در این رابطه موسسه جهانی مکنزی، در جدیدترین گزارش خود به بررسی وضعیت اقتصادی ایران پرداخته و 6 نقطه قوت برای ایران برشمرده که بهره‌برداری از این نقاط قوت، رشد شتابان اقتصادی را میسر خواهد کرد. تنوع اقتصادی، نیروی تحصیلکرده فراوان، طبقه مصرف‌کننده رو به رشد، نرخ بالای شهرنشینی، نهادینه بودن فرهنگ کارآفرینی و موقعیت جغرافیایی جذاب؛ 6 نقطه قوتی است که از دید موسسه جهانی مکنزی می‌تواند شتاب‌دهنده رشد اقتصادی ایران باشد. هرچند این موسسه نیز در گزارش خود اذعان داشته است که رشد در سایه این 6مزیت یک شبه به دست نخواهد آمد؛ چراکه در هر یک از بخش‌های یادشده نقاط ضعفی نیز نهفته است که باید آنها را رفع کرد.
تنوع اقتصادی از نفت تا گردشگری
به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از تعادل ، تنوع اقتصادی ایران را یکی از پتانسیل‌های آن برمی‌شمرند. در سایه همین تنوع اقتصادی بود که ایران توانست در دوران تحریم مقاومت خوبی از خود نشان دهد. گرچه ایران دارای ذخایر قابل توجه نفت و گاز است و درآمدهای نفتی سالیان سال بیشترین سهم را در اقتصاد ایران داشته‌اند، اما این بدان معنا نیست که ایران پتانسیل دیگری به جز نفت و گاز در اختیار ندارد. در همین حال، رشد اقتصاد ایران کمترین وابستگی را به نفت خام و گاز در میان کشورهای عمده تولیدکننده نفت در خاورمیانه دارد. بر اساس گزارش موسسه جهانی مکنزی، در سال 2014 میلادی تنها 23درصد از ارزش افزوده ناخالص ایران ناشی از نفت و گاز بود. این در حالی است که این رقم در امارات متحده عربی 30درصد، در کویت 50درصد و در قطر 51درصد بوده است. اقتصاد ایران متنوع است. تجارت، خرده‌فروشی در کنار املاک و مستغلات، ساختمان و خدمات حرفه‌یی سهم بیشتری در اقتصاد نسبت به نفت و گاز دارند. در حالی که کل اقتصاد ایران از سال 2011 تا 2014 میلادی سالانه 1.1درصد کوچک شده، بخش نفت و گاز سالانه 3درصد منقبض شده و این در حالی است که بخش‌های دیگر به جز نفت و گاز تنها سالانه 0.4درصد کاهش داشته‌اند.
نیروی تحصیلکرده فراوان اما بیکار
ایران به اندازه امریکا مهندس تربیت می‌کند. همین امر کافی است تا نیروهای تحصیلکرده ایران به عنوان یک پتانسیل برای اقتصاد تلقی شود. در سال 2013 میلادی، 36درصد از فارغ‌التحصیلان ایران مدرک مهندسی دریافت کرده‌اند. این آمار، ایران را در میان 5کشور اول دنیا از لحاظ تعداد فارغ‌التحصیلان مهندسی در هر سال قرار می‌دهد که هم‌تراز با امریکا و بالاتر از ژاپن و
کره‌جنوبی است، هرچند نیروی تحصیلکرده ایران را می‌توان به عنوان یک پتانسیل برای رشد آن عنوان کرد اما ایران در ایجاد اشتغال برای این قشر تحصیلکرده چندان موفق عمل نکرده است. به‌طوری که بیکاری جوانان از سال 2007 میلادی به‌طور پیوسته افزایش یافته و به 30درصد رسیده است.
بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی مکنزی، ایران در سال‌های 1996 تا 2006 میلادی، حدود 6میلیون شغل ایجاد کرد. با این حال نرخ بیکاری جوانان همچنان افزایش یافت که این امر تا حدودی به دلیل موج ورود متولدان دهه‌های 1970 و 1980 به بازار کار بود. از سال 2006 میلادی تاکنون حدود نیم میلیون شغل ایجاد شده است که تقریبا برابر با تعداد دانشجویانی است که در سال 2013 میلادی فارغ‌التحصیل شده‌اند. نقطه ضعف دیگر در این رابطه، نداشتن مهارت کافی فارغ‌التحصیلان است به گونه‌یی که این فارغ‌التحصیلان مهارت‌های کسب و کار و مدیریتی کافی که رضایت کارفرمایان را تامین کند، کسب نکرده‌اند.
طبقه مصرف‌کننده رو به رشد
بازار مصرف داخلی آن هم در شرایطی که بازار جهانی با رقابت شدید و گاه شرایط رکودی مواجه است، می‌تواند برای یک اقتصاد نقطه قوت به شمار رود. در این رابطه، موسسه جهانی مکنزی افزایش طبقه مصرف‌کننده را یکی از نشانگرهای مهم رشد اقتصادی سریع در اقتصادهای در حال ظهور اعم از برزیل و تایلند دانسته و عنوان کرده که ایران نیز از این دست مصرف‌کننده‌ها به صورت فراوان برخوردار است. حدود 56درصد از خانوارهای ایرانی در حال حاضر درآمد سالانه بالای 20هزار دلار دارند، یعنی سطحی که در دسته خانوار مصرف‌کننده طبقه‌بندی می‌شود.
بر اساس گزارش موسسه جهانی مکنزی، الگوهای مصرف ایرانیان نشان می‌دهد انتظارات طبقه متوسط افزایش یافته است. بر این اساس، ایران در «منطقه داغ» رشد برای 45دسته از کالاها، از غذا و نوشیدنی تا پوشاک و لوازم جانبی، آرایشی و بهداشتی، بهداشت منزل، مراقبت از حیوان خانگی و لوازم بهداشتی جزئی قرار دارد. بسیاری از برندهایی که به صورت مستقیم امکان ورود به ایران را ندارند، با واسطه و عمدتا از طریق دوبی وارد ایران می‌شوند که این امر نشان از بازار مصرف ایران دارد که حتی با وجود صادرات مجدد از یک کشور سوم، بازهم تقاضا برای آن اقلام وجود دارد. با این حال، با اجرای برجام و رفع تحریم‌ها، بسیاری از برندهای مطرح دنیا به دنبال افتتاح شعب خود در ایران هستند که این امر هم بر بازار مصرف بالقوه ایران صحه می‌گذارد.
تولید ناخالص داخلی تهران بالاتر از ریودوژانیرو
یکی دیگر از نقاط قوت ایران از دید موسسه بین‌المللی مکنزی، نرخ بالای شهرنشینی آن است. درجه شهرنشینی ایران به نوعی یک امتیاز برای اقتصاد تلقی می‌شود چراکه مراکز جمعیتی متراکم، عواید بهره‌وری را از طریق صرفه‌جویی در مقیاس، تخصصی کردن نیروی کار، سرریز دانش و تجارت ایجاد می‌کنند درحقیقت تراکم شهرنشینی می‌تواند موجب فرصت‌هایی برای تعاملات بیشتر اجتماعی و اقتصادی شود. از این نظر با بررسی جمعیت شهرنشین ایران می‌توان به پتانسیل موجود پی برد. ایران دارای 8شهر با جمعیت بیش از یک میلیون نفر است که بزرگ‌ترین آنها یعنی تهران، بیش از 8میلیون نفر جمعیت دارد. تولید ناخالص داخلی تهران از لحاظ برابری قدرت خرید، بیشتر از ریودوژانیرو، ملبورن، برلین، هامبورگ و رم است. براساس گزارش موسسه جهانی مکنزی، درجه شهرنشینی ایران از رتبه جهانی آن از لحاظ تولید ناخالص داخلی سرانه، پیشی گرفته و این بیانگر پتانسیل قابل توجه برای رشد در آینده است. با این حال اگر بخواهیم از شهرنشینی انتفاع کامل را ببریم، باید زیرساخت‌های شهری و صنعتی ازقبیل حمل و نقل بین‌شهری را به‌روزرسانی کنیم.
کارآفرینی در محیط ضعیف کسب‌و‌کار
فرهنگ کارآفرینی که در ایران سابقه‌یی دیرینه دارد، از دید موسسه جهانی مکنزی به عنوان نقطه قوت دیگری برای اقتصاد ایران به شمار می‌آید. این موضوع از آنجایی اهمیت دارد که فرهنگ کارآفرینی یک دارایی چشمگیر به شمار می‌‌رود. تحقیقات نقش حیاتی بنگاه‌های کوچک و متوسط را در ایجاد شغل نشان می‌دهد. به عنوان نمونه در امریکا، بنگاه‌های با کمتر از 500نفر کارکن، تقریبا دوسوم تمام شغل‌های جدید را ایجاد می‌کنند و به‌طور نامتناسبی به ابداعات و ابتکارات کمک می‌کنند. به گونه‌یی که ثبت اختراعات به‌ازای هر کارمند، توسط این شرکت‌ها 13برابر شرکت‌های بزرگ است. بر اساس آمار دیده‌بان جهانی کارآفرینی، کارآفرینان ایرانی هم‌تراز با امریکایی‌ها هستند و در موقعیت بهتری نسبت به فرانسه قرار دارند. در همین حال، گسترش خصوصی‌سازی طی سال‌های اخیر فضای بیشتری به کسب و کارهای مختلف داده است. با وجود تمام نکات مثبتی که در زمینه پتانسیل‌های کارآفرینی و ایجاد کسب و کار مستقل در ایران برشمرده شد، فضای کسب و کار ایران هنوز چندان مساعد نیست که همین امر می‌تواند نیروی بازدارنده برای بهره‌برداری از این پتانسیل باشد. بر اساس رتبه‌بندی سهولت کسب و کار بانک جهانی، ایران در جایگاه 118 در میان 189کشور قرار دارد و امتیازات آن در برخی از موضوعات ازقبیل ثبت دارایی، حمایت از سرمایه‌گذاران اقلیت ورشکستگی، بسیار ضعیف است.
ایران کانون جذاب تجارت منطقه
اندازه و موقعیت ایران، آن را به صورت تاریخی به توقفگاه مهمی در مسیرهای تجاری شرق-غرب و شمال-جنوب تبدیل کرده است. همین خصوصیات می‌تواند به ایران فرصت تبدیل به کانون منطقه‌یی برای تجارت، مرکز تجارت گسترده و یک مقصد گردشگری جذاب را بدهد. موسسه جهانی مکنزی پیش‌بینی کرده است در سال 2025 میلادی، مرکز ثقل اقتصادی دنیا روی مرز هند و چین باشد و این باعث ایجاد پتانسیل برای ایران شود که به عنوان یک رابط بین شرق و غرب عمل کند. موقعیت مناسب ایران برای تجارت منابع طبیعی می‌تواند نقطه قوتی برای تبدیل آن به یک کانون تجاری باشد؛ با این حال ضعف زیرساخت‌های حمل و نقل را نمی‌توان از نظر دور داشت. بنابراین برای استفاده از پتانسیل یادشده ایران باید زیرساخت‌های حمل و نقل را به‌روزرسانی کرده و آنها را به کشورها و مناطق همسایه متصل کند.
مطالعات نشان می‌دهد اقتصاد ایران به دلیل تنوع و تداوم فعالیت تجاری، نسبت به یک دهه قبل وابستگی کمتری به تجارت جهانی دارد. بر اساس مطالعات موسسه جهانی مکنزی، ارتباط نزدیک با اقتصادهای منطقه‌یی و جهانی باعث تسریع رشد اقتصادی می‌شود. حجم کل جریان‌های ایران در سال 2013 میلادی تنها 34درصد از تولید ناخالص داخلی بود که حدود نصف این رقم در سال 2005 میلادی است. این در حالی است که در ترکیه این جریان‌ها 63درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد. بنابراین می‌توان دریافت که ایران پتانسیل بالایی برای بازگشت به عنوان یک کشور با حجم تجارت بالا دارد. البته این امر هم به سادگی و در کوتاه‌مدت دست یافتنی نخواهد بود.
به عنوان نمونه، چالش تامین مالی از خارج با وجود رفع تحریم‌ها همچنان پابرجاست. عدم ثبات فضای کسب و کار، قوانین بازدارنده، ریسک سیاسی و سایر ریسک‌های عملیاتی در ایران ازجمله موانعی است که از ورود شرکت‌های خارجی به ایران جلوگیری می‌کند. با وجود آنچه به‌عنوان نقاط قوت ایران در عرصه اقتصاد برشمرده شد، در هر یک از 6بخش عنوان شده، نقیصه‌ها و ضعف‌های متعددی نیز وجود دارد که جلوی بهره‌برداری از این پتانسیل‌ها را خواهد گرفت؛ بنابراین برای استفاده از این امتیازات باید بازنگری‌هایی در هر یک از این بخش‌ها صورت گیرد.
