از دستفروشان می‌توان به‌عنوان صنف غیرمجاز توزیع کالا نام برد، صنفی که نه مالیات می‌دهند و نه نظارتی بر کالاهای توزیعی آنها صورت می‌گیرد ولی بر اثر مشکلات شبکه توزیع کالا، اشتغال در این بخش در حال افزایش است. روزگاری دستفروشی به معنی فروش یک کالای بی‌کیفیت در کنار خیابان بود اما امروزه دستفروشی بیشتر شغلی پردرآمد محسوب می‌شود که دامنه فعالان آن از کالاهای بی‌کیفیت به سمت کالاهای گران‌قیمت سوق پیدا کرده است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از کسب و کار ؛ دستفروشی در کلان‌شهرهای کشور از کنار خیابان ها به پارک‌ها و سپس اتوبوس‌ها و متروها کشیده شده و با توجه به عدم پرداخت مالیات و هزینه‌های مکان کسب‌وکار از جمله هزینه‌های آب و برق و ... قدرت مانور در قیمت خریدوفروش، منجر به رونق این شغل شده است؛ شغلی که بسیاری از فعالان آن دیگر بی‌بضاعت نیستند و از سر ناچاری دست به آن نزده‌اند بلکه با حساب و کتابی اقتصادی، این شغل را برای خود برگزیده‌اند. گرچه هنوز بخش اندکی از دستفروشان از لحاظ ظاهری بی‌بضاعت به‌نظر می‌رسند.
علت ایجاد مشاغل غیررسمی همانند دستفروشی‌ها شبکه نامتناسب توزیع است که با توجه به اینکه مردم درآمد متفاوت دارند، قدرت خرید آنها نیز تغییر می‌کند.
نکته قابل توجه اینجاست که دستفروشی شغلی است که در آن نه مالیات، نه عوارض و نه پول برای مکان کاسبی می‌پردازند و با این شیوه اقدام به توزیع محصول می‌کنند؛ که با این وجود ایجاد مکان‌هایی در همانند بازارچه‌ها می‌تواند از حجم عظیم دستفروشان در مکان‌های مختلف شهر بکاهد.
بر این اساس، مشکلات شبکه توزیع کالا یکی از دلایل اصلی رونق شغل دستفروشی است که بخشی از توزیع کالای قاچاق، توسط واحدهای غیرمجاز، پنهان و دستفروشان صورت می‌گیرد.
از اینرو از دستفروشان می‌توان به‌عنوان صنف غیرمجاز توزیع کالا نام برد؛ صنفی که نه مالیات می‌دهند و نه نظارتی بر کالاهای توزیعی آنها صورت می‌گیرد اما از سوی دیگر نظراتی دیگر هم درباره این پدیده مطرح است. کارشناسان و مسئولان اقتصادی معتقدند دستفروشی ریشه‌های تاریخی دارد و تا پیش از استقرار نظام مدرن خریدوفروش در قالب مراکز تولید و فروشگاه‌های توزیع، بخش قابل توجهی از مایحتاج مردم در محلات شهری و روستاها از طریق فعالیت‌های دستفروشان تامین می‌شده است.
حتی در زمان حاضر در مناطق دورافتاده‌ای که امکان و صرفه ایجاد مرکز فروش در قالب مغازه یا فروشگاه نیست، این دستفروشان هستند که می‌توانند با توجه به ماهیت کار خود یعنی موجودی اندک با توانایی جابه‌جایی سریع، تا اندازه‌ای به برخی احتیاجات روزمره پاسخ دهند. حتی برخی مشاغل در دسته خوراک‌فروشی‌ها هست که به‌صرفه‌ترین راهکار برای عرضه آنها دستفروشی است.
دستفروشی یکی از معضلات اصلی اصناف است
علی فاضلی، رئیس اتاق اصناف ایران
دستفروشی ضایعه‌ای بزرگ برای مجموعه اقتصادی کشور به‌شمار رفته و مانعی برای کسب‌وکار واحدهای صنفی است. امروزه کشورهای پیشرفته بیش از ۹۲ درصد اقتصاد را به بخش خصوصی واگذار کرده‌اند ولی در ایران بیش از ۸۳ درصد اقتصاد در اختیار دولت قرار دارد و بقیه غیردولتی است. این در حالیست که شرایط اقتصاد کشور موجب می‌شود که به سمت توسعه حرکت نشود و شاهد رانت‌خواری باشیم. تجربه چند سال گذشته نشان داده در بخش‌هایی از اقتصاد که مردم وارد نشده‌اند، پیشرفت‌های خوبی حاصل نشده و حوزه فرهنگی در این جهت از اهمیت بالایی برخوردار است؛ بر این اساس اراده دولت تدبیر و امید مبتنی بر تعامل و همکاری با بخش خصوصی است و حال که این فرصت ایجاد شده، باید ابزارهای لازم را فراهم کرد و نیاز وضعیت فعلی جامعه را در بخش تولید و توزیع سنجید و بر مبنای آن عمل شود. هم‌اکنون در تمام کشورهای توسعه یافته و اغلب کشورهای در حال توسعه «اس‌ام‌ای»ها یا بنگاه‌های کوچک و متوسط حرف اول را می‌زنند و این بخش یک‌چهارم بخش اشتغالزای دنیا را به خود اختصاص داده است. به گفته رئیس اتاق اصناف ایران، کشورهای فرانسه، ایتالیا، چین و کره‌جنوبی اعتبارات و تسهیلات ویژه‌ای برای بنگاه‌های کوچک و متوسط قائل هستند اما ما فقط برای این بنگاه‌ها موانع و مشکل ایجاد کردیم. در حال حاضر دستفروشی یکی از معضلات اصلی اصناف است و مانع کسب‌وکار اصناف شده و انتظار می‌رود با کمک همه دستگاه‌ها این موضوع حل شود؛ این در حالیست که بسیاری از بنگاه‌های کوچک کشور به‌روز نیستند و به‌سازی و نوسازی نشده‌اند که باید این کار عملیاتی شود. لازم است جلسه تخصصی درباره قاچاق کالا و کاهش تعرفه واردات صورت گیرد تا از میزان قاچاق کالاها کاسته شود. البته باید توجه داشت وجود تعرفه‌های بالا، یکی از دلایلی است که باعث افزایش واردات کالای قاچاق شده و باید این مهم اصلاح شود.
جلوگیری از هرگونه زیرپا گذاشتن حقوق انسانی و شهروندی
احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران
موضوع دستفروشی در کل دنیا وجود دارد و در برخی شهر ها با مدیریت صحیح آن را به جاذبه‌های شهرشان تبدیل کرده‌اند و برخی هنوز نتوانستند راهکار مناسبی برای کنترل آن انجام دهند اما گاهی نیز آن را با عنوان شبکه و مافیای دستفروشی به موضوعی امنیتی تبدیل کردند و خواستار برخورد قاطع با آن شده‌اند. ساماندهی دستفروشان نباید با هتک حرمت و ضرب و جرح مردم همراه باشد و باید دقت داشت در اجرای قوانین و آیین‌نامه‌ها نظیر ساماندهی دستفروشان نباید شهروندان هتک حرمت شوند و به امنیت روانی جامعه خدشه وارد شود.
هدف نهایی آیین‌نامه‌ها و اساسنامه‌ها هم جلوگیری از هر گونه زیرپا گذاشتن حقوق انسانی و شهروندی است و رعایت آنها نباید بهانه ای برای تعرض به زندگی و آبروی مردم کوچه و بازار شود.
از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در مترو به فروش می‌رسد
مرضیه...، دستفروش مترو
نگاه مردم برای من مهم نیست. مهم این است که بتوانم ار این چند کیسه پلاستیکی که در دست دارم، درآمد داشته باشم. کلا مهم فقط درآمد است. در مترو می‌شود به مسافران که کم هم نیستند، جنس فروخت. از این راه روزی خود و بچه‌هایم را درمی‌آورم. نزدیک عید هم می‌شود، بازار داغ می‌شود و مردم بیشتر خرید می‌کنند. اینجا از شیر مرغ تا جان آدمیزاد در آن به فروش می‌رسد.
اینجا هر روز صحبت‌های بسیاری درباره جمع‌آوری یا ساماندهی دستفروشان می‌شنویم. بارها مسئولان و متولیان امر اعلام کرده‌اند که قرار است با درنظر گرفتن برخی ملاحظات، افرادی را که در معابر پرتردد شهر اقدام به دستفروشی می‌کنند، شناسایی و با صدور کارت برای آنها، امکان ادامه فعالیت این افراد را در روزبازارها به‌صورت مستمر محقق کنند اما هنوز تا ساماندهی دستفروشان فاصله زیاد است. ما هم به کار خود ادامه می‌دهیم.
شب‌ها حداقل 200 تا 300 هزار تومان فروش می‌کنم
سجاد...، دستفروش
من در یکی از خیابان‌های میدان خراسان مغازه دارم ولی این مسیر به علت رفت‌وآمد بسیاری از مردم و به‌ویژه کارمندان مکان مناسبی برای بساط و دستفروشی است به همین خاطر هر شب در این خیابان بساط و حداقل شب‌ها 200 تا 300 هزار تومان فروش می‌کنم که اگر در مغازه باشم، نصف این مبلغ را نمی‌فروشم به علاوه اینکه باید اجاره مغازه نیز پرداخت کنم و مالیات بدهم ولی در حال حاضر نه از مالیات خبری هست و نه از اجاره و درآمدی دوبرابری نسبت به مغازه به جیب می‌زنم.
دستفروشان بیشتر از ماشین‌های شاسی‌بلند در خیابان‌ها سد معبر می‌کنند
احمد موحدی، جامعه‌شناس
رشد دستفروشی در این سال‌ها ریشه در مسائل کلان اقتصادی و اجتماعی دارد. در میان شهرها تهران اصلی‌ترین میزبان دستفروشان است. شهر، محل زندگی انسان‌هاست اما حرکاتی بعضی مواقع در آن دیده می‌شود که آدم به نگاه خود شک می‌کند. عملیات خشن برای ساماندهی دستفروشان دردی دوا نمی‌کند. می‌گویند دستفروشان کالای قاچاق کالای بی‌کیفیت می‌فروشند؛ مگر در مغازه‌های ما فروش کالای قاچاق و بی‌کیفیت انجام نمی‌شود؟ می‌گویند دستفروشان رقیب مغازه‌داران شده‌اند؛ مگر رقابت برای تعدیل قیمت‌ها خوب نیست؟ می‌گویند دستفروشان سد معبر می‌کنند؛ به اعتقاد ما برخی از این ماشین‌های شاسی‌بلند بیشتر در خیابان‌ها سد معبر می‌کنند. نباید دستفروشان را خطری برای اصناف دانست. دستفروشان برای مغازه‌داران خطرآفرین هستند یا مال‌ها و فروشگاه‌های زنجیره‌ای که در شهرها درحال افزایش هستند؟ براساس تحقیقات دانشگاهی دستفروشان 90 درصد کالاهای خود را از عمده‌فروشان و مغازه‌داران تامین می‌کنند. بنابراین این افراد ضرری نخواهند رساند و کمک‌کننده مغازه‌داران نیز هستند.
طرح ساماندهی دستفروشان به‌ویژه در پایتخت یکی از بحث‌های روز است که در سال‌های اخیر بسیار به آن پرداخته می‌شود در نقاط پرتردد این کلان‌شهر همانند خیابان جمهوری، ولیعصر، میدان تجریش ، هفت تیر و خیابان انقلاب، دستفروشان بسیاری مستقر می‌شوند که اغلب آنها فاقد هرگونه ممر درآمد دیگر و بیمه هستند که زنان سرپرست خانوار و مردان از کار افتاده در این بین بسیار دیده می‌شوند. باید برای ساماندهی، بانک اطلاعاتی این افراد را تدوین و تهیه کنیم که در حال حاضر مطالعات لازم برای انجام ساماندهی صحیح و درست درحال انجام است.
دستفروشان را از حالت زیرزمینی و غیرقانونی دربیاورید
ایمان امیدفر، کارشناس بازار
وقتی دولت‌ها نمی‌توانند در ایجاد شغل در جامعه موفق باشند، بخش عظیمی از جامعه از یافتن شغل ناامید می‌شوند و برای اینکه شغلی و درآمدی داشته باشند، به دستفروشی روی می‌آورند. یافتن یک موقعیت شغلی مناسب در سال‌های اخیر باعث انفجار دستفروشی در بازار کار ایران شده است. بخشی از جامعه وادار می‌شود تا برای فرار از بیکاری فکری کند. دستفروشی تنها مساله شهر تهران نیست؛ در بسیاری از شهرهای دنیا این موضوع رواج دارد. در لس‌آنجلس آمریکا سال‌ها دستفروشی غیرقانونی تلقی می‌شد ولی بالاخره معلوم شد که این رویکرد ناکارآمد است و به‌جای جلوگیری از دستفروشی بهتر است راهکاری دیگر اندیشید.
در شهرهای بزرگ دستفروشان می‌توانند بخشی از فرهنگ یک شهر باشند و به آن تنوع ببخشند. برخی سازمان‌های مردم‌نهاد در لس‌آنجلس کارزاری را آغاز کرده‌اند تا دستفروشان را از حالت زیرزمینی و غیرقانونی دربیاورند. درنهایت سال گذشته این پیگیری‌ها نتیجه داد و در نخستین قدم شهردار لس‌آنجلس دستور انجام مطالعاتی را داد تا نحوه قانونی کردن دستفروشی در پیاده‌روها بررسی شود. یکی از نخستین نتایج بررسی‌ها این بود که در بسیاری از موارد دستفروشان از ایده قانونمند کردن فعالیت‌های‌شان و دریافت مجوز استقبال کردند ولی به‌دلیل فقدان راهکاری قانونی و مشخص درباره دستفروشی تنها برخوردی که ماموران با دستفروشان داشتند، جریمه و ضبط وسایل آنها بوده است. واقعیت این است که مسائل اجتماعی-اقتصادی بسیار پیچیده‌تر از آن هستند که با یک طرح ضربتی آنها را حل‌وفصل کنیم. به یاد داشته باشیم که دستفروشی معلول است، نه علت.
