اقتصاد آنلاین- شادی همایونی؛ تعداد پیشنهادهای نمایندگان به کمیسیون‌های تخصصی معمولا بسیار زیاد است. برای مثال در بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۷، تعداد ۲۶۶۵ پیشنهاد توسط نمایندگان به کمیسیون‌ها ارائه شد.
به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، مطابق با اصل ۵۲ قانون اساسی در ایران بودجه سالیانه به ترتیبی که در قانون آمده از طرف دولت تهیه و برای رسیدگی و تصویب به مجلس تسلیم می‌شود.
هر ساله دولت اقدام به تهیه لایحه بودجه کرده و پس از تصویب در هیات وزیران به مجلس ارسال می‌کند. به طور خلاصه فرآیند تنظیم لایحه بودجه در ماه چهارم سال با بررسی وضعیت کلان اقتصادی کشور به منظور مشخص شدن جهت گیری‌های کلان بودجه‌ای در سازمان برنامه و بودجه آغاز می‌شود.
سپس بخشنامه بودجه براساس وضعیت کلان اقتصادی تنظیم می‌شود و پس از تدوین دستورالعمل‌های ضمیمه آن، بخشنامه بودجه برای تأیید به شورای اقتصاد ارسال می‌شود. پس از تأیید شورای اقتصاد، رئیس‌جمهوری بخشنامه بودجه را ابلاغ می‌کند.
دستگاههای اجرایی براساس بخشنامه بودجه باید برنامه و بودجه پیشنهادی خود برای سال پیشرو را به سازمان برنامه و بودجه ارسال کنند. بودجه‌های پیشنهادی دستگاه‌ها پس از بررسی در سازمان برنامه پایه اصلی لایحه بودجه در ستاد بودجه را تشکیل می‌دهند.
پس از تصویب لایحه بودجه در ستاد بودجه، شورای اقتصاد و هیات وزیران، لایحه به مجلس ارسال می‌شود. از لحاظ شکلی لایحه تهیه شده شامل ۲ بخش احکام یا تبصره‌ها و جداول است. در بخش اول تعداد قابل ملاحظه‌ای احکام مرتبط و نامرتبط با ماهیت بودجه و عملیات مالی دولت درج می‌شود.
در این احکام برخی از قوانین دائمی یا موقت کشور برای یک سال لغو، اصلاح و یا تمدید می‌شوند و در مواردی نیز قانونگذاری جدید انجام می‌شود. تبصره‌های بودجه در حوزه‌های مختلف نظیر بدهی‌های دولت، شرکت‌های دولتی، مالیات، آب و برق و گاز، بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد، حقوق و دستمزد، زمین‌های دولتی، صندوق توسعه ملی، آموزش و پرورش، پژوهش و... تدوین می‌شود.
در بخش دوم جداول متعددی برای نمایش ارقام پیشنهادی دولت در لایحه بودجه با دسته بندی‌های مختلف ارائه می‌شود. جدول ردیفهای درآمدی، جدول مخارج براساس طبقه بندی وظایف دولت، جدول بودجه دستگاههای اجرایی، جدول متفرقه، ... ازجمله این جداول هستند.
لایحه بودجه هرساله دارای پیوست هایی است که تعداد و موضوع‌های آن گاه تغییر می‌کند. پس از ارسال لایحه بودجه به مجلس تا ۱۵ آذر ماه هر سال، براساس قانون آییننامه داخلی مجلس، نمایندگان ۱۰ روز برای ارائه پیشنهادهای خود به کمیسیون‌های تخصصی فرصت دارند.
تبصره‌های لایحه بودجه براساس موضوع‌های مرتبط به کمیسیون‌های تخصصی برای بررسی ارجاع می‌شود. کمیسیون‌های تخصصی با بررسی لایحه و همچنین پیشنهادهای نمایندگان در حوزه تخصصی مربوطه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق ارائه می‌کنند.
۴ هزار پیشنهاد برای تغییر بودجه
تعداد پیشنهادهای نمایندگان به کمیسیون‌های تخصصی بسیار زیاد است؛ برای مثال در بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۷، تعداد ۲۶۶۵ پیشنهاد توسط نمایندگان به کمیسیون‌ها ارائه شد. گزارش کمیسیون‌های تخصصی به کمیسیون تلفیق نیز در قالب مجموعه پیشنهادهایی ارائه می‌شود که همچون مورد قبل، بسیار زیاد است؛ برای مثال تعداد این پیشنهادها در بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ به تعداد ۱۶۸۲ پیشنهاد می‌رسید. این پیشنهادها شامل تغییر در تبصره‌ها و تغییر در ردیفهای منابع و مصارف بودجه هستند.
در یک نگاه کلان، کانون تصمیم گیری مجلس در موضوع بودجه کمیسیون تلفیق است. تصمیم گیری درباره تأیید یا رد کلیات بودجه در کمیسیون تلفیق انجام می‌شود. در برخی موارد به دلیل فرصت اندک دولت برای اصلاح لایحه بودجه در صورت رد آن، کلیات لایحه بودجه به رغم آثار نامناسب بر شرایط اقتصادی کشور، در کمیسیون تلفیق تصویب می‌شود.
تصمیم گیری درباره صحت پیش‌بینی درآمدها و افزودن درآمدهای جدید نیز در کمیسیون تلفیق انجام می‌شود. در صورتی که کمیسیون تلفیق پیش‌بینی درآمدی لایحه را بیش از میزان واقعی ارزیابی کند لازم است تا از مخارج دولت به همان اندازه بکاهد.
به دلیل اقتصاد سیاسی پیچیده کاهش مخارج در کمیسیون تلفیق، معمولا در این کمیسیون پیش‌بینی منابع لایحه تغییر زیادی نمی‌کند. همچنین ازآنجایی که تأیید و تعیین مخارج بودجه نیز در حیطه مسئولیت‌های این کمیسیون است، لذا نمایندگان این کمیسیون تمایل به تعریف منابع جدید برای تأمین مالی مخارج جدید دارند (که برخی از این منابع جدید قابلیت تحقق کمی دارند).
البته هرساله بخشی از منابع بودجه در لایحه دولت نیز غیرقابل تحقق است. در صورت تأیید کلیات بودجه، کمیسیون تلفیق جزییات لایحه بودجه را بررسی و گزارش نهایی خود را به صحن ارائه می‌کند. عمدتا در جلسات کمیسیون تلفیق بخش اول لایحه (تبصره ها) مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرند و فرصت کمتری به بررسی جداول اختصاص می‌یابد. با توجه به حجم بالای پیشنهادهای ارائه شده به کمیسیون تلفیق و امکان ارائه پیشنهاد در خود کمیسیون توسط نمایندگان عضو، خروجی کمیسیون تلفیق ارتباط دقیقی با گزارش‌های کمیسیون‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف نداشته و میزان انعکاس گزارش این کمیسیون‌ها در خروجی تلفیق وابسته به فرآیند داخلی کمیسیون است.
آیین نامه داخلی کمیسیون تلفیق هرسال و بعد از تشکیل این کمیسیون تدوین و تصویب می‌شود، با این وجود چارچوب اصلی این آیین نامه به صورت معمول ثابت است. در همه مراحل بررسی بودجه در کمیسیون‌های تخصصی و کمیسیون تلفیق، نمایندگان دولت، مرکز پژوهشهای مجلس و دیوان محاسبات در جلسه حضور داشته و درباره موضوع‌های طرح شده اظهارنظر می‌کنند.
همچنین مرکز پژوهشهای مجلس و دیوان محاسبات طی بررسی بودجه در کمیسیون ها، گزارش‌های کارشناسی به مجلس ارائه می‌کنند. به رغم حضور کارشناسی در زمان بررسی بودجه، نقش نظرات کارشناسی تنها در حد مشاوره است. از این منظر توجه بیشتر به گزارش‌های کارشناسی به خصوص در بررسی بودجه از منظر کلان اقتصادی و پیش‌بینی منابع پیشنهادی دولت می‌تواند موجب بهبود عملکرد مجلس در بررسی بودجه شود.
گزارش کمیسیون تلفیق در صحن علنی بررسی می‌شود و نمایندگان مشابه سایر قوانین دوباره برای ارائه پیشنهاد روی این گزارش فرصت دارند.
برمبنای تبصره ۱ جزء ۴ ماده ۱۸۲ آیین نامه داخلی مجلس، پیشنهادهای نمایندگان در این مرحله نمی‌تواند به صورت کلی مخارجی را به سرجمع بودجه اضافه کند از این رو یا باید ناظر به جابه جایی هزینه‌ها و یا ایجاد درآمدی جدید و در نظر گرفتن هزینه برای آن باشد. در فرآیند بررسی گزارش کمیسیون تلفیق در رابطه با بودجه در صحن علنی، تقریبا به صورت مشابه سایر قوانین، بررسی متن و احکام ماده واحده و تبصره‌های آن در دستور قرار می‌گیرد.
مطابق با تجربه سال‌های گذشته در این مرحله تعداد انبوهی پیشنهاد را نمایندگان ثبت می‌کنند که اساسا بیشتر این پیشنهادها به دلیل محدودیت زمانی، فرصت طرح نمی‌یابند. تعداد این نوع پیشنهادها در روند بررسی بودجه سال ۱۳۹۷، ۲۶۵۷ پیشنهاد بوده است. یکی از آسیب‌های این پیشنهادها، ورود حتی در سطح بسیار جزئی بودجه، نظیر عناوین طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای است که مطابق با قانون باید مراحل بسیاری تا تعریف و ارزیابی آن طی شود.
