقت بلندکردن، پایین نهادن، حمل و جابه‌جایی اشیا و بار از نقطه‌ای به نقطه دیگر توسط یک نفر به وسیله دست و بدون بکارگیری هرگونه ابزار و وسایل مکانیکی است. براساس ماده ٣ و ٤ آیین‌نامه حمل بار مصوب ١٣٧٠، حداکثر وزن مجاز برای حمل بار متعارف با دست و بدون استفاده از ابزار مکانیکی برای کارگر زن حدود ٢٠ کیلوگرم و برای کارگر زن نوجوان حدود ١٠ کیلوگرم است. ماده ٧٦ قانون کار به مرخصی بارداری و زایمان کارگران زن اشاره دارد، در این ماده جمعا ٩٠ روز مرخصی ایام زایمان و بارداری برای زنان کارگر پیش‌بینی و مقرر شده است که حتی‌الامکان ٤٥ روز از این مرخصی پس از زایمان مورد استفاده قرار بگیرد.
در این ماده بر حفظ امنیت شغلی کارگران زن پس از پایان مرخصی تاکید شده و به این منظور مدت مرخصی زایمان کارگر زن با تایید سازمان تامین‌اجتماعی جزو سوابق خدمت او محسوب و حقوق این ایام، وفق مقررات قانون تامین‌اجتماعی پرداخت می‌شود. اما قانون کار، دادن کارهای سبک به زنان کارگر را هم در نظر گرفته است. ماده٧٧ قانون کار در مواردی که نوع کار از سوی پزشک سازمان تامین اجتماعی برای زن باردار کارگر سخت و دشوار یا خطرناک تشخیص داده شود، کارفرما را موظف کرده تا پایان دوره بارداری بدون کسر حق سعی، کار مناسب‌تر و سبک‌تری به او بدهد. این قوانین نوشته شده برای هر شرکت یا سازمانی به قوانین نانوشته‌ای مبدل شد که به موجب آن زنان از اشتغال در بسیاری از شرکت‌ها و ارگان‌ها محروم شدند.
نگاه موافق
زهرا ساعی نماینده مجلس و عضو فراکسیون زنان| حضور زنان در مشاغل سخت همواره از موضوعات مورد بحث بوده که حواشی زیادی را نیز به دنبال داشته است. این حواشی شامل موافقان و مخالفان این موضوع می‌شوند، چراکه بسیاری بر این باورند که زنان سرپرست خانوار برای تامین معاش خود مجبور به اشتغال در شغل‌های سخت هستند. این در صورتی است که مخالفان این امر حجم بیشتری را تشکیل می‌دهند که ورود زنان به مشاغل سخت را غیرقانونی دانسته و امری بدیهی می‌دانند. زهرا ساعی، نماینده مجلس و عضو فراکسیون زنان در این زمینه معتقد است: «مشاغل سخت دارای تعریف گسترده‌ای است و زیرمجموعه بسیاری از تعاریف را دربرمی‌گیرد و از آن‌جا که نوع مشاغل سخت با یکدیگر متفاوت است آنها را به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌کنند. به همین جهت نمی‌توان گروه‌های خاصی از این مشاغل را به‌عنوان مصداق نام برده و آن را به همه مشاغل سخت تعمیم داد، چراکه بسیاری از مشاغل وجود دارند که به‌عنوان مشاغل سخت تعریف شده‌اند آن هم با مولفه‌های مربوط به خود و زمانی که زنان در این مولفه‌ها قرار می‌گیرند به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور شناخته می‌شود.»
این نماینده مجلس با اشاره به اینکه معمولا زنانی که به مشاغل سخت ورود پیدا می‌کنند خود سرپرست خانوار هستند، ادامه داد: «البته لازم به ذکر است که در بسیاری از این شغل‌ها زنان ورود پیدا کرده‌اند که با نگاه اجمالی به شرایط موجود در جامعه درمی‌یابیم این افراد معمولا سرپرستی خانواده‌ای را برعهده دارند. به‌عنوان مثال رانندگان خودرو‌های سنگین و سواری، همچنین بحث مسافرکشی که همواره عدیده‌ای از خطرات و مشکلات را برای زنان دربردارد.»
اما نکته‌ای که نباید از یاد برد کمبود شغل و شغل‌هایی است که زنان بتوانند بدون به وجود آمدن مشکلی خود را به خوبی نشان دهند، این عضو فراکسیون زنان در این راستا ادامه داد: «البته باید در نظر داشت که سایر مشاغل سخت نیز به همین‌گونه است. زنان بنا به نیاز‌های‌شان و موقعیت اجتماعی که در آن قرار گرفته‌اند (سرپرست خانوار یا بد سرپرست) هستند. به همین جهت با توجه به کمبود شغل در کشور ما و نبود شغل در رشته‌های مختلف نمی‌توان از ورود زنان به این شغل‌ها ممانعت کرد، چراکه زنان نیز به‌نوبه خود از لحاظ قدرت بدنی متفاوت هستند که همین موضوع دلیلی بر حضور زنان در مشاغل سخت است.»
عضو فراکسیون زنان مجلس با اشاره به اینکه باید بستری برای اشتغال زنان فراهم شود تا بتوانند بدون هیچ اجباری شغل خود را انتخاب کنند، در این زمینه ادامه داد: «البته موضوعی که در این مقوله می‌گنجد و جای بحث دارد آن است که اگر ما بسترسازی اشتغال را برای زنان به گونه‌ای فراهم می‌کردیم که مطابق ظرفیت و توانمندی بانوان باشد می‌توانستیم مانع از ورود بانوان به مشاغل سخت شویم. اما در شرایط فعلی برای بانوانی که سرپرست خانوار هستند، نمی‌توان از ورود آنها به مشاغل سخت جلوگیری کرد.»
این نماینده مجلس با تاکید بر سهل شمردن شرایط کاری مشاغل سخت در این راستا ادامه داد: «بهبود شرایط کاری برای زنان در مشاغل سخت را می‌توان به‌عنوان امری راهگشا دانست، زیرا تنها راه‌شان برای امرار معاش آنهاست.» او در ادامه گفت: «زنانی که وارد مشاغل سخت می‌شوند، راهی برای آنها باقی نمانده و تنها راه امرار معاش آنها محسوب می‌شود، به همین جهت زمانی که متوجه می‌شویم زنان در چنین شغل‌هایی مشغول به کار هستند باید تسهیلات ویژه‌تری در اختیارشان قرار بگیرد، به‌عنوان مثال با کمترشدن ساعت کاری یا پرداخت حقوق مناسب به این دسته از افراد جامعه.»
ساعی در خاتمه با انتقاد از کارفرمایانی که حق و حقوق زنان را به‌طور کامل نمی‌دهند، ادامه داد: «اما اگر حقوق کمتری در اختیار این دسته از افراد قرار گیرد، اجحاف و با نگاه جنسیتی به این موضوع پرداخته شده است. همان‌گونه که پیشتر گفته شده زنان باید در اولویت قرار بگیرند، چراکه نقش مادری را نیز برعهده دارند و سیستم بدنی آنها به گونه‌ای است که بیشتر از مردان در معرض آسیب قرار دارند. اما متاسفانه پرداخت حقوق به این قشر از جامعه به گونه‌ای است که به دور از اخلاق است که مسلما زنان تا نیازمند ماندن در این مشاغل نباشند، به چنین عرصه‌هایی ورود پیدا نمی‌کنند که این موضوع باید رفع شود و با کار فرمایان برخورد‌های لازم صورت گیرد.»
اما درمورد برخی از شغل‌هایی که در قانون کار برای زنان ممنوع شده است و آنها در این عرصه به ایفای نقش می‌پردازند باید گفت از سوی کارفرما دو نوع تخلف صورت گرفته است؛ یکی دریافت حقوق کمتر از سوی کارفرما و دیگری پذیرش در این شغل که این دو موضوع خود جای تامل دارد و دلیلی بر کاهش حقوق زنان نیست.
نگاه مخالف
کمبود اشتغال موجب روی‌آوری به مشاغل سخت شده
سهیلا جلودارزاده، نماینده مجلس و عضو فراکسیون زنان| اگرچه قانون کار ورود زنان به مشاغل سخت را امری بدیهی و ممنوع دانسته است اما برخی از زنان از سر اجبار به چنین مشاغلی ورود پیدا می‌کنند، چراکه نیازمند تامین روزمرگی خود هستند؛ روزمرگی‌ای که معاش آنها را تامین می‌کند. سهیلا جلودارزاده، نماینده مجلس و عضو فراکسیون زنان در این زمینه معتقد است: «در قانون کار اشتغال زنان در کارهای سخت و زیان‌آور ممنوع اعلام شده است، مگر اینکه کار‌ها به نوعی باشد که جزو کارهای سنگین نباشد، زیرا کارهای سنگینی که نیاز به حمل‌ونقل بیش از ١١ کیلو دارد، برای بانوان منع شده است.»
این نماینده مجلس با اشاره به حضور انگشت‌شمار زنان در کارخانه‌ها در این زمینه ادامه داد: «البته ممکن است برخی از زنان در کارخانه‌ها نیز مشغول به کار باشند، آن هم کارهای زیان‌باری که از آنها منع شده‌اند. اما امروزه با ماشینی‌شدن و پیشرفتی که در صنعت ماشین شاهدیم، به نظر نمی‌رسد مشاغل سختی را پیش روی کارکنان قرار دهد.
سلحشوری با اشاره به اینکه زنان معمولا به مشاغل سخت روی نمی‌آورند، مگر در صورت الزام در این راستا ادامه داد: «البته لازم به ذکر است که هنوز کارخانه‌هایی چون فولاد و کارخانه‌هایی که با کوره‌های آتش سروکار دارند را باید جزو مشاغل سخت و زیان‌آور برشمرد و معمولا زنان پا به چنین عرصه‌ای نمی‌گذارند و با نگاهی اجمالی متوجه این مهم می‌شویم و معمولا زنان در بخش‌های اداری مشغول به ایفای نقش هستند.»
عضو فراکسیون زنان در خاتمه با اشاره به عدم اشتغالزایی در کشور که موجب ورود زنان به عرصه شغل‌های زیان‌آور شده است، بیان کرد: «اما درمورد زنانی که وارد چنین مشاغلی می‌شوند باید گفت این موضوع تنها منوط به عدم اشتغال در کشور ما می‌شود که زنان با در نظر گرفتن آن کاری شرافتمندانه را می‌طلبند و به اجبار به کارهای سخت روی می‌آورند، البته نکته‌ای که در این مقوله می‌گنجد آن است که باید برای این قشر از جامعه تلاش شود که هم‌اکنون معاون امور زنان به کمک کار و رفاه امور اجتماعی درصدد طرح جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار هستند تا از این طریق برای‌شان ایجاد شغل شده و آنها را در آن بگنجاند تا دیگر شاهد اتفاقات ناگواری برای بانوان در مشاغل سخت نباشیم.»
نگاه کارشناس
برخی از زنان ممنوعیت‌ها را خلاف شأن خود می‌دانند
بهمن کشاورز حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری | اشتغال به کار زنان موضوعی است که نباید آن را کم پنداشت؛ چراکه برخی از بانوان به اجبار یا دلخواه به چنین مشاغلی ورود پیدا می‌کنند، اما بهمن کشاورز حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری این موضوع را از نگاه بینابین بررسی می‌کند و معتقد است: «ماده ٧٥ قانون کار انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان‌آور و نیز حمل بار بیش از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی را برای کارگران زن ممنوع اعلام کرده و مقرر داشته که دستورالعمل و تعیین نوع و میزان از این قبیل موارد با پیشنهاد شورایعالی کار به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید.»
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای ایران با اشاره به مفاد قانونی دیگر که در وزارت کار مقرر شده، یادآور شد: «در مواد ٧٦ تا ٧٨ قانون کار موارد دیگری که مربوط به کار زنان می‌شود، پیش‌بینی شده؛ به‌خصوص آنچه در مورد خانم‌های باردار یا مرخصی پس از زایمان و... باید رعایت شود.»
اگرچه بسیاری ورود به مشاغل سخت و زیان‌آور را تنها منحصر به بانوان سرپرست خانوار می‌دانند اما در این میان دیدگاه فمینیسمی نیز وجود دارد که موجب خرده‌گرفتن به چنین قوانینی شده است. کشاورز در این زمینه توضیح می‌دهد: «در مورد خانم‌های زیرمجموعه ماده ٧٥ از جهت نظری بنده بر این باور هستم که استفاده از مفاد آن باید یک امتیاز اختیاری باشد نه اجباری. به عبارت دیگر؛ باید پس از آن‌که شورایعالی کار این قبیل مشاغل را تعریف و توصیف کرد، خانم‌ها اختیار داشته باشند که اگر این دسته مشاغل به آنها ارجاع شد، نپذیرند نه اینکه اشتغال به این امور برای آنها ممنوع باشد.»
این وکیل پایه یک دادگستری در این زمینه توضیح داد: «با توجه به مقولاتی که گفته شد، می‌توان از این موضوع چنین نتیجه گرفت؛ بانوانی باشند که این ممنوعیت را خلاف شأن خود تلقی کنند. البته با توجه به صراحت ماده ٧٥ آنچه گفته شد، صرفا نظری است و مفاد ماده درمورد قانون‌ها لازم‌الاجراست.»
رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلا با تأکید بر برابری مزایای زن و مرد برای دریافت حقوق در این زمینه تصریح کرد: «درعین حال توجه به این نکته لازم است که با عنایت به مصوبه شماره ١٠٠ سازمان بین‌المللی کار وابسته به سازمان ملل متحد (اگر حافظه خطا نکرده باشد) حقوق و مزایای بانوان در کارهای مشابه، دقیقا معادل مردان است و این موضوع را نظام قانونی و حرفه‌ای ما نیز پذیرفته است.»
این وکیل پایه یک داگستری در خاتمه بیان کرد: «بنابراین در تحلیل نهایی باید از ارجاع کارهای سخت و زیان‌آور به خانم‌ها خودداری شود، اما اجرای این ضابطه نباید باعث کمتربودن یا کمترشدن مزد دریافتی زنان نسبت به مردان یا عدم جذب آنان به مشاغل مختلف شود.»
تجربه دیگران
اشتغال زنان در عربستان
اشتغال زنان در جای جای جهان امری جا افتاده است و موضوعی دور از ذهن نیست اما این موضوع در عربستان کمی متفاوت به نظر می‌رسد، چراکه با وجود عدم ممنوعیت اشتغال زنان محدودیت‌های بسیاری پیش روی آنها قرار گرفته است، به‌گونه‌ای که قبل از شروع به کار، ابتدا باید از وزارت امور اسلامی اجازه بگیرند. همچنین باید توجه داشت که این سازمان قوانین محدودکننده بسیاری را برای استخدام زنان قرار داده، به‌طوری که استخدام زنان را مشروط به شرط و شروطی دانسته است که می‌توان به مهمترین آنها یعنی کار زنان باید تنها در محیط زنانه باشد و مردان نامحرم نباید حق ورود به محیط کار زنان را داشته باشند و کار زنان باید برای به دست آوردن درآمد لازم برای اداره زندگی باشد، اشاره کرد. اگر زن متقاضی کار نتواند ثابت کند که برای گذران زندگی به پول بیشتر نیازمند است، وزارت امور اسلامی حق دارد او را از کار کردن منع کند یا تقاضای او را نادیده بگیرد. کار زنان باید با ویژگی‌های جسمی، روحی و روانی آنها تناسب داشته باشد. جالب است بدانیم در این کشور اشتغال زنان مشروط بر اجازه ولی است و درنهایت کار زنان نباید با شریعت اسلام در تضاد باشد، به عبارت دیگر سعودی‌ها، سفر زنان بدون همراهی محرم یا چهره‌نمایی زنان به نامحرم را حرام می‌دانند. البته باید دانست مقولاتی که گفته شد تنها شرط و شروط مشغول به کار شدن زنان نیست، بلکه محدودیت‌های دیگری چون عدم بکارگیری زنان در مناصب اجرایی وزارتخانه‌ها، ادارات و دادگستری را نیز شامل می‌شود. البته باید در نظر داشت که در این کشور ورود زنان به عرصه کار رشد آنچنانی نداشته است. جالب است بدانیم که در عربستان از ٧٠درصد زنان تحصیلکرده تنها ٥درصد از آنها مشغول به کار هستند.
