اقتصادآنلاین – نیلوفر محبی؛ تابستان امسال، با خاموشی‌های متعدد همراه بود. حالا هم با این که چند وقتی است تب خاموشی‌های سراسری آرام گرفته، شواهد می‌گوید این که در زمستان نیز دوباره شاهد قطع برق باشیم، اصلا بعید نیست. حتی همین حالا هم برخی شهروندان خبر می‌دهند که در یک هفته اخیر تجربه قطعی برق داشته‌اند.
وزیر نیرو اخیرا در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا خبر داد که درحال‌حاضر تراز واردات برق ما بیش از صادرات آن است. او گفته: «اکنون مبادله برق داریم یعنی از برخی نقاط واردات و در برخی نقاط نیز صادرات داریم اما تراز واردات ما بیشتر است. مجبوریم از چند نقطه برق وارد کنیم کما اینکه در تابستان نیز این کار را کردیم تا برق مورد نیاز مردم تامین شود».
هر چند پیش از این و در فصل تابستان هم از سه کشور ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان واردات برق داشته‌ایم اما کمتر کسی گمان می‌کرد که واردات برق بخواهد به زمستان هم بکشد. اما چه شد که پانزدهمین کشور در زمینه نیروگاههای نصب شده حالا کارش به واردات برق و خاموشی‌های گسترده حتی در فصل سرد سال رسیده است؟
وضعیت وخیم نیروگاههای حرارتی و برق‌آبی
درباره نیروگاههای حرارتی که تکلیف روشن است؛ وزیر نفت خبر داده روزانه ۲۰۰میلیون متر مکعب کمبود گاز داریم و حتی این بحث مطرح است که بار دیگر واردات گاز از ترکمستان را کلید بزنند. سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس در این باره گفته: مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران برنامه‌های خود را برای جلوگیری از قطعی گاز مطرح کرد که از جمله این برنامه‌ها مذاکره با ترکمنستان و احیای قرارداد قبلی است تا از این طریق با واردات گاز از ترکمنستان گاز شرق و شمال شرق کشور را تامین کنند.
به گفته او مذاکرات مسوولان مربوطه با مقامات ترکمنستان در حال انجام است و مشکل تنها از همین طریق قابل حل است.
بخش دیگر هم نیروگاههای برق‌آبی هستند که امسال، خشکسالی یکی یکی نبضشان را قطع کرد. قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا روز دوشنبه به ایسنا گفته: «میزان بارش‌ها در مهرماه امسال نسبت به دوره بلندمدت ۵۳ ساله، کاهش ۴۲ درصدی داشته است. به گفته معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا، در ۳۰ سال گذشته ۲۸ میلیارد مترمکعب از منابع آب تجدیدپذیر کشور کاسته شده است و اگر مصرف آب به روال فعلی خصوصا در بخش کشاورزی ادامه یابد، منابع آب کشور به نصف کاهش خواهد یافت».
مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق کشور، نیز کمی پیشتر در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین درباره ظرفیت‌های فعلی نیروگاههای برقابی کشور عنوان کرده بود که در مجموع ظرفیت نیروگاههای برق آبی کشور بیش از ۱۲ هزار مگاوات است ولی در تابستان امسال به طور متوسط فقط ۴ تا ۵ هزار مگاوات آن در مدار بوده است.
آنطور که او می‌گفت بیشترین میزان ظرفیت نصب شده نیروگاههای برق آبی کشور در استان خوزستان قرار دارد و روی رودخانه کارون و دز نصب شده. بنابراین از آنجا که در تابستان با کم آبی شدید در این مناطق مواجه بودیم، بیشترین کاهش تولید از نیروگاههای برق آبی هم را در این استان داشتیم.
کدام نیروگاه‌ها از مدار خارج شدند؟
اما برای دریافت اطلاعات از آخرین وضعیت نیروگاههای برق‌آبی به سراغ جواد حاجیانی، مدیرکل دفتر توسعه نظام‌های فنی_ بهرهبرداری و دیسپاچینگ برق آبی می‌رویم.
او در پاسخ به این سوال که امسال مجموعاً چند نیروگاه برق آبی از مدار خارج شده‌اند و این نیروگاه‌ها در کدام شهرها بودند؟می‌گوید: انتهای تابستان هر سال و با توجه به تولید حداکثری نیروگاههای برق آبی متناسب با نیازهای آبی پایین دست در تابستان، مخازن با کاهش تراز مواجه می‌شوند و ظرفیت آنها کاهش پیدا می‌کند. با شروع بارش‌ها از ابتدای پاییز و افزایش آب مخازن، ظرفیت نیروگاه‌ها به‌تدریج افزایش یافته و در پایان بهار آماده تولید انرژی در پیک تابستان خواهد بود.
او ادامه می‌دهد: خشکسالی در سال آبی گذشته و شروع گرمای زودرس از اواسط بهار و افزایش مصرف برق و همچنین کاهش بارش‌های پاییزی، باعث کاهش بیشتر حجم آب مخازن شده و نیروگاههای شهید عباسپور۲، کرخه، کارون۴، سیمره و کلان که به ترتیب نزدیک شهرهای اندیکا، اندیمشک، ایذه، دره‌شهر و جاجرود قراردارند، با کاهش تراز مخزن از مدار بهرهبرداری خارج شده‌اند. حتی گاهی حجم مفید مخزن کاهش یافته و به طور طبیعی صفر می‌شود.
سه هزار مگاووات از دست رفته
حاجیانی درباره ظرفیت تولید این نیروگاههای از دست رفته می‌گوید: ظرفیت اسمی نیروگاههای نیروگاههای شهید عباسپور۲، کرخه، کارون۴، سیمره و کلان به ترتیب ۱۰۰۰، ۴۰۰، ۱۰۰۰، ۴۸۰، ۶۶ مگاوات و جمعاً ۲۹۴۶ مگاوات است. در صورت بارش‌های مناسب در پاییز و زمستان تراز مخازن مربوط به این نیروگاه‌ها افزایش یافته و آماده بهرهبرداری خواهد شد در غیر اینصورت برق مورد نیاز از طرق مختلف از جمله ورود به مدار نیروگاههای غیربرقابی، مدیریت مصرف و واردات از کشورهای همسایه تأمین می‌شود. چرا که تولید نیروگاههای برقابی فقط جهت کمک به تامین برق در شرایط پیک است.
به گفته او برنامه وزارت نیرو برای حل مشکل یادشده، مدیریت مصرف برق، پیگیری ورود به مدار واحدهای جدید الاحداث غیربرقابی و واردات برق است. حاجیانی ادامه می‌دهد: وزارت نیرو سعی دارد که حتی الامکان بدون اعمال خاموشی پیش برود که با راهبری مدیریت شرکت مدیریت شبکه برق برای آن اقدام می‌شود.
ایران؛ هشتمین مصرف‌کننده انرژی
البته علت بحرانی که با آن مواجه شدیم، فقط وضعیت بد نیروگاه‌ها نیست. نگاهی به آمار ارائه شده توسط شرکت بی‌پی که در سال ۲۰۲۱ منتشر شده، و در آن مصرف کل میزان مصرف انرژی به تفکیک منطقه و کشورها در یک دهه اخیر را مورد بررسی قرار گرفته، نشانگر آن است که در سال ایران هشتمین مصرف‌کننده انرژی در جهان بوده است.
در این سال مصرف انرژی ایران برابر با ۰۳/ ۱۲ اگزا ژول بوده که نمایانگر سهم ۲/ ۲درصدی ایران از مصرف جهانی است. نکته جالب توجه دیگر درباره مصرف انرژی ایران رشدی ۹۵/ ۳۷ درصدی در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ است. مصرف انرژی در ایران طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ با نرخ میانگین ۳.۴ درصد در هر سال در حال رشد بوده است.
حالا آمار مصرف ایران بالاتر از مصرف هر کشور اروپایی به استثنای آلمان و روسیه است. ایران همچنین از تمام کشورهای آمریکای لاتین، آمریکای جنوبی، آفریقا و اقیانوسیه انرژی بیشتری مصرف می‌کند. حتی ۳۳ درصد از کل مصرف انرژی کشورهای خاورمیانه، مربوط به ایران است.
قیمت نامناسب حامل‌های انرژی
در کنار این وضعیت مصرف، عامل دیگری که بسیار گفته شده اما همچنان مقاومت‌های جدی نسبت به اصلاح آن وجود دارد، پایین بودن نرخ انرژی در ایران است. روند فعلی به ویژه پس از تصویب طرح تثبیت قیمت‌ها در مجلس نهم در سال ۸۴ بیشتر خود را نمایان کرد. به طوری که روند تغییر قیمت حامل‌های انرژی که تا آن سال تنها ۱۰ درصد در سال افزایش می‌یافت، تا سال ۸۹ متوقف شد و از سال ۸۹ نیز با تصویب طرح هدفمندی یارانه ها، اگرچه قیمت‌ها تا حد قابل توجهی تعدیل شد اما ثابت ماندن این قیمت در تورم سال‌های بعد خنثی شد و عملا یارانه‌های انرژی به این حوزه بازگشت.
ازنظر عموم کارشناسان قیمت پایین انرژی در این سال‌ها فرهنگ استفاده از آن را به سمت پرمصرفی و حتی بدمصرفی تغییر داده است و موجب شده تا روند مصرف انرژی در کشور شدت گیرد و در نهایت به بحران فعلی منتهی شود.
