روند کسب درآمدهای دولت در 4 ماه گذشته نشان میدهد که این کسری نوسانهای زیادی داشته است و نمیتوان این عدد را معیاری برای تخمین وضعیت بودجه تا پایان سال در نظر گرفت؛ در پایان مردادماه عملکرد 5ماهه درآمدهای بودجهیی دولت منفی 29درصد بوده است در ماه قبلتر از آن منفی 25درصد و در نهایت عملکرد سه ماهه خرداد کسری 47درصدی درآمدهای دولت نشان را میداد اما به نظر میرسد که اکنون روند این کسری اندکی بهبود یافته است.
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، آمارها نشان میدهد که در 6ماهه امسال فاصله این تراز با آن چیزی که مصوب شده بود 48 درصد است که فاصله بسیار قابل ملاحظهیی است. محاسبه جداول بانک مرکزی نشان میدهد که عمده کسری منفی این شاخص به دلیل کسری منفی تراز عملیاتی بوده که این امر نیز در نهایت در اثر کاهش درآمدهای نفتی به وجود آمده است، هرچند ما در 6ماهه ابتدایی سال جاری با رشد فروش و صادرات نفت مواجه بودهایم و در رشد اقتصاد بهار 95 بیشترین تکیه نیز به رشد بخش نفت بود. بااعلام این آمارها این سوال بهذهن متبادر میشود که آیا حجم کسری درآمدی و فاصله تراز عملیاتی و سرمایهیی با بودجه مصوب 6ماهه، بیش از آنکه نشات گرفته از عوامل بیرونی باشد، نشان از بیشبرآوردی رقمهای تعیین شده در بودجه نویسی دارد؟
کاهش درآمدهای نفت و مالیات
جداول بانک مرکزی از وضعیت بودجه عمومی کشور که روز گذشته روی سایت این نهاد دولتی قرار گرفت، نشان میدهد که درآمدهای دولت در این 6 ماه از محل درآمدهای مالیاتی و سایر درآمدها به میزان 58هزار و 960میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که در بودجه سال 95 مصوب شده بود که 80هزار و 200میلیارد تومان از این دو محل درآمد کسب شود. در بودجه کل سال مصوب شده است که تا پایان سال میزان درآمدها 157هزار و 380میلیارد تومان باشد که با توجه به اینکه تاکنون تنها 58هزار میلیارد آن محقق شده فاصله زیادی با آنچه در نظر گرفته شده است، داریم.
حال که آمارهای وضعیت بودجه 6ماهه امسال نشان از کسری 26درصدی درآمدها دارد، باید ببینیم که این کسری بیشتر از کدام منابع درآمدی دولت نشات گرفته است. ترکیب منابع بودجهیی عمومی دولت شامل مالیاتها و سایر درآمدهاست ارقام عملکرد 6ماهه نشان میدهد که از 58هزار و 960میلیارد تومان درآمدهای محقق شده بودجه به میزان 43هزار و 31میلیارد تومان از طریق مالیات بوده است که سهمی 73.5 درصدی از کل درآمدها دارد.
در اینجا باید به این نکته هم اشاره کرد که هرچند در بودجه مصوب شده بوده که سهم درآمدهای مالیاتی از کل درآمدها 66 درصد و سایر درآمدها 34درصد باشد اما در عملکرد این 6ماه سهم مالیات در درآمدها بیشتر بوده است.
این ارقام نشان میدهد که هرچند میزان مالیالت اخذ شده از آن چیزی که در نظر گرفته شده کمتر بوده است (قرار بوده طبق بودجه 52هزار و 910 میلیاردتومان در 6ماهه ابتدایی سال درآمد مالیاتی داشته باشیم که با توجه به عملکرد 6ماهه منفی 18 درصد کسری داشته است) اما بازهم در عملکرد نسبت به مصوبه سهم مالیات از درآمدهای دولت بیشتر شده است. بنابراین میتوان حدس زد که بیشترین کسری درآمدها از سوی سایر درآمدها رخ داده است.
در سایر درآمدها مصوب شده بود که در این 6ماه به میزان 27هزار و 290میلیارد تومان درآمد کسب شود اما در عملکرد از این میزان تنها 15هزار و 650میلیارد تومان به دست آمده که نشان میدهد بهطور تقریبی نصف آن محقق نشده است.
کسری 38 درصدی در واگذاری داراییها
در بودجه ردیفی وجود دارد که از آن به عنوان واگذاری داراییهای سرمایهیی یاد میشود. این ردیف شامل منابع حاصل از نفت و فرآوردههای نفتی، منابع حاصل از ارزش نفت خام، صادرات فرآوردههای نفتی و میعانات گازی، فروش داخلی میعانات گازی، 2درصد فروش نفت خام برای مناطق نفتخیز و محروم، منابع ارزی ناشی از قیمت و مقدار صادرات نفت خام و میعانات، منابع حاصل از فروش اموال منقول و غیرمنقول و واگذاری طرح تملک داراییهای سرمایهیی میشود. بر اساس اطلاعات بانک مرکزی میزان درآمد بودجه از ردیف واگذاری داراییهای سرمایهیی در 6ماهه اول سال به میزان 26هزار و 120میلیارد تومان است که در مقایسه با میزان مصوب شده (40هزار و 280میلیارد تومان) کسری 38درصدی داشته است.
کاهش 54درصدی در بودجه عمرانی
در خصوص تملک داراییهای سرمایهیی نیز که در واقع بودجه عمرانی دولت محسوب میشود، عملکرد 6ماهه بودجه نشان میدهد که به میزان 13هزار و 230میلیارد تومان در این ردیف هزینه شده است در حالی که در بودجه مصوب شده بود که در این 6 ماه به میزان 29هزار و 290میلیارد تومان هزینه شود. بنابراین عملکرد دولت در بودجه عمرانی 54درصد کمتر از آن چیزی است که در بودجه مصوب شده بود. در عملکرد همه بودجهها دو شاخص که از اهمیت فراوانی برخوردار است، تراز عملیاتی و تراز عملیاتی و سرمایهیی است.
در نظام جدید بودجهریزی مفهومی به نام کسری بودجه وجود ندارد؛ چرا که بر اساس نظام بودجهریزی جدید که از سال 1381 به این طرف مرسوم شده است، بودجه بر اساس سه تراز عملیاتی، سرمایهیی و مالی بسته میشود. در تراز عملیاتی تفاوت بین درآمدها را در نظر میگیرند. این درآمدها فقط از مالیاتها و سایر درآمدهایی نظیر انحصار و مالکیتهای دولت، خدمات فروش کالا و... تامین میشود؛ بهگونهیی که 95درصد این درآمدها را مالیات و 5درصد آن را سایر درآمدها تشکیل میدهد. در مقابل درآمدها، اعتبارات هزینهیی یا جاری را داریم. به تفاوت درآمدها و اعتبارات هزینهیی، تراز عملیاتی میگوییم که مفهوم خیلی مهمی دارد.
تفاوتی که به دست میآید، نشان میدهد که چه مقدار فاصله داریم که درآمدهایمان را بالا ببریم تا بتوانیم حداقل هزینههای جاری را تامین کنیم. بنابراین تراز عملیاتی تفاوت میان درآمدهای حاصل از مالیات و هزینههای جاری که عمدتا شامل حقوق دستمزد است را مشخص میکند. این تراز معمولا منفی است اما هم در سیاستهای کلی که مقام معظم رهبری برای برنامه و بودجه اعلام کردند و هم در برنامه پنجم که تاکید شد باید به صفر برسد. البته این اتفاق نیفتاده است برای اینکه در بحث درآمدها عملکردمان خوب نبوده و هزینههای جاریمان رشد زیادی داشته است. بنابراین دولت موفق نشده است که این هدف بسیار مهم را تامین کند.
تراز عملیاتی منفیتر شده است
بر اساس آمارهای بانک مرکزی از عملکرد 6ماهه بودجه سال 95، تراز عملیاتی در این فاصله زمانی به میزان منفی 37هزار و 870میلیارد تومان رسیده است در حالی که طبق بودجه قرار بوده این تراز به منفی 28هزار و 730میلیارد تومان برسد. عملکرد 6ماهه سال گذشته در این شاخص منفی 32هزار و 250میلیارد بود که نشان میدهد تراز عملیاتی در بودجه امسال بدتر شده است. ردپای این کسری را میتوان در کسری درآمدها که آمار آن داده شد، دید نه پرداختهای هزینهیی. چون پرداختهای هزینهیی در این 6ماه کمتر از میزان مصوب بوده است. طبق بودجه قرار بوده در این 6ماه به میزان 108هزار و 93میلیارد تومان پرداخت هزینه در ردیفهای ملی و استانی داشته باشیم اما عملکردها نشان میدهد که از این میزان درنظر گرفته شده تنها 95هزار و 100هزار میلیارد محقق شده است.
در ادبیات بودجهریزی تراز دیگری به نام تراز داراییهای سرمایهیی داریم. ما در بودجههای سالانه واگذاری دارایی سرمایهیی را داریم که بیش از 95 درصد آن نفت است و در ادبیات عمومی از آن به عنوان منابع حاصل از فروش نفت در بودجه نام میبرند. باید به این نکته توجه داشت منابعی که از محل فروش نفت به دست میآید، درآمد نیست چون ما سرمایه را از زیرزمین بیرون میآوریم و میفروشیم. در کنار نفت، دولت بخش کوچک دیگری به عنوان درآمد دارد که از طریق واگذاری تاسیسات، اموال منقول و غیرمنقولش به دست میآورد. البته رقم آن ناچیز و در حدود 5درصد است و میتوان گفت که 95درصد واگذاری داراییهای سرمایهیی از محل فروش نفت به دست میآید.
در مقابل واگذاری داراییهای سرمایهیی، تملک داراییهای سرمایهیی را داریم که همان بودجه عمرانی است. یعنی دارایی جدیدی ایجاد میکنیم و به ازای از دست دادن داراییهای سرمایهیی (نفت)، باید دارایی جدیدی به دست آورد پس طوری بودجه عمرانی را تنظیم میکنند تا دارایی جدیدی کسب کرده باشند. حال در این میان تراز داراییهای سرمایهیی چه معنایی میدهد؟ از نظر نظام بودجهریزی جدید تفاوت میان واگذاری داراییهای سرمایهیی و تملک آن رقمی به دست میآید که معمولا مثبت است و بخشی از رقم منفی تراز عملیاتی را پوشش میدهد. تراز داراییهای سرمایهیی تفاوت بین واگذاری و تملک دارایی سرمایهیی را نشان میدهد. بهطور کلی مثبت بودن تراز داراییهای سرمایهیی به این معنی است که میزان واگذاری دارایی سرمایهیی دولت بیشتر از تملک و ایجاد داراییهای جدید است که این امر برای تامین بخشی از کسری تراز عملیاتی صورت میگیرد؛ بنابراین کاهش تراز مثبت حاکی از بهبود روند نامناسب فعلی است.
فاصله 48درصدی در تراز عملیاتی و سرمایهای
تراز داراییهای سرمایهیی که در جداول بانک مرکزی با عنوان خالص واگذاری داراییهای سرمایهیی ذکر میشود، در 6ماهه امسال به میزان مثبت 11هزار و 450میلیارد تومان است. البته در بودجه مصوب شده بود که به میزان 21هزار و 570میلیارد تومان باشد. برای نشان دادن این شاخص در بودجه مقیاسی با عنوان تراز عملیاتی و سرمایهیی آورده میشود که در واقع از مجموع تراز عملیاتی و خالص واگذاری داراییهای سرمایهیی حاصل میشود. در واقع میتوان گفت با توجه به اینکه در این شاخص خالص داراییهای سرمایهیی، تراز عملیاتی که منفی است را میپوشاند، بسیار با همان کسری بودجه سنتی نزدیک است و میتوان معادل آن محسوباش کرد. در صورت کسری داشتن این شاخص از طریق واگذاری داراییهای مالی جبران میشود.
در عملکرد 6ماهه بودجه تراز عملیاتی و سرمایهیی منفی 26هزار و 420میلیارد تومان کسری دارد در حالی که 6ماهه اول سال 94 این رقم به میزان منفی 12هزار و 790میلیارد تومان بوده است. در بودجه امسال هم مصوب شده بود که تراز عملیاتی و سرمایهیی منفی 17هزار و 740میلیارد تومان کسری داشته باشد اما این ارقام نشان میدهد که در این زمینه 48درصد فاصله با آن چیزی که مصوب شده، داشتهایم.